همشهری آنلاین- مهدیه تقوی راد: کافی است یک روز را برای قدم‌زدن در محله‌های قدیمی تهران وقت بگذارید و این بار بازدید از مجموعه‌های مذهبی ادیان مختلف را در کوچه پسکوچه‌های تاریخی تهران انتخاب کنید. گفته میشود حدود ۳۰ کلیسا و کنیسه در پایتخت وجود دارد. کلیساها متعلق به شاخه‌های مختلف مسیحیت اعم از ارتدوکس، آشوری، ارامنه، پروتستان، کاتولیک و... هستند. میزبانی تهران از پیروان ادیان آسمانی مثل زرتشتیان، مسیحیان، یهودیان و... پیشینه دیرینه دارد و بسیاری از آنها در محله‌های مختلف پایتخت سکونت داشته و همچنان هم ساکن هستند. در این سال‌ها سازه‌های شناخته شده‌ای را طراحی کرده‌اند و سنگ‌بنای کافه‌ها و قنادی‌های متعددی را گذاشتند و برای دعا و نیایش هم به خیابان‌هایی از جمله سی‌تیر می‌رفتند و در کنار مسلمانان با صلح و آرامش روزگار می‌گذراندند. در گذر زمان برخی از خانه‌های اقلیت‌های مذهبی به موزه و کافه تبدیل و حتی این روزها امکان حضور گردشگران در کلیساها و آتشکده‌ها فراهم شده است. به بهانه ولادت حضرت مسیح(ع) و آغاز سال نو میلادی ۲۰۲۴، جاذبه‌های گردشگری سایر ادیان الهی در تهران را در صفحات پیش‌رو مرور کرده‌ایم.
کلیسای نیکلای مقدس
کلیسای جامع سنت نیکلای مقدس پس از مهاجرت روس‌ها به ایران، مامن و معبد اصلی مسیحیان ارتدوکس شرقی است. این کلیسا پس از انقالب برای مدتی تعطیل شد اما در سال ۱۹۹۵ با اعزام اسقفی از مسکو دوباره فعال شد و اکنون مراسم خاص مسیحیان در آن برگزار میشود.
نام تزار بر سر در کلیسا
نیکلای مقدس آخرین تزار روسیه است که به‌همراه خانواده‌اش توسط بلشویک‌ها کشته میشود. کلیسای ارتدوکس او را به‌عنوان یکی از قدیسان می‌شناسد و به وی لقب «نیکلای قدیس رنج‌کشیده» را داده است. آنها برای بزرگداشت تزار روسیه و زنده نگه‌داشتن نام وی اسم کلیسا را نیکلای گذاشتند.
معماری روسی در پایتخت
سبک معماری کلیسای نیکلای مقدس با وجود رنگ‌ها، طاق‌ها، محراب، نقاشی‌ها و همچنین پنجره‌های رنگی شباهت زیادی به کلیساهای روسی دارد. برخی از اشیای باارزشی که در کلیسا به چشم می‌خورند، بعد از تخریب کلیسای زرگنده در سال‌های حکومت کمونیستی استالین، توسط مهاجران روس به ایران آورده شده‌اند. به‌دلیل خشک‌شدن چاه آب کلیسا، باغ کلیسا هم خشک شده است. یکی از قبرستان‌های ارتدوکس‌های ایران نیز در کنار این کلیسا قرار دارد.
نشانی: خیابان شهید مفتح، بعد از خیابان طالقانی، کوی عطارد
راه های دسترسی: اتوبوس: ایستگاه اتوبوس میدان هفتم تیر- شهدا
مترو: ایستگاه طالقانی
سال ساخت: دهه ۱۹۴۰ میلادی
امکانات رفاهی: پارکینگ، فروشگاه های مواد غذایی و کافه و رستوران در معابر اطراف کلیسا
شرط بازدید: با هماهنگی قبلی
کلیسای انجیلی حضرت پطرس
کلیســای انجیلــی پطــرس مقــدس ازعبادتگاه‌های مســیحیان دوره قاجاربه شمارمی‌آید. درساخت این کلیسا میسیونرهای پروتستان) مبلغ‌هــای مذهبی پروتســتان(ســاکن تهــران، از تلفیــق معمــاری ایرانی و اروپایی بهره برده‌اند.
کلیسایی با سقف شیروانی
ساختمان کلیسای انجیلی پطرس مقدس پالن مستطیلی شکل با ابعاد ۲۵ در ۵ متر دارد و ارتفاع دیوارهایش به ۱۱ متر میرسد که با مصالح خشت و آجر ساخته شده است. برای پوشش داخلی دیوارهای کلیسا از گچ استفاده شده و پوشش خارجی سقف کلیسا هم شیروانی است. به همین دلیل هر گردشگری در ابتدا با نمای متفاوتی مواجه میشود؛ به ویژه که به غیر از دیوار شمالی نور از تمام دیوارهای کلیسا وارد میشود.
محل دورهمی کره ای ها
در کلیسای پطرس مقدس برای تامین آب مورد نیاز برای نخستین بار در ایران چاه آرتزین حفر شد. ارامنه و آشوریان هم در جلسه های تشکیل شده شرکت می کردند. اکنون تعداد کمی از ارامنه و کره ای های ساکن در تهران، در این مکان گرد هم جمع می شوند. به همین دلیل این کلیسا به دلیل حضور مسیحیان کره ای در آن به کلیسای پرسبتری کره ای ها معروف است. آنها روزهای جمعه به این کلیسا مراجعه می کنند و آیین های خود را به جا می آورند.
نشانی: فردوسی، خیابان جمهوری، خیابان سی تیر
راه های دسترسی: اتوبوس: ایستگاه پل حافظ
مترو: ایستگاه های سعدی و فردوسی
امکانات رفاهی: پارکینگ و فروشگاه مواد غذایی در داخل خیابان سی تیر
سال ساخت: ۱۸۹۱ میلادی
شرط بازدید: با هماهنگی قبلی
امکان عکاسی: دارد
زمان و شماره ثبت ملی: ۲۶۸۴ روز ۱۷ خرداد ۱۳۷۹
کلیسای ارتدوکس یونانی
کلیسای ارتدوکس یونانی از زیباترین کلیساهای شهر تهران به شمار می‌آید که توســط معمار گرجی به نام ژرژ درطول۷سال) از سال۱۰۳۳تا۱۹۴۱(به سبک کلیساهای یونان به شکل چهارگوش و با تلفیقی از معماری یونان باستان و بیزانس ساخته شد.
تجسمی از معبد آتن در تهران
زیبایی کلیسای ارتدوکس یونانی حتی گردشــگران خارجی را متعجب میکند چون نیم ستونها و پله های کلیسا که به جایگاه اصلی ختم می شوند، تجسمی از معبد پارتنون آتن را در ذهن متبادر می کنند و در داخل کلیسا نقاشــی های بسیار زیبایی از حضرت عیسی به چشم می آید.
جایگاه آسمانی و زمینی
سالن کلیساهای ارتدوکس دوسطح دارند؛ ســطح اول، جایگاه آسمانی که در بالاترین قسمت سالن و سطح پایینی، جایگاه زمینی که در پایین سطح اول قرار گرفته است. سطح آسمانی کلیسا متعلق به بزرگان دین یعنی علما و کشیشان و جایگاه زمینی نیز متعلق به پیروان است. به همین دلیل در سطح اول سالن کلیسای ارتدوکس یونان یک صندلی بسیار مجلل از سنگ مرمر سفید هست که جایگاه نشستن کشیش هاست. جایگاه آسمانی و جایگاه زمینی این کلیسا نیز به وسیله سه پله مرمرین از هم جدا می شوند.
نشانی: خیابان شهید مفتح، ضلع جنوب شرقی چهارراه طالقانی
راه های دسترسی: اتوبوس: ایستگاه اتوبوس هفت تیر و میدان شهدا
مترو: شهدای هفتم تیر
امکانات رفاهی: پارکینگ و فروشگاه مواد غذایی، کافه و رستوران در خیابان های مفتح و طالقانی
سال ساخت: ۱۹۵۱ میلادی
شرط بازدید: با هماهنگی قبلی
امکان عکاسی: دارد
کلیسای حضرت یوسف
کلیسای یوسف یا سنت ژوزف، نخستین کلیسای کاتولیک تهران است. الگوی معماری این بنا الهام گرفته ازتمدن باستانی آشور است. این کلیسا روی بلندی ساخته شده و نمای آن کاملآ آجری است.
نورهای آرامش بخش
این کلیسا به اندازه ۸ پله از سطح زمین بالاتر است. بر هر یک از دیوارهای شمالی و جنوبی کلیسا که دارای شیشه های تزئینی هستند، سه نورگیر تعبیه و علاوه بر آنها روی گنبد هم هشت نورگیر ساخته شده است. بیشترین رنگ به کار رفته در داخل کلیسا رنگ های زرد، کرم، طالیی و آبی هستند؛ رنگ هایی که در کمال هماهنگی فضایی زیبا و آرام را در این بنا خلق کرده اند.
دروازه باستانی بابل در پایتخت
کلیسای حضرت یوسف سردر بسیار زیبایی دارد؛ سردری که در واقع اقتباسی از دروازه معروف شهر باستانی بابل است. عید میلاد مسیح، جشن تموز، مراسم قیام حضرت مسیح، شب ژانویه، عید آب پادشاهان، جشن عروج حضرت مسیح و جشن سال نوی آشوری ها ازجمله جشن هایی هستند که در این کلیسا برگزار می شود.
نشانی: خیابان انقلاب، خیابان فرصت) موسوی(پالک ۹۱
راه های دسترسی: اتوبوس: اتوبوس های بی آرتی میدان آزادی
مترو: فردوسی
امکانات رفاهی: پارکینگ، رستوران و کافه در اطراف کلیسا
سال ساخت: ۱۹۵۰
شرط بازدید: با هماهنگی قبلی
امکان عکاسی : دارد
زمان و شماره ثبت ملی: ندارد
کلیسای سرکیس مقدس
کلیســای ســرکیس مقــدس یکــی ازمعروف‌تریــن و بزرگ‌تریــن کلیساهای شهرتهران است که به‌عنوان مقر خلیفه‌گری ارامنه تهران شناخته میشود. نام این کلیسا برگرفته از نام یکی از قدیسان کلیسای حواری ارمنی است که مدتی درایران زندگی می‌کرد.
کلیسایی با گنبد ۱۶ ضلعی
کلیسا یک گنبد ۱۶ ضلعی در بالای مرکز نمازخانه با نورگیرهای بزرگ و دو برج گنبدی برای ناقوسخانه دارد. دیوارهای خارجی بنای کلیسا هم با سنگ مرمر سفید و دیوارهای داخلی و سقف با گچ پوشانده شده اند. در زمان جنگ تحمیلی با اصابت موشک، بخشی از کلیسا آسیب دید و مدتی تعطیل شد. سپس با مرمت بخشهای آسیب دیده، کلیسا دوباره در سال۱۳۶۲ شمسی فعالیت خود را از سر گرفت. در سال ۱۳۹۱ شمسی نیز یکبار دیگر کلیسا مرمت شد.
یادبود شهدای ارامنه در کلیسا
یکی از دلایل اهمیت کلیسای سرکیس برای ارامنه مقیم ایران، یادمان نسل کشی ارامنه است؛ سازهای ساخته شده از مرمر سفید با ارتفاع ۳/۵ متر که به عنوان یادبودی برای ۱۹۱۵ شهید ارمنی در محوطه بیرونی کلیسا ساخته شد و هر سال در آن مراسم سالگرد برای کشته شدگان با حضور ارامنه برگزار می شود. در کنار سازه یادبود نسلکشی ارامنه، مقبره اسقف فقید آرداک مانوکیان قرار دارد. او خلیفه پیشین ارامنه تهران بود و ارمنیان برای او احترام بسیاری قائل هستند.
نشانی: خیابان کریمخان، ابتدای خیابان استاد نجات اللهی
راه های دسترسی: اتوبوس: اتوبوس های میدان ولیعصر، هفتم تیر
مترو:ایستگاه میدان ولیعصر
امکانات رفاهی: پارکینگ، کافه و رستوران در اطراف کلیسا
سال ساخت: ۱۹۷۰ میلادی
شرط بازدید: با هماهنگی قبلی
امکان عکاسی: دارد
زمان وشماره ثبت ملی: ۱۳۹۹ شماره ۳۳۰۴۸
کلیسای گریگور لوساووریچ مقدس
زمین ســاخت این کلیســا با کمک‌های مالی ارامنه ســاکن محله مجیدیه و از طریق شورای خلیفه‌گری ارامنه تهران خریداری شد. هزینه کامل ساخت کلیسا را نیز فرد خیری بهنام» گریگورملیکیان «پرداخت کرده است.
برترین از میان ۱۸ طرح
گفته می شود بنای این کلیسا بسیار مقاوم حتی در برابر زلزله ۱۰ریشتری است. گریگور لوساووریچ نخستین رهبر دینی ارامنه بود که در سال ۳۰۲ میلادی در نتیجه تلاش های او، تیرداد سوم ارمنستان مسیحیت را دین رسمی کشور اعلام کرد. برای ساخت کلیسا، از میان ۱۸ طرح ارائه شده، طرح مهندس جوانی به نام ژیرایر سیمونیان انتخاب شد. طرح سیمونیان با تغییراتی به اجرا در آمد و در چهاردهم ژانویه سال ۱۹۸۳ میلادی (۱۳۶۲ شمسی) به دست اسقف اعظم آرداک مانوکیان تقدیس شده و از آن تاریخ تاکنون کلیسا فعال است.
کلیسایی مشابه در ارمنستان
در هر گوشه ای از این کلیسا جذابیت هایی دیده می شود به ویژه آن که گفته می شود ابعاد گنبد آن شباهت بسیاری به کلیسای هریپسیمه مقدس (واقع در شهر اجمیاتزین ارمنستان) دارد یا نمای سیمانی با گله های سنگی جلوه ای خاص به این مکان داده است. کلیسا توسط هیأت امنای منتخب شورای خلیفه گری ارامنه اداره شده و اعضای هیأت امنا به صورت افتخاری همکاری می کنن د.
نشانی: مجیدیه، خیابان ۱۶ متری اول، خیابان شهید همایی، کوچه جمشید رویان
راه های دسترسی: اتوبوس: ایستگاه اتوبوس ورزشگاه
مترو: ایستگاههای فدک و گلبرگ
امکانات رفاهی: پارکینگ، کافه و رستوران در اطراف کلیسا
سال ساخت: ۱۹۸۳ میلادی
شرط بازدید: با هماهنگی قبلی
امکان عکاسی: دارد
زمان وشماره ثبت ملی: ۱۳۷۹ شماره ۳۳۸۱
کلیســای تادئــوس و بارتوقیمئــوس مقدس
کلیســای تادئــوس و بارتوقیمئــوس مقدس نخســتین کلیســای ارمنــی ومســیحی تهران اســت که توسط ۱۰ خانواده ارمنی که به دستور فتحعلی‌شاه قاجار از جلفای اصفهان برای انجام امور شیشه‌گری کاخ‌های سلطنتی به تهران آمده بودند، ساخته شد.
یادگار زندیه
بنای این کلیسا از نظر معماری شباهت زیادی به کلیســاهای ارامنه جلفای اصفهــان دارد و مربوط به دوران زندیه می شود. کلیسا نیز بنایی یک طبقه است که از حیاط، تالار مراسم، ایوان، ورودی به تالار، اتاق گوشه جنوب شرقی تالار و فضای نیمه بازی در شرق تالار تشکیل شده است. وسعت محوطه کلیسا به همراه حیاط و اتاق ها به ۳۵۰ مترمربع می رسد و مساحت بنای کلیسا ۵۰ مترمربع است. مصالح به کار رفته در بنای این کلیسا خشت و آجر، بام کلیسا از کاهگل، درها و پنجره ها همگی از چوب است. کلیسا هم پلانی مستطیلی دارد و محراب کلیسا در شرقیترین قسمت تالار و به صورت ایوانی در داخل تالار قرار گرفته است.
جذابیت های خاص
یکی از جذابیت های این مجموعه را می توان سقف بنا دانســت که از خارج مسطح بوده و از داخل توســط ۴ قوس اصلی بــه دیوارهای محراب و ۲ ستون متکی می شــود. در مرکز ســقف و منتهی الیه هم قوس هــای گنبدی بســیار کوچکی با چند نورگیر قــرار دارد. در ســال ۱۳۴۸ شمســی در زمان رنگ کردن دیوارهای کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس، گچ دیوارها فرو ریخت و نقاشی هایی شامل گل و گیاه و پرندگان، تصاویری از سفرای روسیه و انگلستان، اسکندر، شاهزاده گرجستان و ... زیر گچ پدیدار شد؛ نقاشی هایی که با رنگ و روغن روی دیوارها به تصویر کشیده شده بودند.
نشانی: خیابان مولوی، چهارراه مولوی، بازار حضرتی، کوچه ارامنه
راه های دسترسی: اتوبوس: ایستگاه مولوی
مترو:ایستگاه مولوی
روزها و ساعت فعالیت: هر روز، به غیر از دوشنبه ها از ساعت ۹ تا، ۱۷ جمعه ها از ساعت ۹ تا ۱۳
شرط بازدید: با هماهنگی قبلی
زمان وشماره ثبت ملی: ۲۶ آبان ۱۳۷۸ شماره ۲۵۰۰
سال ساخت: ۱۷۶۸ میلادی
امکان عکاسی: دارد
امکانات رفاهی: ندارد
کنیسه عزرا یعقوب
قدمت قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین کنیسه یهودیان در تهران به زمان ناصرالدین شاه میرسد. ساخت این کنیسه را عزرا یعقوب منسوب از شناخته شده‌ترین تاجران ایرانی شروع کرد. او ثروت و اموال زیادی داشت و نخستین تاجر ایرانی بود که روابط بازرگانی با تاجران منچستر برقرار کرد.
۲ کنیسه در یک مکان
کنیسه عزرا یعقوب شامل دوکنیسه کوچک و بزرگ میشود. کنیسه بزرگ‌تر با چند اتاق در ضلع جنوبی حیاط حدود ۲۰۰ نفر گنجایش دارد. این بخش از کنیسه به‌دلیل کوچ یهودیان در دهه ۴۰ خورشیدی به مناطق شمالی شهر تهران و مهاجرت تعداد بسیاری دیگر به خارج از ایران بلااستفاده مانده و امروزه بیشتر کاربری مسکونی دارد.
محلی برای نیایش
کنیسه کوچک در ضلع شمالی حیاط برای خانواده‌های کلیمی (حدودا ۱۰ خانواده) ساکن در عودلاجان هنوز هم محل نیایش است؛ با فضایی صمیمی، ساده و بی‌آلایش که در آن جایگاه تورا و شمع منورا به چشم می‌خورند. اشیای رنگارنگ در این بخش کنیسه جالب توجه هستند. پنجره‌های بلند کرم رنگ با قاب‌های نیم‌دایره رو به حیاط باز می‌شوند. روبه‌روی پنجره‌ها چند طاقچه گچی قرار دارد که روی آن قاب عکس‌هایی حاوی تاریخ کلیمیان در منطقه عودلاجان را قرار داده‌اند.
نشانی: خیابان مصطفی خمینی، کوچه زمردی، کوچه برادران برهمه، کوچه مرادی، کوچه حکیم، بن‌بست چهارم
نزدیکترین ایستگاه اتوبوس: اتوبوس‌های بهارستان - شوش
نزدیکترین ایستگاه مترو: متروی مولوی- متروی بهارستان
امکانات رفاهی: ندارد
امکان عکاسی: دارد
سال ساخت:۱۲۷۳ شمسی
سال ثبت ملی: ۱۳۸۳
شرط بازدید: با هماهنگی قبلی
آتشکده آدریان
ساخت بنای این مکان مقدس را ارباب کیخسرو در اواخر دوره قاجاریه به کمک زرتشتیان ایران و هند به پایان رساند. او در یادداشت‌های خود علت ساخت این معبد را نبود عبادتگاه برای حدود ۵۰۰ نفر بازرگان و کشاورز زرتشتی تهران ذکر کرده است.
آتشی که خاموش نمی‌شود
کیخسرو برای ساخت نیایشگاه تهران از بهرامجی بیکاجی یکی از زرتشتیان بمبئی کمک گرفت. بیکاجی نیز، هم برای ساخت آتشکده و هم نگهداری آن از زرتشنیان بمبئی کمک جمع‌آوری کرد. در مرکز این بنا آتشی هزاران ساله وجود دارد که از سال ۱۲۹۶ خورشیدی و برای نیایش زرتشتیان در این مکان قرار داده شده‌است. انواع مراسم زرتشتیان در آتشکده آدریان برگزار میشود. در سال ۱۳۸۷ مدیریت این عبادتگاه به انجمن موبدان تهران واگذار شد. در حال حاضر مدیریت این آتشکده به کمیسیون مذهبی، آموزشی، فرهنگی و ورزشی انجمن زرتشتیان تهران محول شده است. رویدادهای مهمی مانند واج یشت (اولین روز قنبر)، آیین‌های گذشتگان (سوم، چهارم، دهه، روزه، سال)، دعای اردیبهشت، مراسم نوروز و مراسم عروسی زرتشتیان در اینجا برگزار میشود.
معماری بی‌نظیر
این آتشکده مجموعه‌ای از چند ساختمان است که در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ مترمربع ساخته شده است. ساختمان مرکزی کنیسه با زیربنای ۲۰۴ مترمربع در وسط بنا قرار دارد. در وسط این محوطه سرسبز و چشمگیر، حوضی بیضی شکل هست. از بدو ورود، ساختمان اصلی مانند مرواریدی زیبا در وسط این محوطه خودنمایی میکند. سمت راست درب اصلی خانه آدریان، پله‌هایی است که به طبقه دوم منتهی میشود که بخش خانه‌داری آدریان در آن قرار دارد. در سمت چپ دفتر زیارتگاه آدریان قرار دارد که مسئولیت انجام هماهنگی‌های لازم برای بازدید از آدریان را برعهده دارد. موبدان نیز در آتشکده حضور دارند تا گردشگران را راهنمایی کنند. فضای داخلی آتشکده از ۳ قسمت مجزا تشکیل شده است: بخش اول عبادتگاه، بخش دوم محل نگهداری آتش که عوام نمی‌توانند وارد آن شوند. بخش سوم هم تالار «یحت» است که محل برگزاری مراسم مذهبی به‌شمار می‌آید. البته این روزها به‌دلیل تعمیرات امکان حضور در آتشکده نیست و فقط گردشگران می‌توانند از محوطه دیدن کنند.
در مرکز معبد آدریان هم اتاقی با ظرف مسی به نام خالق (مجمار) قرار دارد. کنده‌ها و آتش مقدس در داخل خلقتی در این اتاق قرار داده شده‌اند و در اطراف تالار اصلی نمازخانه، صندلی‌هایی برای زائرانی که اوستا می‌خوانند، قرارداده‌اند. موبد آدریان هم معمولا در سمت چپ نماز می‌خواند. ویژگی مربعی آتشکده در اصل تلاشی برای برجسته کردن ۴ عنصر زرتشتی است. آب، هوا، زمین و آتش است. در آتشکده خاک، هوا و آتش وجود دارد. و آب از میان گودال‌ها و چشمه‌ها جاری میشود.
نشانی:خیابان جمهوری، خیابان سی‌تیر
نزدیکترین ایستگاه اتوبوس: پل حافظ
نزدیکترین ایستگاه مترو: سعدی و فردوسی
-امکانات رفاهی: در خیابان سی‌تیر شامل پارکینگ، کافه، مکانی برای استراحت
امکان عکاسی: دارد
سال ساخت: ۱۲۹۳ شمسی
زمان ثبت ملی: اسفند سال ۱۳۸۱ به شماره ۷۴۴۲
شرط بازدید: با هماهنگی قبلی