همشهری آنلاین: زهرا رفیعی: احمد دباغیان از کارشناسان محیط‌زیست و از نخستین کسانی است که از پهپاد نه‌تنها برای سرشماری، بلکه برای پیدا کردن قاتل شهید تاج‌محمد باشقره -محیط‌بانی که شهادتش دل همه هموطنان را به درد آورد- استفاده کرده است. او معتقد است استفاده از پهپاد، جای محیط‌بان را نخواهد گرفت، ولی کیفیت حفاظت را به‌مراتب بالا خواهد برد.
روش سرشماری حیات وحش چگونه است؟
یکی از هیجان‌انگیزترین کارهایی که در سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام می‌شود، سرشماری حیات‌وحش در طول سال است. این کار تکرار شونده، هرساله برای گونه‌های مختلف در فصول مختلف انجام می‌شود. بیشتر مردم تصور می‌کنند که سرشماری فقط برای خانواده گاوسانان (کل و بز، قوچ و میش، جبیر و آهو) انجام می‌شود، اما هر ساله سرشماری پرندگان زمستان‌گذران، خزندگان، دوزیستان و... انجام می‌شود. هر کدام از گونه‌ها با تکنیک مخصوص به‌خود سرشماری می‌شوند. برای سرشماری پرندگان علاوه بر افراد متبحر، نیاز به دوربین‌های دقیق چشمی و تلسکوپ است. آنها با استفاده از کتاب‌های راهنمای پرندگان سرشماری می‌شوند. در پستانداران، روش کاملا متفاوت است؛ مثلا اگر در فصل گاوبانگی باشیم، از طریق آوای مرال نر، گونه‌ها سرشماری می‌شوند. در برخی پرندگان نیز از روش آوا در فصل جفت‌گیری سرشماری انجام می‌شود؛ به‌طور مثال گونه قرقاول که در ۲ نوبت در بهار و پاییز سرشماری می‌شود، در فصل بهار از طریق آوا و در فصل پاییز به‌صورت مشاهده مستقیم سرشماری صورت می‌گیرد.
در علفخوارها روش سرشماری متفاوت است. از ایام قدیم سرشماری به روش «خطی» انجام می‌شود. گروه‌هایی متشکل از محیط‌بانان، همیاران، دانشجویان، خبرنگاران و... در سر دره‌ها و آبریزهایی که با هم تلاقی نداشته باشند، با مشاهده مستقیم و عکس سرشماری می‌کنند. مسیر همه گروه‌ها با GPS نقطه‌زنی می‌شود و در نهایت گروه‌های همجوار، گله‌های مشاهده شده را با یکدیگر چک و آمار جمع‌بندی می‌کنند.
روش کار پهپاد ها در سرشماری چگونه است؟
در کنار روش‌های سنتی، ۸-۷ سالی است که بین محیط‌بانان سرشماری با استفاده از پرندگان فوق سبک که مدل‌های مختلف آن را دُرُند، پهپاد و کوادکوپتر هم می‌گویند رواج یافته است. پهپادها بسته به قابلیت‌هایی که دارند، از مناطق پیکسل‌بندی شده و وسیع عکسبرداری می‌کنند؛ مثلا به دستگاه برنامه می‌دهند که ۱۰ تا ۱۰۰ کیلومترمربع را در زمان مشخص عکاسی کند. مهم‌تر از نوع پرنده کاربر آن است؛ کسی که می‌تواند پرنده را بلند کند، برنامه بدهد و در نهایت داده‌ها را استخراج کند. هر چه تکنولوژی به‌روزتر باشد، درصد خطای انسانی در سرشماری پایین‌تر می‌آید. تاکنون در استان‌های مختلف از این فناوری در پارک‌های ملی که حیات‌وحش بزرگ‌جثه دارند مثل پارک ملی گلستان، پارک ملی کویر، توران، تنگ صیاد و... استفاده شده است.
مزایای استفاده از پهپاد برای محیط بانان چیست؟
برای سرشماری به روش مشاهده مستقیم، تیم یگان حفاظت با تعداد زیادی همیار به منطقه عازم می‌شود. با این کار به‌اصطلاح محیط‌بانان حیات‌وحش بیشتر رم می‌خورند و استرس محیطی به آنها وارد می‌شود. هرچه تعداد افراد بیشتر شود، احتمال خطا هم بیشتر می‌شود و برخی مناطق به‌دلیل وسعت بالا بین ۲ تا ۷ روز سرشماری می‌شود. از آنجا که پای حیات‌وحش را نمی‌توان بست، نمی‌توان به آمارهای چند روزه اعتماد کرد، اما با تصویربرداری هوایی، هم نیروی انسانی کمتری به منطقه می‌رود، هم میزان خطا کم می‌شود، ولی این مستلزم پایلوت در چندین منطقه توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست است. با دوربین‌های معمولی و تله در محیط‌های جنگلی موفق نخواهیم بود، اما در مناطق تپه‌ماهور و دشت‌ها که زیستگاه گونه‌های آهو، کل و بز، قوچ و میش و... است می‌توان توانمندی پهپاد را راستی‌آزمایی کرد؛ به‌گونه‌ای که از هر دو روش سنتی و فناورانه در برخی مناطق استفاده کرد. اگر اختلاف خیلی کم باشد، می‌توان از پهپاد استفاده کرد؛ یعنی به جای اینکه ۵۰ نفر را با احتساب جیره غذایی، خودرو، رفت‌وآمد، استرس منطقه و... مأمور به خدمت کنید، می‌توانید در عرض چند ساعت بدون این مسائل منطقه را پوشش دهید.
شما تجربه موفقی در سرشماری‌ها داشته اید؟
چند سال پیش سرشماری سنتی با روش مشاهده مستقیم در جزیره اشک دریاچه ارومیه انجام دادیم. جزیره اشک ۲۱ کیلومترمربع است. این کار برای گروه ۴۰ نفره ما یک هفته به طول انجامید. بعد از ما گروه ۳ نفره پهپادی به جزیره رفت و با روش پیکسل‌بندی، در یک روز کل جزیره را عکاسی کرد. اختلاف آمار سرشماری ۲ تیم، ۸ راس بود که در سرشماری حیات‌وحش اصلا معنادار نیست و می‌توان به آن اعتماد کرد. برای سازمانی که بودجه‌های محدودی دارد، این کار بسیار به‌صرفه‌تر است.
اگر سرشماری هوایی با پهپاد قابل اعتماد است، چرا فراگیر نشده است؟
پهپادهایی که برای سرشماری می‌توان استفاده کرد، قیمت نسبتا بالایی دارند که بودجه سازمان کفاف تجهیز یگان‌های حفاظت در بازه زمانی کوتاه را نمی‌دهد.
پهپادها نمونه ایرانی ندارند؟
اتفاقا تنها کارخانه تولید پهپاد در ایران زیرنظر سازمان هواپیمایی در استان قزوین قرار دارد و پهپادهایی برای نظارت و سمپاشی تولید می‌کند که می‌تواند به‌کار محیط‌بانان هم بیاید. این پهپادها کارایی مختلفی دارند؛ مثلا شرکت برق با استفاده از آن، برق‌گرفتگی متخصصان خود که مجبورند به بالای دکل‌ها بروند را کم کرده است. پهپادهای سمپاش مصرف آب و سم را در مزرعه کشاورزی کم کرده‌اند. اگر هر هکتار سمپاشی دستی ۲ ساعت زمان و هزار لیتر آب مصرف کند، پهپاد این کار را در ۱۰ دقیقه با ۱۰ لیتر آب انجام می‌دهد.
آیا نیروهای یگان حفاظت دانش و مهارت استفاده از پهپاد را دارند؟
نکته در اینجاست. توصیه مدیران این کارخانه پیش از تهیه این تکنولوژی، تشکیل «تیم‌پهپادی» در سازمان حفاظت محیط‌زیست و آموزش استفاده از آن به علاقه‌مندان در یگان حفاظت است.
از پهپاد می توان استفاده دیگری در حفاظت محیط زیست کرد؟
چند روز پیش به منطقه لامرد استان فارس رفتم. یگان حفاظت این منطقه با پهپادشان علاوه بر سرشماری، توانسته بودند چندین مورد شکارچی متخلف را تصویربرداری و به دستگاه قضایی معرفی کنند. کاهش تعارض محیط‌بان و شکارچی از مهم‌ترین اهداف سازمان است. پهپاد به محیط‌بانان برای رصد آبشخورها در مناطق صعب‌العبور نیز کمک می‌کند. یادم هست سال ۹۶ در ماجرای شهادت محیط‌بان تاج‌محمد باشقره پهپادی را به پرواز درآوردم که دوربین دید در شب داشت. با ۱۲ سورت پرواز در شب توانستیم موتورسیکلت متخلفان را پیدا کنیم. اگر یگان پهپادی تشکیل شود، می‌توانیم برنامه‌های مختلفی ازجمله آتش‌سوزی در مناطق کوهستانی، جنگل‌تراشی، زمین‌خواری، گیر افتادن حیوان در تله و... را ردیابی کنیم. زاویه دید از بالا به محیط‌بان تسلط بیشتری می‌دهد. همین الان محیط‌زیست سمنان توانسته است با کمک پهپاد، جاده‌ای را که مسیر تردد یوز شده است رصد و به موارد مشکوک رسیدگی کند.
چه استان‌هایی از پهپاد استفاده می کنند؟
برای هوشمند شدن یگان حفاظت بودجه مستقلی به مراکز استان‌ها نرفته است، ولی برخی از استان‌ها مثل هرمزگان، گلستان، فارس، سمنان، مازندران، خراسان جنوبی و آذربایجان غربی پهپاد دارند، ولی این پهپادها نیازمند به‌روزرسانی هستند.
آیا پهپاد می تواند جای محیط‌بان را بگیرد؟
۸-۷ سال است که برای کارهای مختلف از پهپاد استفاده می‌کنم، ولی باید بگویم با وجود کارایی‌های مختلف قطعا پهپاد جای محیط‌بان را نخواهد گرفت و صرفا ابزار کاربردی در دستان محیط‌بانان است. استفاده کمیت و کیفیت حفاظت را در آینده تغییر خواهد داد.
قیمت پهپاد های مناسب برای محیط بانان چقدر است؟
مدل مناسب که در برابر شدت باد استاتیک و داینامیک مقاوم باشد و به‌کار محیط‌بانان بیاید، ۸۰ تا ۱۲۰ میلیون تومان است که می‌تواند تا شعاع ۵ کیلومتری از خلبان آن دور شود و باد با سرعت ۲۵ کیلومتر در ساعت را تحمل کند. شرکت‌ها در اجرای مسئولیت اجتماعی خود می‌توانند به سازمان حفاظت محیط‌زیست کمک کنند.
برخورد حیات وحش با پهپاد چگونه است؟
دیدن حیات‌وحش از فاصله ۵-۴ متری بسیار هیجان‌انگیز است که در مشاهده مستقیم بسیار نادر است، اما با پهپاد می‌توان به آنها نزدیک شد. یک‌بار در عملیات رهاسازی پلنگ توانستیم از فاصله نزدیک رفتار پلنگ را پس از رهایی رصد کنیم. پلنگ مستقیم به دوربین نگاه و شاید پیش خود فکر می‌کرد چه جور غذایی هستیم؟ یک‌بار هم پهپادم در پارک ملی گلستان، به دسته زاغ‌ها رسید و آنها به پهپاد حمله کردند، پهپاد زمین افتاد و ۲ تا از بال‌هایش شکست. پهپادهای سفیدرنگ در حیات‌وحش حساسیت ایجاد می‌کنند، اما پهپادهای سیاه‌رنگ کمتر جلب توجه می‌کنند و با آنها می‌توان حتی تا ۵-۴ متری به پرندگان نیز نزدیک شد؛ هر چند بهتر است برای کاهش استرس به حیوان زیاد نزدیک نشد؛ ضمن اینکه سنسورهای جدید پهپادها، مانع از برخورد می‌شود. پهپادهای جدید صدای کمی هم دارند که مثل صدای زنبور است. من توانسته‌ام بدون اینکه توجهی جلب کنم تا ۵ متری قوچ و میش‌ها و یک‌متری پلیکان‌ها بروم.