همشهری آنلاین: تحولات عمده سیاسی منطقه‌ای در سال ۲۰۲۳ به ویژه توافق عربستان سعودی و ایران و عادی سازی روابط کشورهای عربی با سوریه پتانسیل کاهش تنش‌ها و ایجاد فرصتهایی طلایی برای حل و فصل مناقشات بلندمدت منطقه‌ای را ایجاد کرده بود اما جنگ داخلی در سودان و حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی به غزه از ماه اکتبر باعث شد تا سال ۲۰۲۳ به یکی از خونین‌ترین سال‌های دوران معاصر خاورمیانه تبدیل شود. علاوه بر این، مجموعه‌ای از بلایای طبیعی و انسانی، به‌ویژه فروپاشی سد درنا در لیبی و زلزله در ترکیه، سوریه و مراکش، رنج‌های عظیم غیرنظامی و ۵۳هزار غیرنظامی به همراه آورد.
میدل ایست آی می‌نویسند: هیچ یک از این رویدادهای بزرگ قابل پیش بینی نبودند، با این حال، لحظات تعیین‌کننده‌ای را در منطقه رقم زدند. امروز نیز به‌رغم غیر قابل پیش‌بینی بودن حوادث و تحولات، برخی از روندهای کلیدی که می‌توانند ژئوپلیتیک خاورمیانه در ۲۰۲۴ را شکل دهند، بررسی می‌کنیم.
غزه و تحولات پیرامون آن
حملات وحشیانه و ویرانگری که رژیم صهیونیستی علیه غزه آغاز کرده احتمالا در اوایل سال ۲۰۲۴ ادامه خواهد یافت. آنطور که مشاور امنیت ملی دولت اسراییل گفته تجاوزهای نظامی صهیونیست‌ها ممکن است برای ماه‌ها ادامه داشته باشد. حتی اگر آتش‌بس طولانی مدت نیز در آینده‌ای نزدیک اعلام شود، مسائل اساسی پیرامون غزه، از جمله امنیت و دولت آینده این منطقه حل نشده و از مهمترین موضوعات روز منطقه باقی می‌ماند. به طور خاص، اینکه چه کسی مسئولیت بازسازی غزه را بر عهده دارد، جزو بحث‌های مهم سیاسی خواهد بود.
البته پیامدهای ژئوپلیتیک جنگ غزه در منطقه بلندمدت خواهد بود. همان طور که در مجمع دوحه ۲۰۲۳ برجسته شد، جنایت علیه بشریت تل آویو در غزه موجی از خشم را در میان جوانان سراسر خاورمیانه و فراتر از آن برانگیخته که در بلندمدت آتش این خشم دامن اسرائیل را خواهد گرفت. این احساس فقط یک واکنش زودگذر نیست بلکه انتظار می‌رود که برای سال‌ها و احتمالاً دهه‌ها بازتاب داشته باشد و چشم انداز اجتماعی-سیاسی منطقه را تحت تأثیر قرار دهد. برخی این باورند که این خط شکاف جمعیتی و سیاسی در سال ۲۰۲۴ یا سال‌های آینده، در نهایت به فروپاشی معاهدات صلح بین اسرائیل و کشورهای مختلف عربی مانند مصر و اردن کمک خواهد کرد، زیرا رهبران اقتدارگرا تلاش می کنند تا با احساسات عمومی که به شدت ضد عادی سازی هستند، ارتباط برقرار کنند.
درباره غزه ببینید:
اسرائیل چه بر سر غزه آورد
لحظه تلخ خاکسپاری گروهی پیکر ۸۰ شهید فلسطینی
کلاس‌های فعال درس زیر بمباران در غزه
تغییر چشم انداز ژئوپلیتیک
دوم، نقش سازمان ملل متحد در خاورمیانه، به‌ویژه در سال ۲۰۲۳ با شکست های قابل توجهی همراه بوده که اثربخشی آن را در منطقه به شدت تضعیف می‌کند. ناتوانی سازمان ملل در ارائه یک پاسخ موثر به بحران انسانی پس از زلزله در شمال غربی سوریه و بی عملی آن در طول کمپین گسترده اسرائیل در نوار غزه، این نقص‌ها را برجسته کرده است. این حوادث نه تنها تردیدها درباره توانایی سازمان ملل برای مدیریت درگیری های منطقه ای را جدی‌تر از همیشه کرده که اهمیت آن را در چشم انداز ژئوپلیتیک در حال تغییر منطقه نیز برجسته کرده است.
در پاسخ به این چالش ها، سال ۲۰۲۴ ممکن است شاهد اولین گام های آزمایشی برای کنار گذاشتن سازمان ملل و ایجاد همکاری منطقه ای با هدف پیشگیری از درگیری و بازسازی پس از درگیری باشیم. با تضعیف مکانیسم های حاکمیت جهانی، کشورهای خاورمیانه دریافته اند که به طور فزاینده ای به راه حل های ریشه دار منطقه ای نیاز دارند. این تغییر با کاهش تدریجی تنش های منطقه ای تسهیل می‌شود.
چشم‌انداز اقتصادی خاورمیانه
سوم، چشم انداز اقتصادی در خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) در سال ۲۰۲۴ به شدت تحت تاثیر اثرات منفی بحران غزه قرار خواهد گرفت. صندوق بین المللی پول پیش بینی های اقتصادی خود را برای سال ۲۰۲۴ را به دلیل کاهش اعتماد سرمایه گذاران برای منطقه منا کاهش داده است. این رکود اقتصادی به ویژه در کشورهایی که تحت تاثیر جنگ و بحران قرار گرفته اند، مانند یمن، سوریه و سودان، که علاوه بر حل و فصل درگیری ها باید با تورم و اختلال در زنجیره تامین نیز مقابله کنند بسیار شدید است. این چالش ها خطر تشدید شکاف اقتصادی در منطقه را بیشتر می کنند.
آمادگی برای بلایای طبیعی
در پایان اینکه، آمادگی برای مقابله با بلایای طبیعی در خاورمیانه در سال ۲۰۲۴ بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد. بلایای طبیعی سال گذشته آسیب پذیری منطقه را کاملا برجسته کرد، به ویژه با زلزله های ویرانگر در شمال سوریه، ترکیه و مراکش و سیل های فاجعه بار در لیبی. این بلایای طبیعی نه تنها آسیب های انسانی و اجتماعی و اقتصادی عظیمی را به بار آورده اند، بلکه آمادگی نداشتن منطقه برای چنین بلایای طبیعی را نشان دادند. مقیاس ویرانگری که خاورمیانه در سال ۲۰۲۳ تجربه کرد یک زنگ هشدار مهم است به‌ویژه اینکه همسو با آشکارتر شدن تاثیر تغییرات آب و هوایی، احتمال چنین خطرات طبیعی در آینده افزایش یافته است.