همشهری آنلاین- الهام مصدقی راد: مرجان‌ها شروع‌کننده چرخه حیات دریایی هستند. ماهی‌های کوچک در دل آنها پناه می‌گیرند و بعد خوراک ماهی‌های بزرگ‌تر شده و این چرخه ادامه می‌یابد تا دریا زنده بماند. گرم شدن زمین، تردد نفت‌کش‌ها، صید ماهی و لنگراندازی‌های غیرمجاز و متعدد از دلایل از بین رفتن مرجان‌ها در تمام دنیاست و آنها را در لیست قرمز انقراض قرار داده است. کشورهای صاحب مرجان و سواحل مرجانی با احساس نگرانی از به‌خطر افتادن بیولوژی دریا و مرگ مرجان‌هایی که به کندی می‌توانند خودشان را ترمیم و احیا کنند، به فکر تکثیر و قلمه‌زنی آنها افتادند؛ مرجان‌هایی که با درنظرگرفتن تمام آورده‌های اقتصادی‌شان، یک مترمربع‌شان بیش از ۱۳۰ هزار دلار ارزش‌گذاری شده است. ایران نیز از ۵ سال قبل، عملیات احیا و رشد و تکثیر مرجان شاخ گوزنی خلیج‌فارس را که مهم‌ترین و مقاوم‌ترین گونه مرجان در تمام دنیاست در جزیره کیش و به همت سازمان منطقه آزاد آغاز کرد. ماکان فریزندی، غواص و مدرس مدیریت منابع دریایی و مرجان‌هاست. او دوره‌دیده احیای مرجان‌ها در کشورهای آسیای‌شرقی است و حالا مسئولیت تیم اجرایی احیای مرجانهای خلیج‌فارس را برعهده دارد. ماکان فریزندی از ۵ سال قبل مسئولیت نجات مرجانهای خلیج‌فارس را برعهده گرفته و حالا پس از راه‌اندازی مزرعه کشت و تکثیر مرجان‌ها در آب‌های نیلگون خلیج‌فارس پای گفت‌وگو با همشهری نشسته و در نخستین جمله می‌گوید: «۵ سال قبل عملیات احیای مرجانهای خلیج‌فارس را با ۳ عدد مرجان که خودمان پیدا کردیم به‌طور آزمایشی آغاز کردیم. در دوران کرونا که حضور گردشگران در آب‌های کیش و خلیج‌فارس بسیار اندک بود، بهترین نتیجه را گرفتیم و حالا بیش از ۱۰ هزار قلمه مرجان آماده انتقال به مزرعه زیر آب‌های خلیج‌فارس است.»
مجری طرح احیای مرجان های خلیج فارس
کار احیای مرجانهای خلیج‌فارس را با کدام گونه از مرجان‌ها آغاز کردید؟
مرجانهای گونه شاخ گوزنی.
مرجانهای شاخ گوزنی مگر چه مزیتی بر دیگر گونه‌های مرجانی دارند؟
مرجانهای شاخ گوزنی به‌دلیل بافت و ساختارشان مهم‌ترین گونه مرجانی در دنیا هستند و بهترین مرجان‌ها برای پناه گرفتن ماهی‌ها هستند. در جزیره کیش هم پرجمعیت‌ترین گونه مرجان‌ها همین مرجانهای شاخ گوزنی هستند که از اهمیت بالای زیستی برخوردارند.
براساس اطلاعات منتشر شده مرجانهای خلیج‌فارس مقاوم‌ترین گونه‌های مرجانی دنیا هستند که در برابر گرما مقاومند. آیا مرجان‌هایی که در پروژه احیای مرجان‌ها تکثیر می‌شوند، همین مقاومت را دارند یا ضعیف‌تر هستند؟
مرجان‌هایی که برای کاشت و تکثیر در مزرعه زیر آب داریم سازگاری بیشتری با گرما دارند و می‌توانند تا ۴۲ درجه گرمای آب را هم تحمل کنند. درخصوص تکثیر این مرجان‌ها هم باید بگوییم که راه ۳ ساله را ۶ ماهه طی کردیم و با تکنیک‌های خاص تکثیر آنها را افزایش داده‌ایم و رشد و تکثیر آنها به‌صورت قابل‌توجهی افزایش داشته است.
چه تعداد مرجان تکثیر شده و آماده انتقال به بستر خلیج‌فارس هستند؟
از ۲۰ آبان‌ماه سال‌جاری نخستین انتقال مرجانهای تکثیرشده به مزرعه کشت مرجان‌ها زیر آب‌های خلیج‌فارس آغاز شد و تاکنون ۱۵۰۰ مرجان به سایت‌های جدید یا سایت‌هایی که گونه مرجانی آنها کاهش یافته بود، منتقل شدند. بیش از ۱۰ هزار قلمه نیز آماده انتقال است. نکته جالب این است که مرجان‌ها خودشان در مزارع زیر آب دوباره به شیوه طبیعی و تخم‌ریزی یا با شکسته شدن تکثیر می‌شوند. گاهی اوقات مثلا بر اثر برخورد لاک‌پشت به مرجان‌ها، بخشی از آنها شکسته می‌شود و زیر بوته مرجانی می‌افتد، اما همین قطعه بعد از مدتی رشد می‌کند و یک کلونی مرجانی تشکیل می‌شود.
بعد از پایان انتقال و کاشت مرجانهای شاخ‌گوزنی چه گونه‌ای آماده تکثیر و انتقال است؟
در فاز بعدی قرار است گونه مرجانهای انگشتی و مرجانهای مغزی قلمه‌زنی و تکثیر شوند که البته سرعت رشدشان کمتر از مرجانهای شاخ گوزنی است.
مرجانهای انگشتی و مغزی چه کاربردی در پروژه احیای مرجانهای خلیج‌فارس دارند؟
هر دوی آنها برای کاور کردن و پوشاندن سازه‌های مصنوعی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مرجان‌ها وقتی روی سازه مصنوعی قرار گرفته و سطح آن را پرمی‌کنند، شرایط احیای چرخه طبیعی جدید را فراهم می‌کنند. این‌گونه‌ها به چرخه حیات در دریا هم کمک می‌کنند. به این شکل که از واژگون شدن مرجان‌ها در توفان جلوگیری و آنها را حفظ می‌کنند. ماهی‌های کوچک هم برای در امان ماندن از جریان‌های آبی از این مرجان‌ها به‌عنوان پناهگاه کمک می‌گیرند تا زنده بمانند، ماهی‌های بزرگ هم از ماهی‌های کوچک تغذیه و چرخه غذایی را تکمیل می‌کنند.
آیا سازه‌های مصنوعی که برای تکثیر مرجان‌ها در آب‌های خلیج‌فارس ایجاد کرده‌اید و در نهایت با مرجانهای انگشتی و مغزی پوشیده می‌شوند، اختلالی در حرکت و جریان آب ایجاد نمی‌کنند؟
خیر، این سازه‌ها در جایی قرار می‌گیرند که جریان آبی مناسب باشد. البته ارتفاع و وسعت سازه هم بسیار مهم است و اینکه حفره‌هایی روی آنها ایجاد می‌شود که تأثیر منفی بر جریان‌های آب نگذارند. این سازه‌ها حتی بسته به نوع کاربری که گردشگری یا زیستگاهی و... است در فاصله ۵ متری تا ۳۰ متری از سواحل خلیج‌فارس احداث می‌شوند. سازه‌ها حتی شدت امواج را کاهش می‌دهند و به همین دلیل در دنیا برای جلوگیری از تخریب سواحل هم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
احداث این سازه‌ها و تجمعی که ماهی‌ها در اطراف آنها ایجاد می‌کنند، مکان خوبی برای صید و حضور صیادان غیرمجاز خواهد شد. چه تدبیری برای این مسئله اندیشیده شده که جمعیت ماهی‌ها و مرجان‌ها به خطر نیفتد؟
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات همین است. البته تا ۲ مایلی جزیره کیش صیادی ممنوع است، اما گاهی اوقات از اطراف برای صید غیرمجاز در این منطقه حاضر می‌شوند. ما نیز بیشتر در مناطقی کار می‌کنیم که نگهبان دارند و حفاظت می‌شوند. کلوپ‌های غواصی هم که بخشی از مزارع مرجانی با هدف گردشگری در اختیارشان قرار دارد، خودشان محافظت از گستره مرجانی را برعهده می‌گیرند؛ چون برایشان مهم است و نفع اقتصادی دارد. در مجموع کار احیای مرجانهای خلیج‌فارس سخت و پرهزینه است و نیازمند حفاظت و تامین امنیت بالاست تا به نتیجه برسد. کاشت و تکثیر مرجانهای خلیج‌فارس نیز باید به‌صورت مستمر انجام شود تا به نتیجه مطلوب برسد.
انتقال مرجان‌ها به سایت اصلی در چه شرایطی انجام می‌شود که مرجان‌ها آسیب نبینند یا نمیرند؟ اصلا آنها را چطور به اعماق دریا منتقل و کشت می‌کنید؟
مرجان‌ها را در فصل پاییز و زمستان، برای انتقال قلمه می‌زنیم. در بهار به‌دلیل تخم‌ریزی و در تابستان به‌دلیل گرما، این کار را انجام نمی‌دهیم. از زمان قلمه زدن تا انتقال مرجان‌ها به سایت اصلی زیر آب هم یک نصف روز فرصت داریم و باید از ظروف مخصوص در بسته و ترجیحا قایق مسقف برای انتقال آنها استفاده کنیم تا مرجان‌ها زنده بمانند. سپس آنها را با چسب‌های مخصوص که زیر آب خشک می‌شوند، روی صخره‌ها می‌چسبانیم. این چسب‌ها از استرالیا وارد می‌شوند. البته قرار است در ایران هم ساخته شوند که دیگر نیازمند واردات آنها نباشیم.
عملیات احیا و قلمه‌زنی مرجان‌ها با چه مشکلاتی روبه‌روست؟
گرما و سرمای آب و ایجاد حساسیت‌های پوستی گاهی اذیت‌کننده است؛ هرچند که شیرینی کار و علاقه مانع حس کردن مشکلات شده است. چندبار بر اثر تردد قایق‌های صیادی و لنگراندازی افراد ناآشنا با منطقه، بخشی از مزرعه کشت مرجان‌ها در خلیج‌فارس دچار آسیب شد که بازسازی آن حدود ۲هفته زمان برد.
حفاظت از سایت های طبیعی، هدف نهایی احیای مرجان های خلیج فارس
مریم محمدی، رئیس اداره محیط‌زیست سازمان منطقه آزاد کیش: چند سال قبل، مطالعه روی مرجانهای خلیج‌فارس نشان داد که ۳۸ گونه از آنها باقی مانده است. تغییر اقلیم و گرما، مهم‌ترین عامل تهدید مرجان‌ها در سراسر دنیاست که آلودگی‌های نفتی و قاچاق را نیز در خلیج‌فارس باید به آن افزود. چند سال بعد از مطالعه اولیه، بررسی‌های جدیدتر در مورد تعداد گونه‌های مرجانی باقی‌مانده، عدد ۲۸ را نشان داد؛ به همین دلیل، احیای ۴ گونه از مهم‌ترین نوع مرجان‌ها را در دستور کار قرار دادیم و طبق آنچه در دنیا رایج است و توصیه می‌شود کار را با مرجانهای شاخ گوزنی که ماندگاری طولانی‌تری در شرایط سخت اقلیمی دارند، آغاز کردیم.
بخشی از مرجان‌هایی که در سایت‌های پرورش و احیا رشد می‌کنند به سایت‌های طبیعی که دچار آسیب شده‌اند، منتقل شده و بخشی دیگر نیز به سایت‌های مصنوعی و کلوپ‌های غواصی انتقال داده می‌شوند. گردشگرانی که برای تفریح به این کلوپ‌ها می‌روند چون غواص حرفه‌ای نیستند، حرکت دست و پاهایشان هنگام مشاهده سایت‌های مرجانی موجب کنده شدن مرجان‌ها می‌شود. در فاز انتقال مرجانهای احیا شده غواصان داوطلب کمک می‌کنند. در مجموع ۲۳ کلوپ غواصی در قالب ۴ مجتمع، در جزیره کیش فعال است که قرار است به‌صورت ۲ به ۲، سایت مرجانهای پرورشی برایشان ایجاد شود که مسئولیت محافظت از مرجان‌ها هم برعهده خودشان است و چون برایشان سودآوری اقتصادی دارد، قطعا به خوبی از آنها مراقبت خواهند کرد. با اجرای این پروژه، سایت‌های طبیعی از هجوم گردشگران در امان مانده و در مصرف سوخت شناورهایی که گردشگران را به این سایت‌ها منتقل می‌کردند، صرفه‌جویی خواهد شد.
با برداشتن فشار انسانی از سایت‌های مرجانی و مراقبت از سایت‌های تکثیر که مرجان‌هایشان با تورهای سرگردان در دریا و لنگراندازی‌های متعدد شناورهای غیرمجاز در معرض آسیب قرار می‌گیرند، فرصت احیا و بهره‌برداری از مرجانهای خلیج‌فارس مهیا خواهد شد. مرجانهای مرده‌ای که در سواحل نیز وجود دارند گاهی اوقات سر از چمدان مسافران درمی‌آورند که در نهایت در فرودگاه توقیف می‌شوند. طبق قانون، خرید و فروش و نقل و انتقال هر نوع موجود زنده یا مرده حیات‌وحش ممنوع است. در فرایند پرورش و احیای مرجان‌ها نیز از مرجانهای مرده به‌عنوان پایه استفاده شده و مرجانهای جدید روی آنها تکثیر می‌شوند.
بیشتربخوانید :