همشهری آنلاین - مریم سرخوش: کارشناسان و متخصصان بهداشت و سلامت همواره تأکید می‌کنند که در روزهای آلودگی هوا، مردم در خانه بمانند و از ترددهای غیرضروری در شهر بپرهیزند اما مساله اینجاست که در زمان آلودگی هوا با شاخص‌های بالا، حتی هوای خانه هم آلوده می‌شود و می‌تواند سلامت افراد به‌ویژه کودکان را با خطر مواجه کند. در برخی موارد بزرگسالان هم با وجود ماندن در خانه مشکلاتی از جمله سوزش چشم، بینی، گلو، سرگیجه، خستگی، سردرد، سوزش پوست و... را تجربه می‌کنند.
متولیان نظام سلامت هم وجود آلودگی هوا در خانه را تأیید می‌کنند؛ اینکه در زمان بالابودن شاخص آلایندگی هوا، یک همخانه نامرئی می‌تواند همنشین خانواده‌ها شود، اما مهر نگرانی بر آن نمی‌زنند، بلکه توصیه‌های در این‌باره دارند و راهکارهایی را مطرح می‌کنند که می‌تواند شدت این آلایندگی‌ها را کاهش دهد. و این سؤال مهم که اگر هوا هم در بیرون و هم داخل خانه آلوده است، چرا مهم‌ترین توصیه به ماندن در خانه است؟
پاسخ این سؤال را دکتر عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت به همشهری می‌دهد و نکات جالب دیگری هم درباره مواجهه با این آلودگی‌ها مطرح می‌کند؛ ازجمله اینکه اگر دستگاه‌های تصفیه هوای غیراستاندارد در خانه نصب کنید، به جای خیال راحت برای داشتن هوای پاک، دچار مشکلات و عوارضی می‌شوید که شاید ندانید عاملش همان دستگاه‌ها هستند. این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
چیزی که روی یک دستمال تمیزکننده سطوح پس از گردگیری به شکل یک لایه سیاه مشاهده می‌کنید همان هوای آلوده بیرون که به داخل نفود کرده است
مردم در خانه‌هایشان با چه میزان آلودگی هوا زندگی می‌کنند؟
آلودگی هوای داخلی در محیط خانه حاصل از ۲ منبع است؛ هوای بیرونی و وسایلی که در منزل وجود دارند. بخشی از هوا از بیرون، وارد خانه می‌شود؛ به‌ویژه در منازلی که پنجره‌ها یا درهای ورودی و خروجی درزگیری‌های مناسبی ندارند. گاهی هم پنجره‌ها برای تغییر و تعویض هوای خانه باز می‌شوند که اگر در آن زمان شاخص آلایندگی بالا باشد، باعث هدایت هوای آلوده و گردوغبار به داخل خانه است و در آن فضا باقی می‌ماند.
کدام وسایل باعث این آلودگی است؟
اجاق گاز، برخی بخاری‌های گازی که لوله دودکش آنها مناسب نصب نشده باشد، مواد شیمیایی موجود در محصولات پاک‌کننده، همچنین فعالیت‌هایی مثل کشیدن سیگار، رنگ‌کاری، سوزاندن هیزم -که البته در مناطق شهری شایع نیست- ازجمله عواملی هستند که در داخل منازل می‌توانند باعث آلودگی هوای داخلی شوند.
آلودگی داخل و بیرون خانه یکسان است؟
درزگیری پنجره‌ها و بسته ماندنشان در هوای آلوده یکی از عوامل مؤثر است. از سوی دیگر بهتر است در چنین وضعیتی فعالیت‌های فیزیکی در منزل هم انجام نشود و این توصیه به‌ویژه درباره سالمندان باید جدی گرفته شود. یکی از موارد مهم هم مصرف دخانیات است که می‌تواند آلودگی داخل منزل را تشدید کند.
پس چرا به مردم توصیه می‌شود که در زمان آلودگی هوا داخل خانه‌ها بمانند؟
غلظت آلاینده‌های داخل منزل بستگی به رفتار مردم دارد؛ ازجمله اینکه در زمان آلودگی هوا، تعداد دفعات باز کردن پنجره را افزایش می‌دهند و باعث یکی شدن هوای داخل و بیرون می‌شوند، اما مسئله مهم این است که در زمان حضور در منزل افراد عمدتا فعالیت کمتری دارند و استراحت بیشتری می‌کنند. آنها فعالیت فیزیکی زیادی ندارند و به همین دلیل میزان تنفس هوا نسبت به حضورشان در محیط بیرون کمتر است. افراد، زمانی که در هوای آلوده از منزل خارج می‌شوند، پیاده‌روی می‌کنند و همین مسئله منجر به مواجهه بیشتر آنها با هوای آلوده است.
چون این فعالیت ندارند، آسیب کمتر است؟
بله. در این‌باره یک مسئله دیگر هم مطرح است؛ اینکه در خانه سطح بیشتری وجود دارد که این آلودگی‌ها می‌تواند روی آنها وجود داشته باشد. ازجمله دیوارها، میز، گلدان‌ها که مساحت بیشتری را تشکیل می‌دهند و باعث ته‌نشینی ذرات می‌شوند. این ته‌نشینی باعث کاهش غلظت می‌شود.
ارتباط مدام با وسایل باعث آسیب بیشتر به سلامتی است ؟
در زمان‌هایی که آلودگی هوا شاخص بالایی دارد، اگر به‌مدت چند روز سطح میز یا تلویزیون تمیز نشود، در زمان نظافت، چیزی که روی یک دستمال تمیزکننده سطوح پس از گردگیری مشاهده می‌کنید یک لایه سیاه است که همان هوای بیرونی است که داخل خانه رسوب کرده است. این مسئله برای افراد بزرگسال خطر چندانی ندارد، اما برای کودکان به‌شدت آسیب‌زاست. چون آنها عادت دارند که دستشان را در دهانشان ببرند و اگر این سطوح را لمس کرده باشند، این ذرات آلاینده وارد بدن‌شان می‌شود. نه‌تنها این سطوح که ممکن است آلاینده‌ها روی اسباب‌بازی آنها بنشیند که همین وسایل را هم کودکان دائم درون دهانشان می‌برند.
پس به جز آلودگی‌های هوا، سطوح آلوده هم اهمیت زیادی دارند؟
بله. به‌ویژه در خانه‌هایی که فرزند کوچک دارند، به‌شدت باید بهداشت و نظافت انجام و در بازه‌های زمانی کوتاه این سطوح تمیز شود.
آیا تنها بستن ورودی هوا به منزل کفایت می‌کند؟
درزگیری پنجره‌ها و بسته ماندنشان در هوای آلوده یکی از عوامل مؤثر است. از سوی دیگر بهتر است در چنین وضعیتی فعالیت‌های فیزیکی در منزل هم انجام نشود و این توصیه به ویژه درباره سالمندان باید جدی گرفته شود. یکی از موارد مهم هم عدم استعمال دخانیات است که می‌تواند آلودگی داخل منزل را تشدید کند.
توصیه‌ها برای نصب دستگاه تصیفه هوا یا رطوبت‌ساز را تایید می‌کنید؟
یکی از توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت این است که در منازل، برای مقابله با آلودگی هوا از دستگاه‌های تصفیه هوا استفاده شود، اما این شامل همه دستگاه‌های موجود نیست. تنها دستگاه‌هایی باید استفاده شوند که مجهز به فیلتر هپا هستند و ایجاد آلایندگی نمی‌کنند. نکته مهم اینجاست که برخی دستگاه‌های تصفیه هوا که در بازار موجود هستند، خودشان منبع آلودگی هستند یعنی ازن تولید می‌کنند، یا منجر به باردار شدن ذرات می‌شوند. برخی از دستگاه‌ها هم گازهایی تولید می‌کنند و به همین دلیل منشأ آلودگی به شمار می‌روند؛ بنابراین هر دستگاهی را نباید استفاده کرد. دستگاه تصفیه هوا علاوه بر مجهز بودن به فیلتر هپا، باید براساس فضای یک خانه انتخاب شود؛ به‌عنوان مثال برای خانه‌ای که ۲۰۰مترمربع است، یک دستگاه کوچک تصفیه هوا جوابگو نیست و باید ابعاد دستگاه با فضای خانه همخوانی داشته باشد. درباره دستگاه‌های رطوبت‌ساز هم من تاکنون هیچ پیشنهاد یا توصیه‌ای از سوی سازمان جهانی بهداشت ندیده‌ام.
دستگاه‌های غیراستاندارد چه خطراتی دارد؟
ازن یکی از آلاینده‌هاست که بعد از ذرات معلق بیشترین تأثیر منفی را بر سلامت افراد دارد. این آلاینده می‌تواند باعث سردرد و تحریک ریه شود. اگر چنین دستگاه‌هایی در خانه نصب شود، بروز این مشکلات در حالی رخ می‌دهد که مردم از منبع این مشکلات خبر ندارند و این شرایط به‌ویژه برای سالمندان حادتر است. برخی از این دستگاه‌ها می‌توانند ترکیبات آلی فرار هم ایجاد کنند که اینها هم بر سلامت افراد تأثیر دارد.
استفاده بیش از حد از ماسک باعث تجمع دی‌اکسیدکربن در دستگاه تنفسی افراد می‌شود
مردم چطور می‌توانند مناسب بودن این دستگاه‌ها را تشخیص دهند؟
نمونه‌های تولید داخل هم داریم که با همین استانداردها تولید و به بازار عرضه شده‌اند. در این‌باره بهتر است در زمان خرید، به نشان ملی استاندارد دستگاه توجه شود، اما مشکلی که وجود دارد این است که هیچ مرجعی در کشور وجود ندارد که بر این دستگاه‌ها نظارت یا استاندارد بودن آنها را تایید کند. این مسئله باعث می‌شود مکانیسم موجود در برخی از این دستگاه‌ها خودشان عامل آلوده شدن هوا باشند.
آیا گیاهان هم قدرت مقابله با آلودگی هوای منازل را دارند؟
به‌طور کلی وجود گل، گیاهان و درختان در یک محیط می‌تواند منجر به افزایش اکسیژن و طراوت هوا شود. اما یک نکته دیگر هم وجود دارد؛ اینکه یک سطح بیشتر برای رسوب ذرات معلق ایجاد کنند. در این باره برخی از گل‌ها اثر ۱۰۰درصدی ندارند، اما انواعی از گل‌ها را هم داریم که می‌توانند باعث کاهش آلاینده‌ها شوند.
درباره ماسک زدن در خانه هم بگویید؟
در فضای بیرون از خانه و در زمان آلودگی، استفاده از ماسک توصیه می‌شود، اما در داخل خانه کسی این کار را انجام نمی‌دهد چون استفاده بیش از حد از ماسک باعث تجمع دی‌اکسیدکربن در دستگاه تنفسی افراد می‌شود.
چه توصیه‌های بهداشتی درباره تغذیه افراد دارید؟
به‌طور کلی در وضعیتی که شاخص آلودگی هوا بالاست، مهم‌ترین توصیه نوشیدن بیشتر مایعات است که می‌تواند شامل آب یا چای هم باشد. مصرف میوه‌ها به‌ویژه پرتقال همچنین انواع سبزی و مواد غذایی دارای آنتی اکسیدان هم توصیه می‌شود. این باعث کاهش اثر سموم جذب شده در بدن است.
افراد در خانه فعالیت فیزیکی زیادی ندارند و میزان تنفس هوا نسبت به حضورشان در محیط بیرون کمتر است به همین دلیل آسیب هم کاهش پیدا می‌کند
مصرف شیر هم خوب است؟
بله. می‌توانند مصرف کنند اما نباید عنوان کرد که شیر راه‌حل اصلی دفع سموم از بدن است. مصرف آب پرتقال و آب انار تأثیر بیشتری دارد.
با این تفاسیر آیا باید مردم از آلودگی هوای داخل منزل نگران باشند؟
آلودگی هوای منزل عمدتا در جاهایی که از سوخت جامد استفاده می‌کنیم، بیشتر است؛ مثلا اینکه از هیزم برای پخت‌وپز یا گرمایش استفاده شود. نقاطی در دنیا هم وجود دارد که از فضولات حیوانات برای گرمایش استفاده می‌کنند که باعث ایجاد آلودگی است و بر سلامت انسان‌ها تأثیر می‌گذارد. این مسئله را ما در کشور خودمان نداریم. آلودگی هوا در داخل منازل روی سلامت افراد تأثیر دارد، اما با توجه به اینکه در شهرها منابع سوخت جامد وجود ندارد، این تأثیر کمتر است.
بیشتر بخوانید
۶ راهکار پاکسازی خانه از آلودگی هوا