کاهش شاخص‌های غیر نفتی در تولید ناخالص

 نماگرهای بانک مرکزی نشان می‌دهد بیشترین کاهش سهم در تولید ناخالص سالانه مربوط به ارزش افزوده بخش کشاورزی است که با کاهش سهم 12درصدی مواجه بوده است. در سال‌های 81تا83،   سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی در تولید ناخالص ملی 7/11 درصد بوده که در 3ساله 84تا87 به 3/10 درصد کاهش یافته است.

همچنین سهم ارزش افزوده بخش صنایع ومعادن در تولید ناخالص ملی با 5درصد کاهش مواجه شده است. سهم این بخش در سال‌های 81-83 در GPP معادل 18درصد بوده که اکنون به 1/17 درصد کاهش یافته است. در این راستا،   ارزش افزوده بخش‌های صنعت ومعدن،  ساختمان و خدمات نیز با کاهش سهمی به ترتیب معادل 2/4،  2/4 و 6/0 مواجه بوده اند.

سهم این بخش‌ها طی سال‌های 81 تا83 برابر 9/11،  7/4 و  5/48 بوده که در سال‌های 84 تا 86 به ارقام 4/11،  5/4 و 2/48 کاهش یافته است.

محاسبات آماری نشان می‌دهد، با وجود رشد بی‌سابقه درآمدهای نفتی، منابع حاصله، در بخش‌های مختلف سرمایه‌گذاری نشده و در نتیجه سهم تولید ناخالص داخلی بدون نفت نیز کاهشی 6/4 درصدی را نشان می‌دهد. در سال 81-83 سهم این بخش درGPP معادل 4/76 درصد بوده که به 9/72  درصد کاهش یافته است.

در این میان تنها سهم ارزش افزوده نفت در GPP نسبت به 3 ساله 81 تا  83 رشد نزدیک به 15درصدی را تجربه کرده و به مدد درآمدهای سرشار نفتی،  سهم این بخش در حالی که در سال‌های 81-83 درGPP معادل6/23 درصد بوده به 13/27 درصد در 3 ساله 84 تا 86 افزایش یافته است.

 ارقام نشان می‌دهد، در حالی که متوسط GPP طی سال‌های 81تا 83 حدود 87درصد رشد کرده GDP بدون نفت 79درصد رشد کرده است. این امر نشان دهنده آن است که افزایش درآمدهای نفتی نه تنها به ارزش افزوده واقعی در بخش‌های صنعتی و کشاورزی منجر نشده بلکه سهم آنها را نیز کاهش داده است.

کندشدن آهنگ رشد به قیمت واقعی

همچنین آمارهای مربوط به ارزش افزوده نشان می‌دهد متوسط رشد ارزش افزوده به قیمت ثابت سال 76 در 3 ساله اول برنامه چهارم توسعه نسبت به3 ساله آخر برنامه سوم توسعه با کاهش مواجه شده است. بر اساس محاسبات آماری متوسط تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال 76،  طی 3 ساله اول برنامه چهارم نسبت به 3 ساله آخر برنامه سوم با 9/19 درصد رشد از 376 هزار میلیارد ریال به 448 هزار میلیارد ریال افزایش یافته است.

همچنین متوسط رشد تولید ناخالص داخلی در 3 سال 84 تا 86 برابر با 3 سال 81 تا 83 و معادل 3/6 درصد است. به عبارت دیگر در حالی که کشور نیازمند سرعت در افزایش تولید ناخالص داخلی است اما در عمل هیچ سرعتی در این خصوص در 3 ساله اول برنامه دیده نمی‌شود. جداول کمی قانون برنامه چهارم توسعه،  هدف متوسط رشد تولید ناخالص داخلی را 8 درصد در نظر گرفته که با این حساب متوسط رشد تولید ناخالص داخلی 3/21 درصد از هدف برنامه عقب است و به 3/6 درصد رسیده است.

صنعت و معدن

همچنین در بخش صنعت و معدن ارقام نشان می‌دهد متوسط ارزش افزوده 3ساله اول برنامه چهارم در مقایسه با  3ساله آخر برنامه سوم،  با 7/30 درصد رشد از 3/67 به 88 هزار میلیارد ریال افزایش یافته اما متوسط رشد سالانه این بخش روندی کاهشی را نشان می‌دهد به‌طوری که میانگین رشد ارزش افزوده بخش صنعت و معدن در3ماهه آخر برنامه سوم، 11 درصد اما در 3 ساله اول برنامه چهارم (86-84) معادل 5/8 درصد است. برنامه چهارم برای این بخش 2/11 درصد رشد را پیش بینی کرده که با این حساب دولت نهم 1/24 درصد از برنامه عقب است.

کشاورزی

همچنین ارقام مربوط به ارزش افزوده بخش کشاورزی نشان می‌دهد متوسط 3 ساله 86-84 ارزش افزوده بخش کشاورزی با 4/19 درصد رشد از 5/52 هزار میلیارد ریال 3ساله 83-81 به 7/62 هزار میلیارد ریال رسیده است. اما مقایسه متوسط رشد سالانه بخش کشاورزی در دوره‌های مذکور،  روندی کاهشی را نشان می‌دهد و از 9/6 درصد رشد به 7/6 درصد در   3ساله برنامه چهارم توسعه تقلیل یافته است. هدف برنامه در این حوزه 5/6 درصد بوده است و دولت، 3درصد از برنامه جلو است.

ساختمان

همچنین در بخش ساختمان ارزش افزوده  3ساله اول برنامه چهارم نسبت به 3ساله آخر برنامه سوم با 4/11 درصد رشد از 9/17 به 4/20 هزار میلیارد ریال افزایش یافته است. رشد سالانه ارزش افزوده در این بخش به‌طور متوسط در 3 ساله آخر برنامه سوم 4 درصد بوده اما در 3  ساله اول برنامه چهارم  2/9 درصد افزایش داشته و نشانگر افزایش 130 درصدی سرعت سرمایه گذاری در این بخش است. البته هدف برنامه 9/11 درصد است که با این حساب دولت نهم 6/22 درصد از برنامه عقب است.

نفت

متوسط ارزش افزوده نفت طی 3ساله آخر برنامه سوم توسعه 2/43 هزار میلیارد ریال بوده که با 2/9 درصد رشد به 2/47 هزار میلیارد ریال در 3ساله اول برنامه رسیده است. رشد سالانه ارزش افزوده بخش نفت در 3 ساله آخر برنامه سوم 6درصد و در 3ساله اول برنامه چهارم 9/6 درصد بوده که نشان دهنده روند رو به رشد طی سال‌های 84 تا 86 است. هدف برنامه در این بخش 3درصد بوده است چرا که براساس اهداف کلان برنامه باید درآمدهای نفتی در بخش‌های مختلف صنعت،  معدن،  کشاورزی و...

سرمایه‌گذاری شود. همچنین برنامه چهارم با پیش بینی قیمت هر بشکه نفت بین 20 تا 25 دلار تدوین شد در حالی که قیمت این ماده فسیلی تا مرز 147 دلار نیز رسید و درآمدهای نفتی کشور رشدی چشمگیر را تجربه کرد و دولت در این بخش 130 درصد جلو است.

خدمات

همچنین در بخش خدمات ارزش افزوده 3 ساله آخر برنامه سوم196 هزار میلیارد ریال است که با 6/17 درصد رشد در 3ساله اول برنامه چهارم توسعه به 6/230 هزار میلیارد ریال رسیده است. در همین حال متوسط رشد سالانه در این بخش در 3 ساله آخر برنامه سوم،  5 و در 3ساله اول برنامه چهارم 6/5 درصد است. پیش بینی برنامه چهارم برای این بخش متوسط رشد سالانه 9 درصد است که با این حساب دولت مجری بالغ بر7/37 درصد عقب مانده است. ارقام نشان می‌دهد ارزش افزوده بخش خدمات بالغ بر 4/51 درصد از مجموع ارزش افزوده تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که بخش صنعت و معدن 6/19،  کشاورزی نزدیک به 14،  نفت 6/10 و ساختمان 4درصد ارزش افزوده رشد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهند.

کارشناسان معتقدند، دولت نهم با وجود افزایش چشمگیر درآمدهای نفتی اما به‌دلیل سوء مدیریت در توزیع و سرمایه‌گذاری منافع نتوانست بهره‌وری مناسبی از درآمدهای حاصل از نفت و گاز داشته باشد. کارشناسان اعتقاد دارند دولت با توجه به افزایش درآمدهای نفتی باید اهداف کلی برنامه چهارم را تا دو برابر بیشتر تحقق بخشد.