حدود 5 ماه از بحران آلودگی هوای تهران در سال گذشته و بیش از 40 روز از اعلام آمار تصادفات جاده‌ای گذشته است.
این وسط، کسانی که مدیریت می‌کنند یا کارشناسی، همه عوامل پیشامدهای یاد شده را بررسی کرده‌اند و بخشی از آن را هم عوامل انسانی، یعنی رخدادهایی که با خطای انسان صورت می‌گیرد، نام نهاده‌اند.
اما در این گزارش به موضوعی می‌پردازیم که در آن، همه تقصیرها به گردن انسان‌هاست، نه خودروها.
چندی نمی‌گذرد که دوباره آذرماه سیاه برای تهران سرمی‌رسد؛ آن وقت است که در اوج تیرگی هوا، دوباره مشکل به گردن وارونگی دما، نوزیدن باد و تشکیل نشدن فلان کمیته و نرسیدن پول به بهمان سازمان می‌افتد.
دوباره باید پرسید چرا به مترو، پول نمی‌دهند که حمل‌ونقل پاک داشته باشیم و چرا خودروی فرسوده را با نو عوض نمی‌کنند که این همه دود اضافی نخوریم و... اما بهتر است نه آن موقع، که همین حالا که می‌دانیم قرار است 7 ماه بعد چه اتفاقاتی بیفتد، پرده خوش آب و رنگ نمایش خودروهایمان را کنار بزنیم و عنوان‌ها و القابی را که به آنها می‌دهیم، سبک و سنگین کنیم.
یورو 2 ؛ یک‌بار برای همیشه
چندین سال از زمانی که خودروسازهای داخلی به رعایت استاندارد یورو2 ملزم شدند، می‌گذرد. انتظار معقول در این سال‌ها این بود که صنعت خودروسازی خود را به استانداردهای بهتری نزدیک‌تر کند، اما باید گفت که چنین نشد و همان استاندارد یورو2 هم در مورد تمام خودروها و برای همیشه رعایت نشد، ضمن اینکه در برخی از موارد هم خودرو پس از خروج از کارخانه به‌وسیله خریدار دستکاری و بی‌کیفیت شد.
البته در این مطلب تنها به بخشی از این استانداردها که به مصرف سوخت و آلودگی هوا مربوط می‌شود، می‌پردازیم.
یکی از عواملی که باعث شده عنوان استاندارد یورو 2 برای خودروهای داخلی دیگر محلی از اعراب نداشته باشد، حذف قطعاتی از خودرو، مانند قطعه‌ای که موجب کاهش انتشار گازهای آلاینده و بخارات بنزین و کاهش مصرف سوخت در خودروها می‌شود، است.
این قطعه که کنیستر نام دارد و در مسیر سوخت‌رسانی خودرو قرار می‌گیرد، تنها 60 هزار تومان قیمت دارد و در مقایسه با قیمت خودروهای داخلی، ارزان محسوب می‌شود.
با وجود این خودروسازان داخلی حذف این قطعه را به کارایی آن و کاهش مصرف سوخت و آلودگی هوا ترجیح داده‌اند.
کنیستر که به مرور توسط خودروسازان داخلی از خودروهای تولیدی حذف شده است، در مسیر سوخت خودرو قرار گرفته و به‌صورت یک فیلتر عمل می‌کند؛ این قطعه مواد حل شده در بنزین را که با گاز از اگزوز خارج می‌شوند از سوخت می‌گیرد و بدین ترتیب موجب کاهش آلودگی هوا می‌شود.
کنیستر همچنین بخشی از بنزین خودروها را که در مسیر سوخت به بخار تبدیل شده است به حالت اول برمی‌گرداند و موجب کاهش مصرف سوخت می‌شود.بر این اساس، این قطعه از آلودگی‌هایی نظیر مونواکسید کربن و اکسیدهای نیتروژن می‌کاهد و حدود 10 درصد مصرف سوخت خودرو را کاهش می‌دهد.
اگر چه تا‌کنون هیچ کشوری این قطعه را از خودروهای تولیدی خود حذف نکرده است، اما خودروسازان داخلی و به‌ویژه ایران‌خودرو، با حذف این قطعه موجب مصرف بیشتر سوخت و انتشار بیشتر آلودگی توسط خودروها و البته سوددهی بیشتر محصولات خود شده‌اند؛
به‌طوری که اگر تولید سالانه ایران خودرو را 300 هزار دستگاه در سال در نظر بگیریم، حذف این قطعه سالانه 18 میلیارد تومان به سود ایران‌خودرو می‌افزاید.
تزریق بخار بنزین
نکته‌ای که در مورد حذف کنیستر از مسیر سوخت خودروهای داخلی، باید حتما به آن اشاره کرد، این است که حذف این قطعه موجب انتشار بخار بنزین در هوای آزاد می‌شود.
وحید نوروزی، مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودروهای تهران، در این مورد توضیح بیشتری داد. او یادآوری کرد که سال گذشته برای نخستین بار سرهنگ هاشمی، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران موضوع را طرح کرد و البته این اقدام خودروسازان مورد اعتراض کارشناسان هم قرار گرفت اما پس از آن اتفاقی نیفتاد.
نوروزی تشدید آلودگی هوا را از پیامدهای منفی حذف این قطعه از خودروهای داخلی دانست و گفت: متأسفانه شرکت بازرسی کیفیت استاندارد خودرو نیز به‌دلیل در اختیار نداشتن تجهیزات مربوطه، در تست‌ها در مورد تبعات حذف این قطعه اظهار نظری نکرد و این خودروها به راحتی مجوز شماره‌گذاری گرفتند.
در واقع آنچه از نظر نوروزی در حذف کنیستر بسیار مهم است، این است که این قطعه تنها وسیله‌ای است که در خودرو مانع از انتشار بخارات اضافی بنزین می‌شود و از این نظر در کاهش آلودگی‌های سمی و سرطان‌زا در هوا سهم مهمی دارد.
به اعتقاد مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودرو، در حال حاضر انتشار بخارات بنزین از طریق پمپ بنزین‌ها نیز صورت می‌گیرد اما رفع این موضوع هم در جایگاه‌های سوخت و هم در خودروها راه‌حل ساده‌ای دارد.
نوروزی ادامه داد: ستاد مرکزی معاینه فنی، در حال حاضر اهرمی قانونی برای برخورد با خودروهایی که کنیستر ندارند، در اختیار نداشته اما درصورتی که مراجع قانونی در این مورد معاینه فنی را ملزم به برخورد با خودروهای فاقد این قطعه بکند، مراکز معاینه فنی نیز آماده اعمال قانون خواهند بود.
به گفته او، یکی از الزامات داشتن استاندارد یورو2، وجود این دستگاه روی خودروست اما خودروهای ایرانی بدون داشتن کنیستر هم عنوان استاندارد یورو2 را یدک می‌کشند.
در مورد این دستگاه باید توضیح داد که کنیستر علاوه بر بازیافت بخارات بنزین در مسیر سوخت، مانند یک فیلتر، ناخالصی‌های محلول در بنزین را که معمولا در باک یا مسیر سوخت در بنزین حل می‌شوند، می‌گیرد و به کمترشدن آلودگی هوا کمک می‌کند.
چه فرقی با پیکان فرسوده دارد؟
حالا در کلانشهرهای ایران، با میلیون‌ها خودرو روبه‌رو هستیم که کنیستر ندارند و مبدل کاتالیستی آنها هم از کار افتاده است، موتورشان خوب نمی‌سوزاند و علاوه بر گازهای سوخته، بخار بنزین هم وارد هوا می‌کنند.
در این شرایط باید پرسید که چنین خودروهایی، با این ظاهر زیبا و طراحی‌های متفاوت واقعا چه فرقی با یک پیکان فرسوده دارند؟
شاید بگویید دست کم اندکی ایمن‌تر است و کارایی موتورشان بیشتر است، باز می‌پرسیم که اینها به این تفاوت قیمت بسیار زیاد با پیکان می‌ارزد؟
کاتالیست یکبارمصرف
یکی دیگر از قطعاتی که سازمان حفاظت محیط‌زیست خودروسازان را ملزم به نصب آن کرد، مبدل کاتالیستی بود.
در مورد این قطعه باید گفت که مبدل کاتالیستی اگزوز خودرو که بین موتور و انباری اگزوز خودرو نصب می‌شود، گازهای آلاینده خروجی از اگزوز خودرو را به ترکیبات ناآلاینده و بی‌ضرر تبدیل کرده و کاهش بسیار زیاد آلاینده‌های حاصل از احتراق سوخت را سبب می‌شود.
گازهای خروجی از اگزوز به روش جذب سطحی، از روی کاتالیست که مواد جامد ساکن هستند، می‌گذرند.
در بیشتر واکنش‌ها در مبدل کاتالیستی خودرو، اکسیدهای نیتروژن به نیتروژن که گازی بی‌اثر است و همچنین هیدروکربن‌های نسوخته و منواکسیدکربن به آب و دی‌اکسید کربن، بدل می‌شوند.
کاتالیست پس از رسیدن به دمای کاری خودش باعث شکسته شدن ترکیبات گازهای خروجی شده و گازهای سمی و آلوده‌کننده را کاهش داده و به سایر مواد تبدیل می‌کند. البته کاتالیست به‌دلیل اینکه نوعی مانع در مسیر خروجی اگزوز محسوب می‌شود، باعث افت توان موتور شده و به مرور زمان با کارکرد و فرسوده‌شدن کاتالیست، این امر بیشتر به چشم می‌آید.
ظاهرا این قطعه کارایی بسیار خوبی در کم کردن آلودگی هوا دارد، اما این بخش جذاب داستان است؛ مبدل کاتالیستی پس از مدتی کارایی خود را از دست می‌دهد و باید تعویض شود. اما آیا صاحبان خودرو زحمت تقبل چنین هزینه‌ای را به‌خود می‌دهند؟ آمار نشان داده که خیر.
در این مورد وحید نوروزی، مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودروهای تهران گفت: 3 میلیون خودروی تهران معادل 11 میلیون خودروی استاندارد روز اروپا آلودگی تولید می‌کنند و در این میان آلایندگی تنها یک میلیون خودرویی که در 3سال اخیر وارد معابر شهری شده‌اند، استاندارد است.
استدلال نوروزی در این گفته‌هایش به از کار افتادن مبدل‌های کاتالیستی خودروهایی است که 3 سال پیش و قبل از آن تولید شده‌اند.
او توضیح داد که آلودگی یک میلیون خودرویی که بین سال‌های 80 تا 84 تولید شده‌اند، حدود 5برابر خودروهای استاندارد است و آلایندگی یک میلیون خودرویی که پیش از سال 80 تولید شده‌اند، فراتر از این میزان است.
در واقع، به جز یک میلیون خودرویی که در 3سال اخیر تولید شده و عمر مفید مبدل کاتالیستی آنها به پایان نرسیده است، آلودگی سایر خودروهای تهران حدود 5برابر خودروهای استاندارد است.[آشنایی با نکات ایمنی در رانندگی]
به گفته مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودرو، تعویض مبدل کاتالیستی خودروها پس از 3سال ضروری است؛ چراکه در پایان عمر مفید این قطعه، میزان انتشار آلاینده‌های خطرناک و گازهای سمی حدود 5 برابر می‌شود، در حالی که به‌دلیل نبود امکان مشاهده اثرات مخرب آن در ظاهر اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد.