همشهری آنلاین، همانطور که می‌دانید هنگام ساخت زیورآلات، طلاسازها باید فلز طلا را با ابزاری که دارند شکل دهند تا بتوانند النگو، انگشتر، سینه ریز و... بسازند. در این بین، هنگام پرداخت طلا و شکل دادن آن، براده‌های ریز طلا روی زمین می‌ریزد، به دست و لباس کارگرها می‌چسبد، در هوا پخش می‌شود یا اینکه همراه با آب به درون چاه فاضلاب ریخته می‌شود. در این گزارش می‌خواهیم شما را با افرادی آشنا کنیم که کارشان بازیافت همین ذرات طلایی است که به چشم نمی‌آیند. با ما به یکی از کارگاه‌های غالکاری تهران بیایید، جایی که بی‌شباهت به کارگاه‌هایی که کیمیاگران برای تبدیل مس به طلا ایجاد می‌کردند نیست.
طلاسازها برای اینکه براده‌های طلا را بتوانند دوباره به دست بیاورند، در کارگاه‌های خود نکات جالبی را رعایت می‌کنند، مثلا کف کارگاه فنس‌های فلزی یا پلاستیکی می‌گذارند تا براده‌های طلا به کف پای کارگران نچسبد.
آنها در محیطی کار می‌کنند که هیچ روزنه‌ای ندارد یا هنگام کار سعی می‌کنند کمتر حرف بزنند تا ذرات طلا را نخورند! کارگاه طلاسازها اگر هواکشی داشته باشد برای آن فیلتر می‌گذارند یا اینکه برای دستشویی‌های خود مخازنی می‌گذارند تا بتوانند آبی که با آن، دست و رویشان را شسته‌اند را نگه دارند چون ذرات طلایی که به دست آنها چسبیده، بعد از شست‌وشو درون آب می‌رود.
یکی دیگر از نکاتی که طلاسازها رعایت می‌کنند، این است که تکه پارچه‌هایی که با آن لوازم کار خود را تمیز می‌کنند را هم نگه می‌دارند تا ذرات طلایی که به آنها چسبیده است را دوباره به دست بیاورند، خلاصه اینکه طلاسازها سعی می‌کنند با رعایت این نکات، طلای کمتری را از دست بدهند.
بعد از اینکه طلاسازها نکاتی که گفته شد را رعایت کردند و اشیایی که حدس می‌زنند ذرات طلا به آن چسبیده است را جمع‌آوری کردند، به سراغ افرادی می‌روند که شغلشان جدا کردن طلا از هر چیزی که فکرش را می‌کنید، است.
طلایم را پس بگیر
مرد جوان چندین گونی پر از زباله‌های کارگاه که شامل دستمال و خاک کف کارگاه و بشکه آبی است را با خود به کارگاه غالکاری آورده، او طلاساز است و می‌خواهد طلاهایی که در کارگاهش از دست داده است را به کمک غالکارها دوباره به دست بیاورد.
یوسف طلاسازی است که با توجه به میزان کارش و تولید زیورآلات، هر چند وقت یکبار به کارگاه غالکاری می‌آید. او درباره میزان طلایی که در کارگاهش کسر آورده می‌گوید: «من در کارگاهم یک کیلو طلا استفاده کردم و از آنها زیورآلات ساختم اما بعد از اتمام کار وقتی طلاهای ساخته شده را وزن کردم متوجه شدم حدود ۱۰ گرم از طلایی که داشتم کسر شده است برای همین اشیایی که فکر می‌کنم ذرات طلا به آن چسبیده‌اند را آورده‌ام تا طلای به هدر رفته‌ام را دوباره به دست بیاورم.»
اشیایی که آقای احمدی با خود آورده حدود ۵۰ کیلوگرم وزن دارند او آنها را به غالکارها تحویل می‌دهد تا کیمیاگرهای مدرن کارشان را شروع کنند.
حرفه‌ای به نام غالکاری
غالکارها بعد از تحویل گرفتن اشیایی که آقای طلاساز با خود آورده است آنها را در ظرف‌هایی فلزی ریخته و آتش می‌زنند تا به خاکستر تبدیل شوند.
ماشاالله، غالکاری است که سال‌ها در این حرفه فعالیت می‌کند او درباره نحوه بازیافت ذرات طلا می‌گوید: «بعد از اینکه اشیایی که طلاساز به کارگاه آورده را آتش می‌زنیم، چیزی که به جا می‌ماند را در کوره‌های غالکاری می‌ریزیم، اما قبل از این کار مقداری سرب در کوره می‌ریزیم تا ذوب شود بعد خاکستری که به دست آمده را داخل سرب مذاب می‌ریزیم تا با سرب مذاب مخلوط شود.»
بعد از مدتی که این مواد درون کوره، حرارت دید، ناخالصی‌های آن روی سطح مواد مذاب قرار می‌گیرد برای همین غالکارها می‌توانند آنها را جدا کنند: «علاوه بر سرب، مقداری هم نقره همراه با ذرات طلا داخل کوره می‌ریزیم تا بتوان بهتر طلا را بازیافت کرد.»
وقتی مواد درون کوره به خوبی ذوب شدند، ذرات طلا و نقره پایین‌تر از سرب قرار می‌گیرند و غالکارها با کج کردن کوره، سرب را از ذرات طلا و نقره جدا می‌کنند. به این شکل که ناخالصی‌ها به صورت مذاب از کوره بیرون ریخته می‌شود.
قرص طلا
هنگامی که ذرات طلا و نقره در کوره باقی می‌مانند غالکارها می‌توانند با انبرهایی که دارند خمیر طلا و نقره را که گداخته شده است از کوره بیرون بیاورند: «ما به طلا و نقره باقیمانده قرص طلا و نقره می‌گوییم اما در این مرحله هنوز مقداری سرب به قرص طلا و نقره چسبیده است، برای همین با چکش، به آن ضربه می‌زنیم تا بتوانیم سرب را جدا کنیم.»
غالکارها برای بازیافت ذرات طلا باید مراحل زیادی را پشت سر بگذارند تا بتوانند طلای خالص را به مشتری‌هایشان تحویل دهند. آنها بعد از چکش‌کاری، قرص طلا و نقره را درون سطلی از جنس استیل می‌اندازند که حاوی اسید نیتریک است: «در این مرحله ظرف حاوی اسید نیتریک را روی شعله می‌گذاریم و به آن حرارت می‌دهیم تا با طلا بجوشد.»
جدایی نقره از طلا
تمام مراحل غالکاری، خطرات خاص خودش را دارد چراکه غالکارها در تمام مدت کارشان با اسید، مواد شیمیایی و مواد مذاب سر و کار دارند: «هنگامی که ما قرص طلا و نقره را با اسید نیتریک می‌جوشانیم بخار سمی خرمایی‌رنگی متساعد می‌شود که تنفس آن می‌تواند آسیب زیادی به انسان بزند.» جویندگان طلا چندین بار قرص طلا را با اسید نیتریک می‌جوشانند هربار که بخار خرمایی‌رنگ کمرنگ شود آنها می‌فهمند که اسید نیرویش را از دست داده برای همین دوباره به آن اسید نیتریک اضافه می‌کنند. اسید نیتریک، نقره را در خود حل می‌کند و باعث می‌شود ذرات طلا به صورت پودر در آمده و در ته سطل قرار بگیرند: «به این شکل، طلا از نقره جدا می‌شود اما این پایان کار نیست چرا که هنوز مقداری نقره به ذرات طلا چسبیده‌اند، برای همین، طلای باقیمانده را با آب جوش می‌شوییم.» غالکارها آن‌قدر طلا را با آب جوش می‌شویند تا اثری از نقره باقی نماند: «وقتی ما آب جوش را به پودر به‌دست آمده طلا اضافه می‌کنیم، اگر طلا حاوی نقره باشد آب به رنگ شیری در می‌آید، ما آن‌قدر این عمل را تکرار می‌کنیم تا رنگ آب دیگر تغییر نکند.»
جمع‌آوری نقره از آب
وقتی به کمک آب جوش، ذرات طلای خالص ته سطل باقی ماند، غالکارها طلای به دست آمده را که ۲۴ عیار هم هست وزن کرده و به مشتری خود تحویل می‌دهند اما آنها باید ذرات نقره را هم که در اسید و آب حل شده است دوباره بازیافت کنند: «ما محلول حاوی اسید نیتریک، آب و نقره را درون سطل‌های بزرگی از جنس پلاستیک می‌ریزیم و درون سطل چند قطعه مس می‌گذاریم تا ذرات نقره به آن چسبیده و از آب جدا شوند.»
غالکارها بین ۸ تا ۱۲ ساعت صبر می‌کنند تا ذرات نقره به قطعات مسی بچسبند بعد از این مدت مقداری نمک در آب می‌ریزند تا مطمئن شوند تمامی ذرات نقره را بازیافت کرده‌اند یا نه: «اگر نمک به سرعت در آب ته‌نشین شد مشخص می‌شود که محلول دیگر نقره ندارد اما اگر مانند شیر در محلول پخش شد نشانه این است که هنوز ذرات نقره باقی مانده‌اند و باید آنها را بازیافت کرد.»
دوباره طلا
غالکارها روی ۵۰ کیلوگرم اشیایی که آقای طلافروش برای بازیافت طلا آورده بود حدود ۱۳ ساعت کار کردند تا ذرات طلا را دوباره بازیافت کنند. وقتی طلای خالص از ضایعات جدا شد، آن را وزن کرده و به مشتری خود تحویل می‌دهند. کیمیاگران بعد از تحویل طلای به دست آمده به مشتری خود، مزدشان را می‌گیرند آنها با توجه به ساعتی که صرف کرده‌اند، تعداد کوره‌های به کارگرفته شده و موادی که برای بازیافت به کار گرفته‌اند دستمزد می‌گیرند.
چاه فاضلاب طلایی
تا چند دهه پیش، با آنکه طلا ارزشمند بود اما آن روزها مثل حالا که این‌قدر به آن توجه می‌کنند و برای به دست آوردنش با هم رقابت می‌کنند نبود و شغل غالکاری زیاد به چشم نمی‌آمد، چرا که کمتر طلاسازی به فکر بازیافت طلا از خاک کارگاه یا آب مصرفی خود بود. اما هرچه به قیمت این فلز خوشرنگ اضافه شد افراد زیادی برای بازیافت آن وقت گذاشتند، این تب و تاب آن‌قدر بالا گرفت که حتی چاه‌های فاضلاب را هم در جست‌وجوی طلا کاوش کردند. اسماعیل غالکار است او درباره استخراج طلا از چاه‌های فاضلاب می‌گوید: «هنگام طلاسازی ذرات ریز طلا به دست و روی کارگرها می‌چسبد و وقتی آنها دست و روی خود را می‌شویند ذرات طلا به درون فاضلاب راه پیدا می‌کند و آنجا ته‌نشین می‌شود.»
تا چند سال پیش که طلا خیلی گران نشده بود و هنوز خیلی‌ها راجع به غالکاری و بازیافت طلا نمی‌دانستند برخی غالکارها از راه بازیافت طلا سودهای هنگفتی به دست آوردند. شاید برایتان جالب باشد که بشنوید آقای غالکار می‌گوید در بازار تهران چاه فاضلابی وجود دارد که می‌گویند آن را نمی‌فروشند: «همانطور که می‌دانید در بازار تهران و برخی مجتمع‌های تجاری، مغازه‌های طلاسازی زیادی در کنار هم مشغول به کار هستند که سیستم فاضلابشان مشترک است برای همین باید طلای زیادی در آنجا انباشته شده باشد. برای همین قیمت‌های بالایی برای خرید و فروش این چاه‌ها تعیین می‌شود. اما چاه بازار به خاطر تعداد زیاد طلاسازها قیمت زیادی دارد».
به گفته او تا به حال غالکارهای زیادی سعی کرده‌اند فاضلاب چاه بازار را جمع‌آوری کرده و کار بازیافت طلا را انجام دهند اما موفق نشده‌اند: «خیلی‌ها شانسشان را امتحان کرده‌اند تا بلکه بتوانند به آن طلاها دست پیدا کنند خود من هم با چند نفر از همکارانم به سراغش رفتیم اما هر چه تلاش کردیم با پمپ، آب چاه را بکشیم موفق نشدیم.» غالکارها هرچه آب چاه را تخلیه می‌کردند آب دوباره جایگزین می‌شد: «گویا آب‌های زیرزمینی به این چاه راه دارد برای همین نمی‌توان آن را تخلیه کرد یا شاید هم به خاطر مصرف بالای آب در بازار است.»
طلا در کولر آبی
غالکارها از اشیایی که در کارگاه‌های طلاسازی وجود دارد و امکان جذب شدن ذرات طلا به آنها هست طلا بازیافت می‌کنند. یکی از غالکارها خاطره جالبی هم از این کار دارد: «طلاسازها باید مراقب باشند که ذرات طلا به هدر نرود یکی از راهکارهای آنها کار در محیطی کاملا بسته است. یکبار طلاسازی به من مراجعه کرد و گفت بعد از یک‌سال وقتی کولر آبی مغازه را تمیز کردم متوجه شدم مقدار زیادی طلا در آن جمع شده است.» آقای طلاساز کولر آب را به جای پشت‌بام در فضای کارگاه کار گذاشته بود برای همین کولر هوای کارگاه را درون خود می‌کشید و دوباره پخش می‌کرد: «در مدت یک سال ۶۰ گرم خاک و جرم کف کولر جمع شده بود زمانی که من کار بازیافت را شروع کردم توانستم ۴۰ گرم طلا به دست بیاورم.»
از پدر به‌پسر
این حرفه از پدر آقای غالکار به او رسیده است: «پدرم طلاساز بود و غالکاری هم می‌کرد، او از باتجربه‌ترین‌های حرفه خودش بود. زمانی که می‌خواستند طلاهای چاه بانک مرکزی را بازیافت کنند مقداری خاک طلا را بین چند غالکار تقسیم کردند تا ببینند کدامشان ماهرترند و در این بین پدرم برای غالکاری بانک مرکزی انتخاب شد.» او می‌گوید: «پدرش تا ۷ سال پیش و تا زمانی که فوت نکرده بود غالکاری چاه بانک مرکزی را انجام می‌داد. الان به جز چاه بانک مرکزی و طلاسازی‌ها، افرادی هم هستند که لجن‌های معدن مس را بازیافت می‌کنند تا به طلا دست پیدا کنند.
این لجن‌ها در بشکه‌های ۲۲۰ لیتری در اختیار غالکارها قرار می‌گیرد.» به گفته آقای غالکار، در آزمایشگاه‌ها روی لجن‌های موجود در هر بشکه، آزمایش به عمل می‌آید تا درصد طلای آن مشخص شود و با توجه به میزان طلای موجود روی آن قیمت‌گذاری می‌شود: «البته ارزش این بشکه‌ها با توجه به قیمت روز بازار تعیین می‌شود و با ۱۰ درصد زیر قیمت در اختیار غالکارها قرار می‌گیرد. این تخفیف در واقع دستمزد غالکارها و هزینه خرید مواد مصرفی آنهاست. البته غالکارها برای بازیافت طلا از لجن‌های معدن مس روش متفاوتی را به کار می‌گیرند.» کارگاه‌های غالکاری به خاطر استفاده از مواد شیمیایی و ایجاد گازهای سمی در خارج از شهرها فعالیت می‌کنند.