اعتیاد و پیامدهای ناشی از آن سالهاست که در صدر جدول آسیب‌های اجتماعی ایران قرار دارد.
سود ناشی از این قاچاق مرگبار، چنان وسوسه‌انگیز است که سوداگران تحت هیچ شرایطی از آن دست برنمی‌دارند.
هر روز خبرهای متفاوتی از گوشه و کنار در مورد انواع جدید صنعتی و غیرصنعتی فرآورده‌های مواد مخدر می‌رسد و خانواده‌ها را بیش از پیش نگران وضعیت فرزندان جوان خود می‌کند.
از سوی دیگر مسئولین معتقدند: آمار مبتلایان به اعتیاد سالهاست که تغییری نکرده اما آنچه مردم با آن مواجهند، چیز دیگری است. همجواری با بزرگترین تولیدکننده مواد مخدر همچنان از مهمترین دلایل مشکلات مواد مخدر در ایران تلقی می‌شود و مجامع بین‌المللی هم علیرغم ادعاهای بسیار، گامهای موثری جهت مداخله و تاثیرگذاری در مبارزه با اعتیاد برنمی‌دارند.
برنامه‌ها و سیاستهای ایران در مبارزه با مواد مخدر موضوع گفت‌وگوی ما با دکتر فداحسین مالکی، دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر است که در پی می‌آید.
* * *
دکتر مالکی، اجازه بدهید قبل از هر سؤالی به سراغ مهمترین خبری که اخیراً در ارتباط با افزایش 4 برابری بودجه ستاد اتفاق افتاده برویم و بپرسم برنامه‌های ستاد و دیگر دستگاه‌ها در ارتباط با این افزایش بودجه که از 3 میلیارد به 13 میلیارد رسیده چیست؟ به‌ویژه که پیش از این بودجه یکی از اساسی‌ترین مشکلات در مبارزه با اعتیاد عنوان می‌شد.
- با توجه به اینکه جمعیت جوان کشور ما مورد توجه تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان مواد مخدر قرار دارد، جلساتی با حضور رئیس‌جمهور تشکیل شد و آخرین دستاوردهای علمی دنیا و کشورمان مورد توجه قرار گرفت و بر همین اساس به این نتیجه رسیدیم که مراکز هفت‌گانه درمان در اولویت قرار بگیرد و این مراکز برای مراجعه جوانان و افراد معتاد آماده شود تا به‌راحتی به آنها مراجعه شده و هیچ مانع انتظامی و قضایی در مرحله اول برایشان به‌وجود نیاید.
ایجاد مراکز هفت‌گانه به این دلیل بود که معتادان در دو مرحله تحت مراقبت قرار گیرند.
مراکز هفت‌گانه معتادان را با ویژگی‌های مختلف تحت درمان قرار می‌دهند. این مراکز به این دلیل حائز اهمیت است که ما نباید بگذاریم که در معتادان این تفکر به‌وجود آید که قابل درمان نیستند زیرا در فرهنگ ایرانی‌ها، مسائل روانی در زندگی فردی و اجتماعی تاثیرگذار است و نباید این تفکر قوت بگیرد.
این مراکز شامل DIC است که در کشور خوب جواب داده است و در واقع مراکزی است که در آنها سم‌زدایی انجام می‌شود و فرد خود مراجعه کرده، پرونده در آن مراکز تشکیل می‌دهد و پس از آن تحت درمان متادون قرار می‌گیرد.
رشد این مراکز به چه شکل بوده و آیا گسترش قابل توجهی در این زمینه وجود داشته است؟
- در سال 84 تعداد 40 مرکز وجود داشته که در سال 85 به 180 مرکز رسیده است. بهزیستی و وزارت بهداشت در این زمینه همکاری دارند و به دنبال توسعه آنها هستند و در واقع رشد 350 درصدی در این مراکز داشته‌ایم. همچنین متادون درمانی در این مراکز وجود دارد که در دو بخش خصوصی و دولتی انجام می‌شود، پس از آن مراکز گذری و مراکز افزایش دسترسی است که سهولت کار را آسان می‌کند.
مراکز دیگر، مراکز سرپناه است که برای افرادی که مکان خاصی ندارند در نظر گرفته شده و مرکز TC است که ویژگی‌های خاصی دارد و علاوه بر کارهای درمانی، آموزش مهارتهای زندگی را نیز بر عهده دارد و مشاوره و آموزشهای لازم را در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار می‌دهد. علاوه بر اینها بحث اردوگاهها است که در نهایت برای معتادان پرخطر در نظر گرفته شده و چنانچه از این مراحل خانواده‌ها به نتایج قابل قبولی نرسند، افراد پرخطر به اردوگاهها فرستاده می‌شوند.
با توجه به سابقه‌ای که وجود دارد آیا می‌توان دوباره بحث اردوگاهها را پیش کشید و جامعه و خانواده را با این مسئله درگیر کرد؟
- آنچه مسلم است، در مورد معتادین پرخطر، که حتی خانواده‌ها هم از نگهداری آنها عاجز شده‌اند، راه دیگری وجود ندارد و با همکاری نیروی انتظامی و مراقبت‌های تیم پزشکی، اردوگاهها نیز تحت کنترل خواهند بود و مراحل و مراقبت‌های درمانی در آنجا نیز ادامه خواهد داشت و تنها بحث نگهداری نیست.
در ارتباط با فعالیت سازمانهای مردم‌نهاد (NGOها) و غیردولتی، ستاد چه حمایتهایی از آنها به‌عمل می‌آورد؟
- ما به این اصل معتقدیم که مقابله بدون حضور مردم بی‌فایده است و حتماً مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد باید با حضور مردم باشد. به همین منظور نقش سازمانهای غیردولتی نسبت به گذشته بسیار پررنگ دیده شده و تشکل‌های بسیار موفقی هم وجود دارند که اقدامات موثری انجام می‌دهند، گروههایی مانند NA، تولدی دیگر، تولدی دوباره، کنگره شصت، جمعیت آفتاب و بسیاری دیگر از آن جمله هستند.
در حال حاضر بالغ بر 500 تشکل غیردولتی وجود دارد و شورای مشاورین تشکل‌های مردمی نیز در ستاد راهاندازی شده تا ارتباط دقیق‌تری میان ستاد و این تشکل‌ها وجود داشته باشند.
آیا ستاد از این تشکل‌ها حمایتهای مالی‌نیز می‌کند؟
- اینها به طرق مختلف حمایتهایی می‌شوند، بخشی از طریق بهزیستی و وزارت بهداشت و وظایف ذاتی که این دو نهاد در حمایت از این تشکل‌ها دارند، دوم درآمدهایی که خودشان دارند، سوم حمایتهای موردی ستاد و کمک‌های ناچیز بین‌المللی هم وجود دارد.
اجازه بدهید به بحث طرز تلقی از معتاد و مجرم یا بیمار دانستن او برگردیم،به‌ویژه که اخیراً دوباره افرادی در ستاد و مراکز انتظامی تاکیدی دوباره بر مجرم بودن معتادان‌می‌کنند.
- با توجه به بررسی‌ها و تصمیم‌گیریهایی که صورت گرفته فرد معتاد زمانی که به مراکز درمانی مراجعه کند و در چرخه مراحل درمانی قرار گیرد، بیمار تلقی می‌شود و چنانچه در گروه توزیع‌کنندگان و قاچاق‌فروشان باشد، مجرم به شمار می‌آید و براساس جرمی که مرتکب می‌شود برخورد قضایی با وی خواهدشد.
داشتن مرزی طولانی با بزرگترین تولیدکننده موادمخدر دنیا، همواره از مباحث بحث‌برانگیز برای کشور ما بوده است. طی سال‌های اخیر رشد کشت خشخاش در افغانستان بسیار قابل توجه بوده، اقدامات ایران در ارتباط با ممانعت از قانونی‌شدن کشت خشخاش در این کشور چه بوده است؟
- راهاندازی قرارگاه حضرت رسول(ص) در شرق کشور یکی از مهمترین اتفاقاتی بوده که اخیراً افتاده و بازتاب بسیار خوبی هم داشته است. جمهوری اسلامی در طول دو دهه اقدامات بسیار قابل توجهی در زمینه مبارزه با موادمخدر داشته و داشتن 3500 شهید دلیل خوبی بر این ادعاست.
اما متأسفانه گاهی گزارشاتی از وزارت خارجه آمریکا منتشر می‌شود و جمهوری اسلامی متهم به این می‌شود که در کشور ترانزیت موادمخدر وجود دارد و یا اینکه تعداد معتادین زیاد است و یا اینکه هیچ‌گونه درمانی در کشور وجود ندارد ومقابله‌ای هم صورت نمی‌گیرد.
اما واقعیت این است که جمهوری اسلامی ایران علیرغم اینکه به بحث مقابله توجه خاص دارد، شرایط کشور ما، واقعاً شرایط خاصی است و در دنیا هیچ کشوری با این وضعیت وجود ندارد. ما در حوزه دیپلماسی حرف‌های زیادی داریم و در قالب مدعی در مرز بین‌المللی به سازمان ملل طلبکارانه اعلام می‌کنیم که بیشترین خسارات را دیده‌ایم وهیچ‌گونه امکانات بین‌المللی نداریم.
مبارزه ما مبارزه جهانی است و اگر این مبارزات نباشد، دنیا و اروپا دچار مشکل خواهد شد، ما از مجامع بین‌المللی انتظار داریم که به این موضوع توجه ویژه داشته باشند.
در اجلاس جهانی اخیرا برای مبارزه با موادمخدر، ایران چه پیشنهادات مشخصی به سازمان ملل و سایر مجامع بین‌المللی داده است؟
- در آخرین اجلاس سازمان ملل با کار کارشناسی که طی مدتی انجام شد، طرحی جامع تقدیم سازمان ملل کردیم و رقمی حدود 500میلیون دلار، کمک بین‌المللی در بخش مقابله، درمان، پیشگیری و قضایی در 4حوزه اجرای طرح‌هایمان پیشنهاد کردیم و انتظار داریم که مجامع بین‌المللی با توجه به بحرانی که در این زمینه وجود دارد، همکاری لازم را انجام دهند.
فکر می‌‌کنید که تا چه حد با پیشنهادات شما موافقت شود؟
- ما بدون رودربایستی مطالب را عنوان کردیم و این کمک‌ها می‌تواند به شکل مالی، تجهیزات امنیتی، مرزی باشد و تعاملاتی به هر حال صورت می‌گیرد. احساس من این است که در مجامع بین‌الملل بخش موادمخدر سازمان ملل فعال شده و سفر اخیر معاون دبیرکل سازمان و رئیس بخش اجرایی مبارزه با موادمخدر این سازمان به ایران نیز در همین راستا خواهد بود.
در مورد قانونی شدن کشت خشخاش در افغانستان هم باید بگویم که کشور ما تلاش بسیار زیادی کرد و دبیرکل ستاد در افغانستان حضور پیدا کرد و با مسئولین افغانستان از جمله وزیر داخله مذاکراتی داشتیم و در نهایت منجر به این شد که این تصمیم که گروهی به دنبال قانونی کردن کشت و حتی به دنبال مجوز شرعی از علمای دینی بودند ، خوشبختانه با تلاش‌های بسیار به نتیجه نرسید و در مجلس سنا تصویب نشد و براساس آخرین خبرها دفاتر مؤسسات ستلیس از طریق وزارت داخله جمع شد، علیرغم منافع زیادی که این کشت در افغانستان دارد.
جمعیت جوان ما را خطر اعتیاد و مواد مخدر صنعتی هر روز بیشتر از روز پیش تهدید می‌کند. در بسیاری از محافل با جوانانی برخورد می‌کنیم که به شکلی در دام این مواد گرفتارند، علیرغم اینکه مسئولین معتقدند آمار مبتلایان به اعتیاد رشد نداشته و تعداد افراد مبتلا چه دائمی و چه تفننی دو میلیون نفر است، تصور جامعه رقمی بسیار بالاتر را نشان می‌دهد، برای پیشگیری از شیوع اعتیاد و ابتلای بیشتر جوانان چه برنامه‌ای دارید و سیاستهای پیشگیرانه چگونه پیش می‌رود؟
- بحث پیشگیری یکی از مهمترین مباحثی است که مورد توجه ویژه رئیس‌جمهور هم است و بر آن تأکید دارند. در بخش پیشگیری امسال اقدامات و تغییراتی در اقصی نقاط کشور به وجود آمده است.
اعتبارات ستاد مبارزه با موادمخدر در اختیار سازمانهای مرکزی بود و همه استاندارها و فرمانداران نگران بودند و تقاضا داشتند که هر مقدار اعتبار که وجود دارد به شوراهای هماهنگی سپرده شود و نظارت عالیه وجود داشته باشد. این تغییرات به این صورت شده که بخشی از اعتبارات از طریق سازمان مدیریت به استان‌ها داده شده و ما از وزارتخانه‌ها انتظار یک سیستم نظارتی داریم.
ارگان‌های فرهنگی شامل آموزش و پرورش، صدا و سیما باتوجه به فرهنگ بومی کار می‌کنند، آموزش محلات نیز از جمله این اقدامات است. به وزارتخانه‌ها هم اعلام شده که اگر در حوزه پیشگیری و فرهنگی طرح‌های ملی داشته باشند، ارائه دهند و از طرف ستاد اعتباراتی به آنها اختصاص داده خواهد شد. در قانون ستاد هم تمام دستگاه‌های عضو موظف هستند که در بحث موادمخدر و حوزه پیشگیری و اطلاع‌رسانی فعال و به عنوان مهمترین آفت جامعه نسبت به آن حساس‌باشند.
همچنین نقش صدا و سیما بسیار مؤثر است کمیته پیشگیری و فرهنگی ستاد با مسئولیت یکی از معاونین صدا و سیما فعال شده و حرکت جدیدی به وجود آمده که به همه استان‌ها توجه شود و سازمان‌ها یک نگاه فرابخشی نسبت به موضوع داشته و از امکانات موجود وزارتخانه‌ها استفاده شود.
در واقع توجه ویژه به بحث پیشگیری وجود داردکه بتوانیم جامعه و خانواده‌ها را نسبت به این موضوع به ویژه موادمخدر صنعتی و شیمیایی حساس کنیم.
برنامه‌ها به همه استان‌ها اعلام شده، آموزش خانواده‌ها، دانشجویان و دانش‌آموزان آغاز شده و در فاصله کوتاهی هم شاخه دانشجویان در ستاد راهاندازی می‌شود و با همکاری گروه مشاوران جوان ریاست جمهوری، وزارت علوم و دانشجویان این شاخه فعال خواهد شد و موضوع مبارزه و اطلاع‌رسانی درباره اعتیاد و پیشگیری از آن به شکل علمی مورد بررسی قرار می‌گیرد.