همشهری‌آنلاین - گروه سیاسی: پس‌از اینکه روسای‌جمهور ایران و مصر طی ماه‌های اخیر ابتدا در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری کشورهای‌اسلامی و سپس به‌صورت تلفنی، دیدار و گفت‌وگو کردند، فصل تازه‌ای در مناسبات دوجانبه گشوده شد. برهمین‌اساس هم بود که ناظران تحولات منطقه براین اعتقادند در شرایط کنونی دوطرف از اراده لازم برای ارتقای سطح روابط برخوردارند؛ رویکردی که امیدواری‌ها به گشایش سفارت‌خانه را بیشتر کرده‌است.
محوری‌ترین دلیل تیرگی روابط
یک کارشناس ارشد مسائل عربی در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین، با اشاره به رایزنی‌های اخیر میان تهران و قاهره، اظهارکرد: مصر از کشورهای عربی منطقه است که به‌دلیل برخورداری از جایگاه ویژه ژئوپلتیک، اهمیت بالایی در مناسبات منطقه‌ای و حتی بین‌المللی، چه برای ایران و چه برای دولت‌های عربی – اسلامی، دارد.
حسن هانی‌زاده با بیان اینکه پس‌از پیروزی انقلاب‌اسلامی به‌دلیل قرارداد مصر و رژیم‌صهیونیستی در کمپ دیوید، مناسبات تهران و قاهره رو به تیرگی نهاد، افزود: البته باید توجه داشت که در طول ۱۰۰ سال گذشته، مناسبات ایران و مصر همواره تحت‌تاثیر مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی قرار داشته و با فراز و نشیب‌های قابل‌توجهی همراه بوده‌است.
وی گفت: درچنین شرایطی اما، طی دو سال اخیر با توجه به رویکردهای منطقه‌ای دولت‌سیزدهم از یک‌سو و ازسرگیری روابط ایران و عربستان پس‌از حدود ۷ سال و شرایط منطقه‌ای متعاقب آن ازسوی دیگر، مناسبات تهران و قاهره در مسیر بهبود حرکت کرده‌است.
حل‌وفصل برخی مسائل و ابهام‌های موجود
این کارشناس مسائل منطقه با تاکید بر اینکه تحولات منطقه‌ای اخیر و ابراز تمایل مقام‌های مصری به بهبود مناسبات با تهران بازتاب مثبتی در تحولات دوجانبه داشته‌است، ادامه‌داد: البته باید درنظر داشت که در طول حدود ۴ دهه گذشته به‌دلیل حجم سرمایه‌گذاری‌های ایرانی در صنعت نساجی مصر، مناسبات تهران – قاهره به‌صورت کامل گسسته نشد و مراودات همواره در سطح دفاتر حفاظت از منافع استمرار داشته‌است.
هانی‌زاده افزود: اگرچه طی دهه‌های گذشته روابط ایران و مصر همواره در سطحی هرچند پایین ادامه داشته‌است، اما سابقه مصر در حمایت‌های تسلیحاتی، اطلاعاتی و سیاسی از رژیم بعثی صدام در طول جنگ تحمیلی علیه ایران اجازه نداد پس‌از جنگ‌تحمیلی، مناسبات دوجانبه به سطح پایداری برسد.
وی با تاکید بر اینکه در شرایط کنونی، مصر بیش‌از هر زمان دیگری به توافق با ایران و مزیت‌های آن می‌اندیشد، عنوان‌کرد: این موضوع سبب شده فضای تعامل بهتری میان دوطرف ایجاد شود. با توجه به چنین شرایطی هم بود که شاهد بودیم طی دو سال گذشته سلسله مذاکرات محرمانه‌ای میان دوطرف انجام شد و تهران و قاهره توانستند بسیاری از مسائل و ابهام‌های موجود را مطرح و رفع کنند.
وجود دو دیدگاه پر رنگ در مصر
این کارشناس ارشد مسائل عربی با بیان اینکه درباره سطح مناسبات مصر با ایران دو دیدگاه پررنگ در قاهره وجود دارد، گفت: دیدگاه نخست مربوط به وزارت امورخارجه این کشور است که اعتقاد دارد ارتقای مناسبات دوطرف، می‌تواند به حفظ ثبات و امنیت منطقه‌ای کمک قابل‌توجهی کند.
هانی‌زاده اظهارکرد: براساس دیدگاه دستگاه دیپلماسی مصر، همکاری‌های تهران و قاهره، فضای مناسبی برای گسترش هرچه بیشتر همکاری‌های ایرانی – عربی مهیا خواهد کرد. دستگاه دیپلماسی مصر حتی در دوران حسنی‌مبارک نیز چنین دیدگاهی به مناسبات ایران و مصر داشت.
وی با اشاره به دیدگاه دوم درباره مناسبات دوطرف عنوان‌کرد: نظر دیگر بیشتر مربوط به دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی مصر است که همواره و به‌دلایل مختلف، دیدگاهی خوشبینانه‌ای به ارتقای سطح مناسبات دوجانبه نداشته‌اند. به‌عنوان مثال، آنها معتقدند با توجه به اینکه مذهب تشیع نفوذ بالایی در جامعه مصر دارد، بازگشت مناسبات با ایران می‌تواند آسیب‌هایی را برای دولت مصر به‌همراه داشته باشد.
هانی‌زاده با اشاره به اینکه شیعیان زیارتگاه‌های قابل‌توجهی در مصر دارند، ادامه‌داد: دستگاه‌های امنیتی مصر معتقدند حضور گردشگران ایرانی در مصر، که «مقام حضرت زینب(س)»، «مقام راس‌الحسین(ع)» و «مقبره سیده نفیسه از نوادگان امام‌حسن(ع)» از مهم‌ترین مقاصد زیارتی آنان به‌شمار می‌رود، می‌تواند بستری برای تغییر در فضای مذهبی به‌حساب آید. بنابراین همواره هشدار داده‌اند مناسبات با ایران نباید در سطح بالایی قرار گیرد.
ارتقای قریب‌الوقوع سطح روابط؟
این کارشناس ارشد مسائل عربی با اشاره به کشاکش‌های گذشته در سطح تصمیم‌سازی مصر درباره سطح روابط با ایران، گفت: در شرایط کنونی و با توجه به دیدارها و گفت‌وگوهای اخیر روسای‌جمهور دو کشور، به‌نظر می‌رسد فضای مناسبی برای بهبود سطح مناسبات به‌وجود آمده‌است.
هانی‌زاده ادامه با بیان اینکه احتمال می‌رود در سال جدید میلادی روابط دو کشور به سطح «تبادل سفیر» ارتقا یابد، عنوان‌کرد: اخیرا یک مقام مصری از ارتقای قریب‌الوقوع سطح روابط ایران و مصر صحبت کرده‌است، اما معتقدم این موضوع در شرایط کنونی به مقداری زمان نیاز دارد.
وی با بیان اینکه مصری‌ها دراین زمینه با تامل گام برمی‌دارند، افزود: درعین‌حال باید درنظر داشت که گشایش سفارت‌خانه‌ها در دو کشور به‌معنی پایان اختلاف دیدگاه‌های دوطرف در برخی موضوع‌های مطرح نیست. باید درنظر داشت که برخی اختلاف دیدگاه‌ها به مرور زمان رفع خواهد شد. درچنین شرایطی به‌نظر می‌رسد دوطرف تمایل دارند مناسبات را به‌گونه‌ای تعریف کنند که به سطح «سفیر» ارتقا یابد.
چشم‌انداز بهبود مناسبات ایران با دولت‌های عربی
این کارشناس ارشد مسائل عربی با اشاره به روند رو به بهبود مناسبات ایران با دولت‌های عربی اظهارکرد: این احتمال وجود دارد که پس‌از ارتقای سطح روابط با مصر، اردن مقصد بعدی باشد.
هانی‌زاده با اشاره به تاثیرگذاری قابل توجه مصر بر مناسبات درون اتحادیه عرب تصریح‌کرد: معتقدم بهبود روابط تهران و قاهره، می‌تواند زمینه‌ساز ارتقای مناسبات ایران و اردن شود. اگرچه هم‌اکنون سفارت‌خانه‌های دوطرف فعال هستند، اما همکاری‌های دوطرف از ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای بهبود برخوردار است.
وی با تاکید بر اینکه بهبود سطح همکاری‌ها با دولت‌های عربی نیازمند زمان است، ادامه‌داد: در ادامه چنین روندی، بهبود مناسبات با دولت‌هایی مانند سودان، مغرب و حتی بحرین چندان دور از انتظار نیست.
هانی‌زاده اضافه‌کرد: نکته اینجاست که عملکرد منطقه‌ای آمریکا نیز نقش موثری در گردش برخی دولت‌های عربی به سوی ایران داشته‌است. تجربه نشان داده هرگاه برخی دولت‌های عربی نسبت به سیاست‌های منطقه‌ای واشنگتن بدبین می‌شوند، به‌سمت ارتقای همکاری‌ها با ایران حرکت می‌کنند.