همشهری‌آنلاین - گروه سیاسی: اگرچه پیش از این در نخستین روزهای شهریورماه ۱۴۰۲، مقام‌های آفریقای‌جنوبی، به‌عنوان رئیس دوره‌ای «بریکس»، از قبول عضویت ایران و ۴ کشور دیگر دراین گروه خبر داده بود، اما این عضویت از روز دوشنبه به‌صورت رسمی آغاز شد تا حضور جمهوری‌اسلامی در جمع اقتصادهای نوظهور جهان نوید دهنده تحولات ناگزیر در ساختار نظام بین‌المللی باشد.
این عضویت درحالی‌است که طی سال گذشته میلادی، تهران گام‌های قابل‌توجهی به‌منظور نقش‌آفرینی متوازن در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی برداشته و با پیگیری رهیافت «موازنه نرم» در تعاملات بین‌المللی، موفق شده بازدارندگی موثری را در مقابل روندها و رویکردهای هژمونیک غربی ایجاد کند؛ راهبردی که در ادامه به بررسی نمودهای مختلفی از آن می‌پردازیم.
۱
فصل جدید مناسبات ایرانی – عربی
نخستین ماه‌های سال ۲۰۲۳ میلادی در شرایطی آغاز شد که تهران با درپیش گرفتن رویکردهای همگرایانه در مناسبات منطقه‌ای، به‌ویژه با دولت‌های عربی، چشم‌انداز تازه‌ای پیش‌روی تحولات این حوزه ترسیم کرد. در نوزدهمین روز اسفندماه ۱۴۰۱ بود که تهران و ریاض، پس‌از چند دور مذاکرات امنیتی محرمانه، به توافقی راهبردی به‌منظور احیای روابط دوجانبه، آن‌هم بیش‌از چیزی درحدود ۷ سال دست یافتند. این توافق، که در ادامه با گام‌های عملی ازسوی دوطرف همراه شد و به بازگشایی سفارتخانه‌ها و در نهایت دیدار مقام‌های ارشد اجرایی دوطرف انجامید، دومینوی مناسبات جدید را در حوزه ایرانی و عربی رقم زد.
۲
گام بلند عضویت در شانگهای
در سیزدهمین روز تیرماه ۱۴۰۲ بود که عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای به‌صورت رسمی اعلام و گام دیگری در راستای متوازن‌سازی سیاست‌خارجی جمهوری‌اسلامی برداشته شد. اگرچه پیش‌از آن در شهریورماه ۱۴۰۰ موضوع عضویت دائم ایران دراین سازمان مهم منطقه‌ای به تایید ۸ عضو دیگر رسیده بود، تکمیل این فرایند تا اعلام رسمی آن، حدود دو سال به‌طول انجامید. عضویت ایران در سازمان همکاری‌شانگهای از اهمیتی راهبردی برای تهران برخوردار است، چراکه نقش‌آفرینی سیاسی – اقتصادی جمهوری‌اسلامی را پررنگ‌تر از گذشته خواهد کرد و مزیت‌های گسترده‌ای برای ایران به‌همراه دارد.
۳
ایران در جمع قدرت‌های نوظهور
از نخستین روز سال جدید میلادی، عضویت ایران در گروه «بریکس» به‌صورت رسمی آغاز شد تا با پیوستن جمهوری‌اسلامی به جمع اقتصادهای نوظهور جهان، فصل نوینی در همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تهران، آن‌هم با رویکرد حضور فعال‌تر در اقتصاد جهانی رقم بخورد. با توجه به اینکه «بریکس» رویکردهای چندجانبه‌گرایانه جهانی را به‌عنوان اولویت راهبردی خود انتخاب کرده‌است، پیوستن ایران به جمع این کشورها، فرصت‌ها و مزیت‌های سیاسی – اقتصادی گسترده‌ای را پیش روی تهران قرار داده‌است. حرکت به‌سوی «دلارزدایی» و «نظم عادلانه و چندجانبه‌گرایانه» از مهم‌ترین راهبردهای به‌حساب می‌آید.
۴
دستاورد بزرگ در اوراسیا
اتخاذ رویکردهای منطقه‌گرایانه ازسوی دولت‌سیزدهم با دستاوردهای قابل‌توجهی در حوزه اوراسیا همراه بوده‌است. با توجه به چنین رویکردهایی هم بود که در ادامه گام‌های برداشته شده به‌منظور توسعه مناسبات با کشورهای این حوزه، در چهارمین روز دی‌ماه ۱۴۰۲، مقام‌های ایران و بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و ارمنستان در سن‌پترزبورگ موافقتنامه تجارت آزاد امضا کردند؛ موافقتنامه‌ای که براساس آن، طرفین تعرفه‌ها را برای ۸۷درصد اقلام کالایی در مبادلات تجاری خود «به‌صورت کامل» حذف خواهند کرد. این موافقتنامه از اهمیتی راهبردی در تحقق کلان‌راهبرد «خنثی‌سازی تحریم‌ها» خواهد داشت.
۵
نقش ایران در ثبات پایدار قفقازجنوبی
قفقازجنوبی از دیگر حوزه‌های نقش‌آفرینی منطقه‌ای ایران طی سال‌گذشته میلادی بوده‌است؛ حوزه‌ای که به‌دنبال جنگ اخیر قره‌باغ میان جمهوری‌آذربایجان و ارمنستان، سال‌های پرمناقشه‌ای را پشت‌سر گذاشته‌است. اکنون اما به‌نظر می‌رسد با نقش‌آفرینی فعالانه تهران در چارچوب روند ۳+۳، این منطقه درمسیر صلح و ثبات قرار گرفته‌است. در شرایطی که نقش ثبات‌زدای نیروهای فرامنطقه‌ای در قفقازجنوبی به‌عنوان تهدیدی فرا روی منافع ملی و منطقه‌ای ایران تلقی می‌شد، اکنون با رایزنی‌های تهران با طرف‌های درگیر و دیگر ضامن‌های روند صلح، تحولات درمسیر ثبات پایدار قرار گرفته‌است.
۶
افق تازه همگرایی اسلامی
کارشناسان معتقدند ۷ اکتبر ۲۰۲۳ را باید سرآغاز فصل نوینی از تحولات در خاورمیانه به‌حساب آورد؛ تحولاتی که با نقش‌آفرینی فعالانه ایران به‌منظور ائتلاف‌سازی علیه رژیم صهیونیستی، افق تازه‌ای را پیش‌روی همگرایی دولت‌های اسلامی پدید آورده‌است. اگرچه تا پیش‌از این، محور غربی – صهیونیستی پیشبرد پروژه عادی‌سازی روابط تل‌آویو با دولت‌های اسلامی را پیش می‌بردند، اکنون اما تحولات روند معکوس به خود گرفته و جمهوری‌اسلامی به‌عنوان محور همگرایی اسلامی علیه رژیم صهیونیستی درحال نقش‌آفرینی است. در واقع بهبود مناسبات ایران با دولت‌های عربی، از جمله عربستان سعودی، سبب تقویت همکاری‌های اسلامی در حمایت از مردم غزه شده‌است.
۷
درخشش ضدصهیونیستی محور مقاومت
آنچه این روزها توجه کارشناسان غربی را به خود جلب کرده، پویایی در رویکرد گروه‌های فعال در محورمقاومت در زمینه حمایت از مردم مظلوم فلسطین و غزه است. هراس این روزهای محور آمریکایی – صهیونیستی از گروه‌های مقاومت در یمن، لبنان، عراق، سوریه و همچنین غزه بیش‌از هرچیز نشان‌دهنده به ثمر نشستن سیاست‌گذاری‌های جمهوری‌اسلامی در قبال تحولات محور مقاومت و تاثیرگذاری معنوی دراین حوزه است. همین موضوع هم زمینه‌ساز فرافکنی محور غربی درباره نقش ایران در فعالیت‌های محورمقاومت شده‌است.