همشهری آنلاین - محمد سرابی: ساختمان‌ها هرچقدر بلندتر و قدیمی‌تر باشند بیشتر در معرض خطر هستند. دو عامل می‌تواند این ساختمان‌ها را از آتش‌سوزی حفظ کند. ایمن سازی ساختمان قبل از حادثه و امدادرسانی آتش‌نشانی پس از حادثه. اگر نمای ساختمان قابل اشتعال و پله‌های تخلیه جمعیت بسته شده باشد نه شعله‌ها مهارشدنی هستند و نه می‌توان ساکنان آن را نجات داد. شاید به همین دلیل است که در شهرهای جدید مانند دبی نمای قابل کامپوزیت برای برج‌ها ممنوع شده است.
آتش برج گرینفل
در سال ۲۰۱۷ برج گرینفل در غرب لندن آتش گرفت. آتش سوزی در ساعت یک بامداد شروع شد و تا صبح ادامه داشت و دود ناشی از آتش در آسمان لندن مشاهده می‌شد. برج ۲۴ طبقه داشت و تمام آن مسکونی بود. آتش از یک دستگاه الکتریکی شروع شد و برخی از مصالح و مواد به کار رفته در بنا مانند کفپوش‌ها قابل اشتعال بودند. طبقه دوم آتش‌گرفت و شعله ها به تدریج بالا رفتند. به دلیل اینکه بیشتر ساکنان در هنگام گسترش آتش خواب بودند و آژیر خطر هم به صدا در نیامده بود شعله‌ها به تمام بنا سرایت پیدا کرد. بیشتر از ۲۰ خودرو آتش‌نشانی به محل اعزام شدند در گرینفل ۶۰۰ نفر در ۱۲۰ واحد مسکونی زندگی می‌کردند که عده زیادی از آن‌ها مهاجران و پناهجویان کم درآمد بودند. بیشتر آن‌ها تخلیه شدند اما بیشتر از ۷۰ نفر در این حادثه کشته و مفقود شدند. این بنا در سال ۱۹۷۴ ساخته و یک سال قبل از حادثه بازسازی شده بود اما مشخص شد که شرایط ایمنی در روکش بنا رعایت نشده بود. شاید به همین دلیل است که نمای ساختمان کاملا سوخت اما اسکلت آن برجا ماند. در جایی مانند پایتخت انگلیس که باید قوانین سخت‌گیرانه‌ای در این زمینه اجرا کند وقوع چنین حادثه‌ای عجیب بود و باعث اعتراض‌های زیادی شد. با وجود اینکه نزدیک ۶ سال از حادثه می‌گذرد همچنان تحقیق و تهیه گزارش درباره آن ادامه دارد.
حادثه گرنفل باعث شد که قوانین ایمنی ساختمان‌ها در انگلیس بازنگری شود. یک سال بعد از آتش‌سوزی بود که دولت موضوع حذف مواد اشتعال‌زا را اعلام کرد و شوراهای شهر هم آن را تایید کردند اما همان زمان هم مساله هزینه زیاد تعویض این مواد مطرح شد. حمایت دولتی به شکل صندوق ایمنی ساختمان درآمد که مالکان ساختمان‌ها باید تا سال ۲۰۲۰ در آن ثبت نام می‌کردند. مرحله دوم ثبت نام هم در ۲۰۲۲ انجام شد.
یکی از دیگر قوانین جدید، الزام ساخت پله‌های دوم است. این پلکان فرار مارپیچ که در درون ساختمان قرار دارد در هنگام حادثه راهی برای تخلیه سریع ساختمان است. از گذشته در ساختمان‌های بلند چنین پله‌هایی ایجاد می‌شوند اما برای ساختمان‌هایی که تنها چند طبقه باشند، ضرورتی ندارد. بناهای بلند شامل بلوک‌هایی با ارتفاع حداقل ۱۸ متر یا حداقل ۷ طبقه و شامل ۲ واحد مسکونی یا بیشتر است که در آن‌ها ساخت پله‌های فرار اجباری است. این قانون در سال ۲۰۲۲ تایید و ابلاغ شد و تا سال ۲۰۲۴ اجرا خواهد شد. مجموعا ۴ نوع مقررات درباره ایمنی ساختمان‌ها اجرا می‌شود. ساختمان‌ها باید تا قبل از پایان سال ۲۰۲۳ مشخصات خود را در سامانه‌ای به همین منظور ثبت کرده باشند. تا سال ۲۰۲۶ نیز نیمی از بازرسی‌های مربوط به اجرای این قانون انجام خواهد شد.
شهریور امسال صادق‌خان شهردار لندن درنامه ای به مایکل گو وزیر مسکن نوشت که ۳۴ هزار خانه در پهنه‌های اصلی در حال توسعه شهر، به دلیل این قوانین قادر به کار نیستند. به این معنی که پروژه ساخت آن‌ها متوقف شده است زیرا باید قوانین جدید را هم لحاظ کنند. بعضی از آن‌ها برای اینکه شامل قانون ساخت پله‌های فرار نشوند باید تعداد طبقات خود را کم کنند. بعضی هم باید نقشه ساختمان را عوض کنند. قبلا حداقل ارتفاع ۳۰ متر عنوان شده بود و ساختمان‌های بلندتر از این باید به جز راه پله عادی یک راه‌پله فرار هم ایجاد می‌کردند اما حالا این حد ارتفاع به ۱۸ متر رسیده و نقشه‌ها را به هم زده است. رعایت همه قوانین جدید ممکن است بر ساخت ۱۲۵ هزار خانه تاثیر بگذارد.
در منطقه ولز قوانین ایمنی جدیدی تعیین شد مخصوصا درباره موادی که برای روکش بنا از آن‌ها استفاده می‌شود. این قوانین باید در مدت ۳ سال اجرا شوند اما مالکان بعضی از ساختمان‌ها پول کافی برای انجام آن را ندارند. تعدادی از ساختمان‌ها بیش از ۳۰ سال قدمت دارند و سازنده آن‌ها یا مدارک ساخت مشخص نیست. چند مورد آتش‌سوزی مربوط به نمای ساختمان‌ها در ولز اهمیت تعویض آن‌ها را بیشتر نشان داد اما هزینه‌ها زیاد است. در لندن باید به دو مشکل دیگر هم توجه کرد یکی موضوع بیمه آتش‌سوزی ساختمان‌ها که با توجه به قوانین جدید تغییر خواهد کرد زیرا مسئولیت رعایت نکردن قوانین ایمنی در بیمه‌نامه‌ها تغییر می‌کند و مهمتر از آن کسانی که ساختمانی را برای مدت زمان طولانی اجاره‌کرده‌اند و حالا باید مشخص کرد که هزینه تعویض نمای ساختمان برعهده مالک اصلی است یا کسی که از آن بهره‌برداری می‌کند. برخی بیمه‌ها باید قسمتی از هزینه تعویض نما را در چهارچوب مخارج ایمن‌سازی بپردازند اما از آن طفره می‌روند.
آسانسورهای قدیمی دیگر کار نمی‌کنند
یکی از تجهیزات ضروری ساختمان‌های بلند مرتبه آسانسور است. طبقه‌های زیاد باعث می‌شود که زندگی ساکنان به آسانسورها وابسته باشد و البته امداد رسانی در هنگام وقایعی مانند بیماری‌های ناگهانی فقط با آسانسورهایی که تا بالاترین طبقات می‌روند ممکن است. نیویورک یکی از شهرهایی است که برج‌های بلند زیادی در آن ساخته شده است و بعضی از آن‌ها تا ۱۰۰ سال قدمت دارند. شهرداری نیویورک در سال ۲۰۲۱ بیش از ۲۵ هزار پیام درباره آسانسورهای خراب دریافت کرده است. برای شهری که ۷۰ هزار آسانسور و پله برقی دارد این رقم شکایت‌ها عجیب نیست اما وقتی آسانسورهای ساختمان‌های بلند خراب می‌شوند نگرانی از وقوع حادثه برای ساکنان هم بیشتر می‌شود.
برج Exchange Place که ۵۹ طبقه دارد در سال‌های ۱۹۳۱ به عنوان یک ساختمان تجاری و اداری ساخته شده بود که به یک بانک بزرگ تعلق داشت. اکنون این ساختمان مسکونی است و ۷۵۰ آپارتمان در آن قرار دارد. هزینه زندگی در این برج زیاد است و مستاجران باید کرایه زیادی برای زندگی در ساختمانی تاریخی و لوکس بپردازند. امسال مشکلی در ساختمان بروز کرد که باعث نگرانی شد. آسانسورها خراب می‌شدند و نمی‌توانستند بیشتر از طبقه ۱۵ بالا بروند یا اینکه در بین طبقات گیر می‌کردند و تعمیر آن‌ها مدتی طول می‌کشید. ۱۲ نفر از ساکنان این برج به روزنامه نیویورک تایمز گفتند که خراب شدن ۸ آسانسور دردسرهای زیادی برای آن‌ها ایجاد کرده است. آن‌هایی که جوان‌تر هستند می‌توانند از پله‌ها بالا بروند ولی بقیه باید چند ساعت منتظر می‌ماندند تا یکی از آسانسورها تعمیر شود. سالمندان از ترس خراب شدن آسانسورها خریدهای خود را یک‌باره انجام می‌دادند تا در روزهای دیگر مجبور نباشند از ساختمان بیرون بیایند. بعضی اوقات هم آسانسورها با سرعت زیادی پایین می‌رفتند که شبیه سقوط بود. انجمن مهندسین مکانیک آمریکا
آیین‌نامه ایمنی آسانسورها را دائما به روزرسانی می‌کند. این آیین نامه سابقه طولانی دارد و با توجه به فناوری روز تغییر کرده است. قسمتی از این آیین‌نامه هم مربوط به ایمنی کارگرانی است که در ساختمان‌های بلند مرتبه باید به چاه آسانسور سرکشی کنند. رعایت نکردن همین آیین نامه بود که در سال ۲۰۲۱ باعث کشته شدن یک مکانیک ۲۶ ساله شد. در این حادثه اتاقک آسانسور ۶ طبقه سقوط کرد و او را که در گودال انتهای چاه ایستاده بود له کرد. سرپرست قربانی به اتهام قتل از روی سهل‌انگاری محاکمه و محکوم شد زیرا ترمزهای اضطراری اتاقک از کار افتاده بودند. ظاهرا ترمزها را برداشته بودند تا قطعات جدید به جای آن‌ها نصب شود اما این قطعات جدید آزمایش نشده یا درست نصب نشده بود. در سال ۲۰۱۹ هم حادثه مشابه دیگری در نیویورک رخ داده و یک کارگر آسانسور ۴۶ ساله کشته شده بود
تعمیر آسانسورهای ساختمان ۵۹ طبقه باعث شد که اشکالات سیم‌کشی قدیمی برق هم مشخص شود و شک درباره ایمنی ساختمان و میزان مقاومت آن دربرابر حوادث بیشتر شود. البته مستاجران از شکایت رسمی خودداری کرده‌اند و امیدوارند که مشکل حل شود تا در آینده هم بتوانند در این ساختمان قدیمی زندگی کنند. در این مدت اگر حادثه‌ای برای سلامتی آن‌ها رخ دهد - مانند سکته قلبی - امکان دارد ماموران اورژانس نتوانند به موقع خودشان را به طبقه‌های بالایی برسانند.
کامپوزیت قابل اشتعال در برج‌های نوساز
شهرهایی که در دو دهه گذشته بیشترین رشد ساختمانی را داشته و شاهد افراشته شدن برج‌های بلند بودند بیشتر در خطر آتش‌سوزی ناشی از نمایی کامپوزیت آلمینیومی هستند زیرا این ماده سبک و براق یکی از پرکاربردترین مصالح ساختمانی در بلندمرتبه سازی است. برخی شهرهای حاشیه جنوبی خلیج فارس همین وضعیت را دارند.
در کشور امارات متحده عربی استفاده از کامپوزیت و دیگر مواد قابل اشتعال در نمای ساختمان‌ها از سال ۲۰۱۷ ممنوع شده است اما اجرای این قانون به سادگی ممکن نیست زیرا تعداد زیادی از ساختمان‌های بلند قبل از این تاریخ ساخته شده‌اند. چند روز قبل سلما حمید سعید رییس پروژه دفاع مدنی دبی اعلام کرد که اعمال این قانون بر ساختمان‌های شهر کار مشکلی است زیرا نمی‌توان مالکان را وادار به تغییر کل نما کرد. مواد مقاوم در برابر آتش ۴۰ درصد گرانتر از کامپوزیت‌های معمولی هستند.
چند ماه قبل آتش‌سوزی ساختمان ۳۵ طبقه بلوار والک در مرکز دبی باعث سوختن قسمت زیادی از نمای ساختمان شد. سال ۲۰۱۶ هم سوختن نمای ساختمان ۷۵ طبقه‌ای باعث شد که همه ساکنان تخلیه شوند. در امارت شارجه سیاست سخت‌گیرانه‌تری در پیش گرفته و از سال گذشته برنامه تعویض نمای قابل اشتغال ساختمان‌ها را شروع کرده است. در فاز اول ۴۰ برج مسکونی در مدت ۶ ماه و با هزینه دولتی اصلاح می‌شود ۱۶۳ برج هم در فاز دوم قرار دارد. سال ۲۰۲۰ برج بزرگی که در سال ۲۰۰۵ ساخت شده بود دچار آتش‌سوزی شد و باعث شد که دولت شارجه برنامه تعویض نمای ساختمان‌ها را اجرا کند.
کشور چین نیز به دلیل ساختمان‌های جدید با این مشکل روبه‌رو است. سال ۲۰۲۲ برج مخابراتی ۴۲ طبقه چانگشا در استان هونان آتش گرفت. ۳۶ خودرو آتش‌نشانی برای مهار شعله‌ها اعزام شدند اما نمای قابل اشتعال کاملا سوخت. نزدیک یک سال قبل هم آتش‌سوزی بیمارستان چانگ فنگ پکن باعث مرگ ۲۹ نفر شد. آتش از جرقه شروع شد و رنگ به کار رفته در نمای ساختمان که قابل اشتعال بود آن را گسترش داد.
نردبان‌ها که باید به طبقه‌ها بالا برسند
آتش‌نشانی شهر بمبئی در ده سال گذشته نردبان‌های ۷۰ متری، ۸۰ متری و ۹۰ متری فنلاندی را به کار گرفته است. مقامات آتش‌نشانی این شهر اعلام کرده‌اند که نردبان‌های ۹۰ متری خریداری شده می‌توانند تا طبقه ۳۰ برج‌ها برسند. مشکل استفاده از این نردبان‌ها به وزن خودرو آن‌ها هم برمی‌گردد که بیش از ۴۵ تن وزن دارد و به سادگی نمی‌تواند در خیابان‌ها حرکت کند.
در مقابل آتش‌نشانی شهر دوبلین اعلام کرده است که در صورت بروز حریق در برج‌های بلند قادر نیست با استفاده از نردبان امداد رسانی کند زیر بلندترین نردبان موجود آن‌ها ۳۰ متر است که فقط به طبقات ۷ و ۸ ساختمان‌ها می‌رسد در حالی که بلندترین ساختمان این محدوده ۲۲ طبقه است. مشکل دیگر این است که ماموران آتش‌نشان فعلی تجربه‌ای از اطفا حریق در طبقات بالایی ساختمان‌ها ندارند و اگر در ساختمان‌های بیشتر از ۲۰ طبقه آتش‌سوزی رخ دهد بعد از ۲۰ دقیقه دیگر فرصتی برای نجات جان افراد باقی نمی‌ماند. همچنین به دلیل قدیمی بودن ساختمان‌ها و اطمینان نداشتن از مقاومت مصالح به کار رفته در مقابل شعله‌های آتش باید همه ساکنان تخلیه شوند.
چین به دنبال فناوری‌های جدید برای اطفا حریق است و در تصویری که از تمرین‌های نیروهای آتش‌نشانی این کشور منتشر شده است، چند پهپاد که به شلنگ آب وصل شده‌اند در حال خاموش کردن آتش در طبقه‌ها بالایی یک ساختمان هستند. البته نظرهای کارشناسان درباره استفاده از پهپادها متفاوت است و گروهی عقیده داند به دلیل وزن شلنگ این پهپادها نمی‌توانند زیاد اوج بگیرند یا اینکه تنها آتش روی نما را خاموش می‌کنند و جریان آب آن‌ها به درون ساختمان نمی‌رسد. با این حال استفاده از پهپاد در دیگر نقاط جهان هم آزمایش شده است. در کشور پرتغال پهپادهای آتش‌نشانی در حال طی کردن مراحل آزمایشی هستند تا بتوان با استفاده از آن‌ها مستقیما از بالا روی شعله‌های آب پاشید. پرتغال به دلیل گرمای هوا با خطر آتش‌سوزی روبه‌رو شده و به دنبال روش‌هایی برای مهار این حادثه احتمالی است.