همشهری آنلاین- لیلا شریف: تلی از آجر، گچ، خاک و موزائیک‌های شکسته در حریم تهران سبز می‌شوند؛ کافی است هنگام ورود به تهران از جاده تلو و شمال‌غرب آزادگان عبور کنید؛ آنگاه در هر گوشه از مسیر، این تپه‌های آغشته به خاک و گچ هستند که توجه هر عابری را به‌خود جلب می‌کنند. نخاله‌های ساختمانی روزگاری به‌دلیل افزایش ساخت‌وساز در خیابان‌ها و معابری که زمین بایری را در خود جای داده بودند، رویت می‌شدند. در گذر زمان و گسترش شهرسازی این معضل از مناطق داخلی شهر هجرت کرد و اکنون حریم‌های شهر هستند که با وجود کارخانه‌های دفع و بازیافت پسماندهای ساختمانی و عمرانی به عنوان محلی برای تخلیه غیرمجاز این نوع پسماند شناخته می‌شوند. برای گره‌گشایی در رابطه با نخاله‌های ساختمانی از شیوه بازیافت در مجتمع‌های آبعلی و آرادکوه استفاده می‌شود و قرار است که آژانس‌های خاک و نخاله نیز به لیست اقدامات لازم برای حل مشکل نخاله‌های تلنبار شده شهر، اضافه شوند. نیم‌نگاهی به آمار پیام‌های مردمی ثبت شده در سامانه ۱۳۷ پلاس نیز این واقعیت را نشان می‌دهد که جمع‌آوری خاک و نخاله جزو ۱۰موضوع پردرخواست شهر تهران است و پایتخت‌نشینان در دی‌ماه سال‌جاری نزدیک به هزارو۹۷۶ پیام با این موضوع در سامانه ۱۳۷ پلاس ثبت کرده‌اند.
مجتمع‌های مجهز برای بازیافت نخاله‌های ساختمانی
طیب، سرپرست معاونت پسماندهای ساختمانی و عمرانی سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران در گفت‌وگو با همشهری در رابطه با دلیل تلنبار شدن نخاله‌های ساختمانی، توضیح داد: این پسماندها حاصل خاک‌برداری‌های ساختمانی و فعالیت‌های عمرانی شهر هستند. پس از صدور هر پروانه ساختمانی یک مجوز مسیر نیز از سوی پیمانکارهایی که از قبل در سامانه پسماند و کامیون‌دارها ثبت شده‌اند، صادر می‌شود تا از این طریق نخاله‌های ساختمانی به بیرون از شهر انتقال داده شوند. تهران دارای ۲مرکز مجهز برای بازیافت پسماندهای ساختمانی در شمال‌شرق و جنوب‌غرب است و این ۲مرکز به‌عنوان نقاط قانونی تخلیه نخاله‌های ساختمانی شناخته می‌شوند.
طیب در این رابطه گفت: مجتمع دفع و پردازش آبعلی چهار کارخانه فعال دارد. قدمت این مجتمع بیش از ۵۰سال است و پیش از این نیز به وسیله۳کارخانه فعال در این مجتمع عملیات دفن و بازیافت نخاله انجام می‌شد. اخیرا نیز یک کارخانه جدید به این مجتمع اضافه شده تا ظرفیت بازیافت پسماندهای ساختمانی بالا برود. یک کارخانه دیگر نیز قرار است در سال آینده به این مجتمع افزوده شود. او گفت: «به‌صورت روزانه ۱۳۰۰ تا ۱۸۰۰ کامیون به مجتمع آبعلی می‌روند و به‌طور کلی نزدیک به ۱۴هزار تن پسماند ساختمانی هر روز راهی این مجتمع می‌شوند. مجتمع آرادکوه نیز دومین مجتمع دفع و پردازش پسماندهای عمرانی است که روزانه ۲هزار تا ۲۵۰۰تن پسماند ساختمانی در آن تخلیه می‌شود.»
آژانس‌های اینترنتی برای حمل خاک و نخاله
حل معضل پسماندهای ساختمانی نیازمند انجام اقدامات چندجانبه است؛ به همین دلیل در کنار کارخانه‌های بازیافت این دسته از پسماندها، قرار است که ایده آژانس حمل خاک و نخاله برای خاک‌های کم‌حجم در شهر اجرا شود. طیب در رابطه با این ایده جدید توضیح داد: آژانس خاک و نخاله برای حل این معضل درنظر گرفته شده است تا از طریق این سامانه جدید، هر فردی که در شهر تهران خاک‌برداری می‌کند با استفاده از سازوکاری شبیه به تاکسی‌های اینترنتی، امکان جابه‌جایی نخاله‌های ساختمانی را داشته باشد.
براساس این ایده افراد در هر نقطه از شهر و حتی با داشتن یک گونی نخاله، می‌توانند با سامانه تماس بگیرند و درخواست خود را برای جابه‌جایی نخاله‌ها ثبت کنند: «این سامانه شرایطی را فراهم می‌کند تا تمام امور تحت نظارت پسماند انجام شود. این آژانس بیشتر برای جمع‌آوری نخاله‌های مربوط به تعمیرات و بازسازی خانه می‌تواند مفید باشد که به‌اصطلاح به‌عنوان خاک کم‌حجم شناخته می‌شوند. در حال حاضر ۲شرکت برای این موضوع انتخاب شده‌اند و خودروهای کم‌حجم مانند خاور، نیسان و مزدا ساماندهی خواهند شد تا اگر شهروندی خواهان جابه‌جایی مقدار کمی نخاله است، این پسماند را از طریق آژانس خاک و نخاله دفع کند. به این ترتیب شرکت‌های مجوزدار تنها اقدام به تخلیه نخاله در نقاط مجاز و معرفی شده از سوی شهرداری خواهند کرد و شاهد اقدامات غیرمجاز نخواهیم بود.»
رفع خطر ۹گود با پسماندهای ساختمانی
نخاله‌هایی که به‌دلیل تخریب و نوسازی ساختمان‌ها ایجاد شده‌اند، در کنار مصائب و مشکلاتی که برای شهر به‌بار می‌آورند، درصورت استفاده درست می‌توانند نقش مهمی در پیشبرد اهداف مدیریت شهری داشته باشند. به‌گفته سرپرست معاونت پسماندهای ساختمانی و عمرانی سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران «این پسماندهای ساختمانی و عمرانی پس از بازیافت تبدیل به شن و ماسه می‌شوند که برای ساخت جدول، بلوک، دیوار پیش‌ساخته، کف‌پوش‌های شهری و... مورد استفاده قرار می‌گیرند.» او افزود: بخشی از این پسماندهای ساختمانی و عمرانی برای پر کردن گودهای پرخطر استفاده می‌شوند. زمانی که قوه قضاییه برای رفع خطر این گودها دستور صادر کند، بخشی از این پسماندها را در گودهای معرفی‌شده تخلیه می‌کنیم. امسال ۹گود پرخطر با دستور قوه قضاییه در مناطق ۷، ۱۲، ۱۶، ۱۷، ۱۸ و ۲۲ پر شده‌اند.
دردسرهای تلنبار شدن خاک و گچ برای شهر
هر قانون‌شکنی‌ای می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری را برای شهر و اهالی‌اش به بار بیاورد؛ مانند روایتی که مرتضی محمدخانی، شهردار شب تهران در گفت‌وگو با همشهری از تخلیه غیرقانونی خاک و نخاله در منطقه۴ بیان کرد: «چندی پیش خاک و نخاله در یکی از محورها تخلیه شده بود که موتورسیکلتی هنگام تردد با آن برخورد می‌کند و منجر به فوتش می‌شود. وقتی پدر راکب موتور در صحنه حاضر می‌شود، مات و مبهوت می‌ماند. وقتی دلیل را جویا می‌شوند، می‌گوید که من خودم اقدام به تخلیه خاک و نخاله می‌کردم و امروز شاهد انعکاس تخلف خودم هستم.»
تخلیه غیرقانونی نخاله‌های ساختمانی علاوه بر تصادف موجب آسیب به تجهیزات شهری و فضای سبز نیز می‌شود؛ موضوعی که طیب با تأیید آن گفت: در هر صنفی شاهد بروز تخلفاتی هستیم و در این حوزه هم می‌بینیم که تخلیه نخاله‌ها در محل‌های غیرمجاز انجام می‌شود. ما تلاش می‌کنیم تا با گشت‌های ۲۴ساعته در سطح شهر، این موضوع را رصد کنیم و به محض مشاهده تخلف، دستور جمع‌آوری خاک را صادر می‌کنیم.
او تأکید کرد: در گذشته که اتوبان‌ها گاردیل نداشتند، نخاله‌های تخلیه شده در اطراف بزرگراه و اتوبان، موجب تصادف می‌شدند، اما الان که وضعیت اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها ایمن است، دیگر امکان تخلیه نخاله وجود ندارد. با وجود این در نقاط همجوار با حریم به‌دلیل تخلیه غیرمجاز نخاله‌ها، شاهد بروز تصادف هستیم. از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که جمع‌آوری نخاله‌ای که روی آسفالت ریخته شده است، موجب آسیب به آسفالت می‌شود. برخی از افراد نیز نخاله‌های کم‌حجم را در کنار سطل‌های زباله قرار می‌دهند که علاوه بر مشکل جمع‌آوری، موجب آلودگی زیست‌محیطی شهر و تخریب آسفالت می‌شود.
حریم تهران بیشتر در معرض آسیب است
مشاهده تخلیه غیرقانونی نخاله در سطح شهر تهران بسیار کمرنگ شده است، اما هنوز هم مناطق همجوار با حریم تهران از این معضل رنج می‌برند: «میزان تخلیه غیرمجاز نخاله‌ها در تهران بسیار کاهش یافته است و با گشت زنی‌های مداومی که انجام می‌شود، این موضوع در سطح شهر خیلی مشهود نیست و بیشتر در حریم شهر تهران و حریم‌های خارج از شهر این تخلف دردسرساز است؛ به‌عنوان مثال ضلع غربی اتوبان آزادگان جزو شهرداری تهران نیست و در این منطقه شاهد تخلیه غیرمجاز هستیم. براساس بررسی‌ها باید گفت که حریم منطقه ۲۰، ۱۵، ۱۹ و ۱۸ بیشترین درگیری را با این مسئله دارند.»
او در رابطه با مشاهده این معضل در داخل شهر تهران، توضیح داد: تخلیه غیرمجاز در داخل شهر بیشتر در زمین‌هایی رخ می‌دهد که رها شده‌اند و اطرافشان نیز ساخت‌وسازی انجام نشده است، اما به‌طور کلی این پدیده در داخل شهر تهران بسیار کم است. تلاش برای گسترش کارخانه‌های بازیافت پسماند ساختمانی و عمرانی در کنار ایده ایجاد آژانس‌های اینترنتی حمل این پسماند به مراکز قانونی، همچون یک زنجیره عمل خواهد کرد و از این طریق می‌توان چهره شهر را از معضل نخاله‌های ساختمانی پاک کرد.