همشهری آنلاین - گروه سیاسی: رسانه انگلیسی تلگراف در گزارشی به قدرت ایران در ساخت پهپادها اذعان کرده است. این گزارش اگرچه در بخش‌های متعددی ادعاهای غیر مستند در همکاری نظامی ایران با کشورهای منطقه را مطرح می‌کند، اما در عین حال تاکید دارد ایران به فناوری ساخت سلاح های ارزان همراه با تولید انبوه دست یافته است که قدرت دفاع از مرزها را به این کشور می‌دهد.
بخش‌هایی از این گزارش را می‌خوانید:
این یک هواپیمای معمولی نیست: این یک شاهد است، یک پهپاد مرگبار دوربرد که در سراسر خاورمیانه و فراتر از آن انتقام ویران کننده می‌گیرد.
در سپتامبر تابستان ۲۰۱۳ (۱۳۹۲)، تعداد انگشت‌شماری از روزنامه‌نگاران دارای روابط نزدیک به سپاه پاسداران به یک مراسم مخفیانه در یک آشیانه هواپیمایی فراخوانده شدند.
در آشیانه‌ای روی زمین به رنگ سبز نخودی، که کمی شبیه به یک سالن ورزشی تغییر کاربری یافته بود، منتظر آنها بودند؛ دو هواپیمای کاملاً جدید با رنگ های سفید و آبی که با شماره «۱۲۹» مشخص شده بودند هم وجود داشتند.
خبرنگارانی که مسئول عکسبرداری از آن پروژه بودند، ممکن است پیش از اعلامیه مهم سپاه احساس کرده باشند این هم یک ماموریت کاری مثل سایر وظایف است.
اما این یک هواپیمای معمولی نبود: این هواپیمای شاهد (به فارسی شاهد) بود، یک پهپاد مرگبار دوربرد که در دهه آینده در سراسر خاورمیانه و فراتر از آن ویرانی به بار می‌آورد.
استراتژیک‌ترین هواپیمای بدون سرنشین ایران
سرلشکر محمدعلی جعفری، فرمانده وقت کل سپاه پاسداران گفت: دانشمندان ما با مجاهدت علمی، استراتژیک‌ترین هواپیمای بدون سرنشین ایران را ساخته‌اند. این فناوری هوشمند می‌تواند کار هزاران سرباز، پست نظامی و مرزبان را انجام دهد و از امنیت مرزها محافظت کند.»
این ادعایی جسورانه برای رژیمی بود که به ساختن نسخه‌های بدلی مشکوک از هواپیماهای بدون سرنشین برتر غربی شهرت داشت. ایرانی‌ها در سال ۲۰۱۱ موفق شدند یک فروند آر کیو ۱۷۰ آمریکایی را به چنگ بیاورند که چند سال بعد برای ساخت پهپاد مشابه دیگری در ناوگان ایران مهندسی معکوس شد: پهپاد سیمرغ.
اما این بار حق با سرلشکر جعفری بود، زیرا شاهد تبدیل به چیزی شد که یکی از کارشناسان آن را «AK-۴۷» تهران نامیده است: ارزان همراه با تولید انبوه و آماده صادرات به مناطق درگیری در سراسر جهان که رژیم در آنجا منافع خاصی دارد.
تهدید شاهد پس از اینکه به گفته مقامات آمریکایی بر روی پایگاه برج ۲۲ در اردن انتحار کرد، مورد تاکید قرار گرفت.
این پهپاد با انتشار صدای متمایز و شبیه ماشین چمن‌زنی خود، توسط یک گروه شبه نظامی تحت حمایت ایران در عراق به پرواز درآمد و قبل از سقوط انتحاری به پایگاه برج ۲۲، توانست هر جور که هست از دفاع هوایی ایالات متحده فرار کند؛ سه سرباز آمریکایی را کشت و ۲۵ نفر دیگر را هم مجروح کرد.
شاهد بارها توسط نیروهای نیابتی ایران در خاورمیانه، به ویژه توسط گروه شبه‌نظامی حوثی علیه ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی در یمن و اخیراً در سلسله حملات به کشتی‌های تجاری غربی در دریای سرخ مورد استفاده قرار گرفت. حضور پهپادهای شاهد در ناوگان هواپیماهای بدون سرنشین رژیم سوریه نیز گزارش شده است.
از دریای سرخ تا روسیه
به گفته مقامات آمریکایی، یک فروند پهپاد شاهد ۱۳۶ در حمله پهپادی جولای ۲۰۲۱ ایران به کشتی مرسر استریت در دریای سرخ مورد استفاده قرار گرفت که منجر به کشته شدن یک ملوان رومانیایی و یک نیروی امنیتی بریتانیا شد.
شاید مهمتر از همه، این است که شاهد ۱۳۶ به‌طور انبوه به روسیه صادر می‌شود تا در تهاجم مداوم ولادیمیر پوتین به اوکراین به عنوان بخشی از یک اتحاد امنیتی جدید با مسکو استفاده شود.
یک پهپاد شاهد ۱۳۶ در حمله هواپیمای بدون سرنشین بدنام ژوئیه ۲۰۲۱ توسط ایران به کشتی مرسر خیابان در دریای سرخ مورد استفاده قرار گرفت که منجر به کشته شدن یک ملوان رومانیایی و یک نگهبان امنیتی بریتانیا شد.
در اوکراین، صدای «وز وز» یک شاهد در آسمان حکایت از یک انفجار قریب‌الوقوع و اغلب تلفات غیرنظامی دارد.
روس‌ها وابستگی زیادی به این پهپادها با با سرجنگی ۵۰ کیلوگرمی و برد تا دو هزار کیلومتر برای حمله به شبکه‌های انرژی و انبار غلات دارند.
یک گزارش پایگاه خبری، تحقیقاتی، بریتانیایی اروارز (Airwars) نشان داد که از سپتامبر ۲۰۲۳ نزدیک به ۲هزار شاهد از روسیه شلیک شده است.
سلاح غیراستراتژیک ولی غافلگیرکننده
اولریکه فرانکه، کارشناس پهپاد در شورای روابط خارجی اروپا، گفت: پهپادهای ایرانی مانند شاهد به‌طور ویژه‌ای برای روسیه جذاب هستند، چون قبلاً در خاورمیانه آزمایش شده بودند و به راحتی در مقادیر زیاد با کشتی حمل می شدند.
او گفت: «ایران سابقه طولانی در ساخت این پهپادهای کوچکتر و کمتر پیچیده و آزمایش آنها در سراسر جهان دارد. آنچه شگفت‌انگیز است، تعداد بسیار زیاد این پهپادهاست، آنها صدها و صدها فروند از این پهپادها را بیرون می‌دهند که یا به‌سرعت تولید شده‌اند یا همین الآن در زرادخانه‌یشان هستند.»
کارشناسانی مانند دکتر فرانکه تاکید می‌کنند که هواپیماهای بدون سرنشین سلاح‌های استراتژیک نیستند، به این معنا که نمی‌توانند در مورد نتیجه کلی جنگ در اوکراین تصمیم بگیرند، با این حال، «آنها عنصری شگفت‌آور را به ارمغان‌می آورند که سایر عناصر نمی‌توانند چنین کنند - آنها مزاحم هستند تا جایی که می توانند به یک مشکل جدید تبدیل شوند. آنها همچنین منابع دشمن را هدر می‌دهند. مهمات مورد استفاده برای سرنگونی آنها گرانتر از خود پهپاد است.»
اوکراینی‌ها به دنبال ارسال پارازیت
نیروهای اوکراینی همچنین به سختی در حال توسعه راه‌حل‌های جنگ الکترونیک برای پهپادهای ورودی هستند، مانند ارسال پارازیت به جی پی اس این پهپادها تا نتوانند به هدف خود برسند. برخی روش‌های رایج قدیمی و گاها موثرتر هم وجود دارد، مثل نصب تورهای بزرگ در اطراف یک پایگاه برای جلوگیری از هواپیماهای کوچک.
حمله اردن شکست امنیتی آمریکا بود
در مورد حمله به سربازان آمریکایی در اردن، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که این حمله بیشتر یک مورد شکست امنیتی آمریکا بود تا پیروزی ایران. کارکنان پایگاه ممکن است شاهد را با یک پهپاد آمریکایی اشتباه گرفته باشند و به آن اجازه عبور داده باشند.
در حالی که رژیم ایران به ارسال پهپادها به روسیه - پس از تکذیب های اولیه - اعتراف می‌کند، روسیه همچنان آنها را به عنوان مدل پهپاد داخلی «گران» معرفی می‌کند.
روسیه پهپادهای شاهد را تنها چند ماه پس از آغاز عرضه ایران در بهار ۲۰۲۲ تمام کرد، و این امر باعث شد کرملین به دنبال راه‌هایی برای افزایش تولید و در صورت امکان، راه‌اندازی تولید داخلی باشد.
شاهدهای روسیه تمام شدند؟
روسیه پهپادهای شاهد را تنها چند ماه پس از دریافت آنها در بهار ۲۰۲۲ از ایران تمام کرد و این امر باعث شد کرملین به دنبال راه‌هایی برای افزایش تولید و در صورت امکان، راه‌اندازی تولید داخلی باشد.
ساخت پهپاد در روسیه
رسانه روسی رازوروت در سال گذشته گزارش داد که چند صد دانشجوی کارشناسی برای مونتاژ شاهد در خط تولید در آلابوگا در منطقه تاتارستان در حدود هزار کیلومتری شرق مسکو به خط شده‌اند.
یادداشت‌های داخلی و تبادل ایمیل با شرکای ایرانی نشان می‌دهد که قرار است در دو سال آینده، مساحت کارخانه در آلابوگا از ۴۰هزار متر مربع به ۱۰۰هزار متر مربع افزایش یابد. آمار تولید فاش نشد.
دانشجویان ناشناس یک دانشکده فنی وابسته به یک دانشگاه محلی گفتند که چند صد نفر از همسالان آنها که اکثراً زیر سن قانونی بودند مجبور به کار در کارخانه به عنوان یک فعالیت فوق برنامه شده بودند. بر اساس گزارش‌ها، کسانی که سعی کردند از کار در خط مونتاژ هواپیماهای بدون سرنشین خودداری کنند، تهدید شده بودند که از مدرسه اخراج خواهند شد و همچنین باید بورسیه‌ای را که به آنها داده شده بود، پس دهند. طبق گزارش‌ها، دانشجویان برای مونتاژ پهپادها ماهیانه حدود ۴۰ هزار روبل (۳۵۰ پوند) دستمزد می‌گرفتند.
به گفته بردلی بومن، مدیر ارشد مرکز قدرت نظامی و سیاسی در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها در واشنگتن، استفاده گسترده روسیه از هواپیماهای بدون سرنشین در اوکراین «فرصتی برای ایران فراهم می‌کند تا درس‌های ارزشمندی بیاموزد که می‌تواند از آنها برای اصلاح طرح‌های پهپادهای خود و استفاده بهتر از آنها استفاده کند. ما شاهد استفاده از همین نوع پهپادها علیه نیروهای آمریکایی در خاورمیانه هستیم. پهپادهای ایرانی فقط مشکل اوکراینی‌ها نیستند. آنها برای اسرائیل، ایالات متحده و شرکای عرب آن نیز مشکل‌ساز هستند. شاهد ۱۳۶ پیشرفته‌ترین پهپاد جهان نیست، اما نکته اینجاست، شما می‌توانید کارهای بسیار مهمی را در میدان جنگ با تکنولوژی کم و سیستم‌های کم هزینه انجام دهید، به خصوص اگر بتوانید از آنها در مقادیر زیاد استفاده کنید.»
دشمنان ما همسو می‌شوند
او افزود: «چهار دشمن اصلی دولت-ملت آمریکا به طور فزاینده‌ای با یکدیگر همسو می‌شوند تا ما و متحدان ما را تضعیف کنند. روسیه و چین نسبت به دهه‌ها قبل به هم نزدیک‌تر شده‌اند. ما شاهد سرازیر شدن پول چین به ایران هستیم. این پول چین به مصونیت‌سازی ایران در برابر فشار تحریم‌های غرب به رهبری آمریکا تا حدودی کمک می‌کند و احتمال اینکه تهران با حسن نیت در مورد برنامه هسته‌ای خود مذاکره کند را کاهش می‌دهد. این فناوری هوشمند می‌تواند کار هزاران سرباز، پست نظامی و مرزبان را انجام دهد و از امنیت مرزها محافظت کند.»
زمانی که پهپاد شاهد در انبارهای روسیه قرار گرفت، مدل‌های مختلف پهپاد ایرانی از قبل در زرادخانه نیروهای نیابتی ایران - یک شبکه گسترده در سراسر خاورمیانه از گروه‌های شبه‌نظامی که بودجه و تخصص را از تهران دریافت می‌کنند - ادغام شده بودند.
حزب‌الله سبدی از پهپاد دارد
حوثی‌ها در طول جنگ داخلی یمن به پهپادهای شاهد و صمد (که دومی هم معروف است منشاء ایرانی دارد) تکیه کرده‌اند، در حالی که گروه‌های مختلف تحت حمایت ایران در عراق و سوریه تعداد نامعلومی از شاهدها را در اختیار دارند. مقامات اسرائیلی می‌گویند که حزب‌الله در جنوب لبنان «خانواده‌ای از پهپادهای بدون سرنشین» دارد که احتمالاً مدل‌هایی مانند شاهد را نیز در بر می‌گیرد.
حماس در نوار غزه دارای نوعی ناوگان هواپیماهای بدون سرنشین است، اما کمتر مشخص است که آیا این هواپیما دارای نمونه‌های ساخت ایران است یا خیر. حماس در سال های اخیر به طور پراکنده پهپادهای خام و احتمالاً دست ساز را به فضا پرتاب کرده است و احتمالاً از آنها برای نظارت بر جنوب اسرائیل قبل از کشتار ۷ اکتبر استفاده کرده است. با این حال، در همه موارد، کارشناسان می‌گویند واضح است که تخصص ایران احتمالاً از این برنامه‌ها در سراسر خاورمیانه حمایت کرده است. و به نظر می‌رسد که برنامه تولید پهپاد ایران در حال افزایش است.
در آگوست ۲۰۲۳، تهران مدل جدیدی از پهپاد مهاجررا با یک کلاهک ۲۰۰ کیلوگرمی رونمایی کرد که ادعا کرد می‌تواند اسرائیل را به عصر حجر برگرداند.
ست جی فرانتزمن، تحلیلگر امنیت خاورمیانه و نویسنده جنگ‌های پهپادی، صادرات انبوه این مدل‌های ایرانی را «شبیه مراحل اولیه قاچاق ای کا ۴۷ (سلاح انفرادی کلاشینکف- AK ۴۷) در اتحاد جماهیر شوروی است. شاهد نیز در حال تبدیل شدن به نمادی برای جناح‌های ضد اسرائیلی است. ما در حال مشاهده این موضوع هستیم که این گروه‌ها، بیشتر و بیشتر از چند سال پیش، پهپاد را در آغوش می‌گیرند و در مورد آن به صورت تبلیغاتی بحث می‌کنند.
بحث اطلاعاتی طولانی مدت
بحث طولانی مدتی در محافل اطلاعاتی در مورد میزان کنترل ایران بر پهپادهای خود و نحوه استفاده از آنها پس از رسیدن به دست نیروهای نیابتی وجود داشته است.
فرانتزمن به ترور قاسم سلیمانی، فرمانده قابل احترام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران که توسط دولت ترامپ از بین رفت، اشاره کرد و آن را نشانه روشنی دال بر این دانست که تهران به نیروهای نیابتی خود بسیار نزدیک است.
او گفت: «به یاد داشته باشید که سلیمانی در فرودگاه بغداد از بین برده شد – او با رئیس کتائب حزب الله (گروه مورد حمایت ایران به رهبری ابومهدی المهندس) رانندگی می کرد، بنابراین واضح است که آنها با هم در حال برنامه‌ریزی عملیات بودند.»
ایران هنوز با عواقب شدید نظامی برای تسلیح روس‌ها و نیروهای نیابتی‌اش مواجه نشده است، اگرچه انتظار می‌رود که انتقام‌جویی بزرگی از سوی جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در مورد حمله در اردن در آینده نزدیک انجام شود.
این تلافی‌جویی به احتمال زیاد به شکل حمله به نیروهای ایران یا تحت حمایت ایران در داخل عراق خواهد بود، زیرا بمباران خود ایران خطر تشدید شدید درگیری را به همراه خواهد داشت.
کسانی که دیدگاه جنگ طلبانه تری نسبت به ایران دارند، درخواست‌ها برای اقدام مستقیم علیه رژیم را افزایش داده‌اند. آنها استدلال می‌کنند که غرب برای مدت طولانی به تهران و نیروهای نیابتی‌اش اجازه داده است تا در سایه در سراسر خاورمیانه بدون مجازات عمل کنند - اگرچه رژیم به دلیل نقض حقوق بشر و برنامه هسته‌ای‌اش در معرض تحریم‌های فلج‌کننده است.
یک دهه پس از آن مراسم پرمخاطره در سپتامبر ۲۰۱۳، جایی که شاهد رونمایی شد، به وحشت آسمان دو قاره تبدیل شده است.