به گزارش همشهری آنلاین نمرات امتحانات نهایی دانش‌آموزان حداقل در بازه زمانی ۵ سال اخیر وضعیت مناسبی ندارد و هر سال با درصدی کاهش یا افزایش نسبت به سال قبل همراه است اما همواره بین نمرات ۱۱ تا ۱۲ در چرخش بوده است.
به عنوان مثال سال ۹۵، معاون وقت وزارت آموزش و پرورش گفته بود که میانگین نمره آموزش و پرورش ایران در طول سه سال اخیر حدود ۱۲ است که این نمره نشان می‌دهد، دانش‌آموزان ۶۰ درصد محتوای آموزشی را آموخته‌اند.
در امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ نمرات دانش‌آموزان با اُفت بیشتری به نسبت سال‌های قبل همراه بود؛ میانگین کشوری نمرات دانش‌آموزان پایه دوازدهم در امتحانات خرداد ۱۴۰۲ بدین شرح است:
رشته تجربی: ۱۱.۲۳
رشته ریاضی: ۱۰.۷۹
رشته انسانی: ۸.۷۵
رشته معارف: ۱۰.۵۶
وضعیت نمرات دانش‌آموزان طی ۴ سال گذشته در تصویر زیر قابل مشاهده است:
نتایج نمرات امتحانات نهایی به عنوان یکی از شاخص‌ها برای بررسی عملکرد و کیفیت آموزش و پرورش کشور شناخته می‌شود و اُفت نمرات دانش‌آموزان در امتحانات نهایی به همراه عملکرد ضعیف دانش‌آموزان ایرانی در نتایج آزمون‌های بین المللی تیمز و پرلز نشان می‌دهد که وضعیت کیفیت در آموزش و پرورش کشور اصلاً مطلوب نیست و این می‌تواند هشداری جدی باشد نسبت به فاجعه‌ای که در مدارس کشور در حال وقوع است.
وضعیت عملکرد استان‌ها در امتحانات نهایی نیز در تصویر زیر قابل مشاهده است.
بی رغبتی مفرط دانش‌آموزان به درس خواندن!
بی‌رغبتی دانش‌آموزان به درس خواندن را شاید بتوان یکی از پررنگ‌ترین دلایل اُفت نمرات امتحانات نهایی دانش‌آموزان دانست! موضوعی که در تحلیل‌های کارشناسی تا به امروز کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
نخستین دلیل برای عدم تمایل دانش‌آموز به یادگیری مفاهیم کتاب‌های درسی، کمرنگ بودن ارتباط میان مفاهیم ارائه شده در مدارس با زندگی واقعی دانش‌آموزان است. وقتی دانش‌آموز مشاهده می‌کند مفاهیم ارائه شده در مدارس کمترین اثر را در زندگی واقعی او دارد، این سوال برای او ایجاد می‌شود که چرا باید مجبور به خواندن این مفاهیم باشد!؟
سید محمد بطحایی؛ وزیر اسبق آموزش و پرورش این موضوع را با یک مثال شرح داده است: به آموزش و پرورش چه ارتباطی دارد دانش‌آموز بداند به‌عنوان مثال گردن زرافه چند متر است و پاهای واقعی هزارپا چند عدد است؛ ما باید نوع تفکر و روش‌های حل مسائل مهارت‌های مورد نیاز برای زندگی در جامعه و صحبت کردن با دیگران را به دانش‌آموزان یاد دهیم.
دومین دلیل در بی رغبتی دانش‌آموزان به درس خواندن "درگیری بیش از حد دانش‌آموزان با فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی" است؛ این موضوع شرایطی را رقم زده که بخشی از دانش‌آموزان به صراحت جملاتی از این دست می‌گویند: "درس خواندن دیگر نمی‌صرفد! وقتی می‌توان از طریق فضای مجازی درآمدهای بالایی را کسب کرد؛ مسیر موفقیت از طریق درس خواندن نیست بلکه با یادگیری یک مهارت هنری یا ورزشی هم می‌توان موفق شد، برای ایجاد اشتغال یا کارآفرینی نیازی به داشتن مدرک تحصیلی بالا نیست! "
علیرضا کربلایی؛ معلم دبیرستان البرز در این‌باره می‌گوید: دانش‌آموزان به شدت درگیر فضای مجازی شده‌اند و برخی از آنها می‌گویند وقتی از فضای مجازی می‌توانیم در ماه ۵۰ میلیون تومان درآمد کسب کنیم چرا باید به دانشگاه برویم و مدرک کسب کنیم! این نگاه باعث شده مانند نسل گذشته درس خواندن و مدرک دانشگاهی را ارزش ندانند.
این مسائل می‌تواند هشداری جدی برای مسئولان وزارت آموزش و پرورش در ارتباط با محتوای ارائه شده در مدارس باشد اما نکته عجیب حرکت برخلاف خواسته دانش‌آموزان است.
از عوامل دیگر اُفت نمرات دانش‌آموزان می‌توان به نحوه و کیفیت تدریس معلمان، محتوای آموزشی ارائه شده در مدارس، بی‌توجهی به تدریس مفهومی توسط معلمان و درمقابل طراحی سوالات مفهومی در امتحانات نهایی اشاره کرد.
با این حال نکته کلیدی در تغییر وضعیت به نفع عملکرد دانش‌آموزان ایرانی، پذیرش اصل موضوع توسط مسئولان وزارت آموزش و پرورش است چون در غیراین صورت تلاش برای کتمان موضوع و دفاع از عملکرد توسط مسئولان غلبه پیدا می‌کند و پس از آن هر سال شاهد اُفت بیشتر عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در امتحانات نهایی و آزمون‌های بین المللی خواهیم بود.
متأسفانه آنچه از برآیند گفتار مسئولان وزارت آموزش و پرورش استنباط می‌شود، تلاش برای دفاع از عملکرد و تقلیل اهمیت موضوع است؛ شاهد این موضوع جوابیه آموزش و پرورش بود به گزارش «کاهش نمرات امتحانات نهایی دانش‌آموزان از سال ۹۸ تا امروز/"۸.۷۵" میانگین نمره رشته انسانی!».
در این جوابیه بدون توجه به محتوای اصلی گزارش که به بررسی نمرات دانش‌آموزان در بازه زمانی ۵ ساله پرداخت، صرفاً بر نتایج امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ متمرکز شد و اُفت نمرات پذیرفته نشد.
مسئولان وزارت آموزش و پرورش در مصاحبه‌های مختلف دلیل اصلی اُفت نمرات امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ را به نحوه طراحی سوالات تقلیل دادند.
امتحانات نهایی پایه دوازدهم که آخرین آزمون از پیشرفت تحصیلی دوازده ساله دانش‌آموزان است و به صورت ملی برگزار می‌شود می‌تواند ارزیابی از اثر بخشی و کارایی آموزش و پرورش باشد.
تقلیل نگاه به وضعیت نمرات ضعیف دانش‌آموزان در امتحانات نهایی یا ارائه معدل سایر پایه‌های تحصیلی به عنوان معدل واقعی دانش‌آموزان، منجر به عدم برنامه‌ریزی دقیق و به خطا افتادن مسئولان کلان کشور خواهد شد و تبعات این موضوع در آینده‌ای نه چندان دور دامن‌گیر کشور خواهد شد.