همشهری آنلاین- فرخنده رفائی: افزایش هزینه ساخت و ساز، گرانی زمین، خلأ قانونی در زمینه محدودسازی تعمیق یا نبود تضامین لازم برای ایمن‌سازی حفره‌های به‌جا مانده از پروژه‌های عظیم تجاری نافرجام، هرچه هست در سال‌های اخیر منجر به این شده که گودهای بعضا بسیار بزرگی در جای جای تهران به صورت رها شده برجای بماند و ایمنی ساکنان نواحی همجوارش را با تهدید و مخاطره مواجه کند. گودبرداری، هرچند در مناطق مسکونی هم هر لحظه می‌تواند مخاطراتی را برای شهروندان ایجاد کند اما در پهنه‌های تجاری پایتخت با توجه به ابعاد بسیار بزرگ‌تر گودها، مخاطرات احتمالی بسیار بیشتر است.
تعداد این «گودهای پرخطر» و دیگر گودهای رها شده تهران با تلاش مدیریت شهری ششم طی دو سال گذشته کاهش خوبی داشته و به تازگی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران با راه‌اندازی سامانه شناسایی برخط گودهای رها شده، زمینه نظارت و پایش آنلاین این حفره‌های بالقوه خطرناک را فراهم کرده است.
به گفته حمیدرضا صارمی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، این سامانه با توجه به اصلاحیه مصوبه ارتقاء ایمنی تخریب و گودبرداری‌های ساختمانی شهر تهران ابلاغی از سوی شورای اسلامی شهر تهران با محوریت و پیگیری های اداره کل معماری و ساختمان و پس از برگزاری جلسات متعدد با سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات، اداره کل تدوین ضوابط، نظارت و صدور پروانه و سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران راه اندازی و هدف از راه‌اندازی آن، شناسایی برخط گودهای رهاشده پایتخت است.
آمارها به‌روز شد
حامد سلیمی، مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران در گفت‌وگو با همشهری، کار این سامانه را شناسایی گودهای رها شده تهران و اولویت بندی آنها به تناسب میزان خطرپذیری آنها به منظور تدوین برنامه ایمن‌سازی و همچنین به‌روزرسانی آمار گودهای رها شده عنوان کرد و افزود: بروزرسانی آمار گودهای رها شده تهران کار پیچیده ای و زمانبری بود، اما درحال حاضر، هم قابلیت‌های سامانه افزایش پیدا کرده، هم اطلاعات در این زمینه به‌روز شده و هم امکان تجزیه و تحلیل این اطلاعات فراهم شده است. به گفته او، اطلاعاتی که از سوی نواحی و مناطق ۲۲گانه درباره گودهای تهران اعلام می‌شود در این سامانه قابلیت رصد در حوزه نظارتی دارد و سازمان نظام مهندسی می‌تواند در مواقع لزوم از این اطلاعات استفاده و در خصوص عملکرد مهندسان ناظر و طراح کنترل لازم را اعمال کند.
گودهای رها شده چگونه رفع خطر می‌شوند
روش‌های مختلفی برای ایمن‌سازی گودهای رها شده و پرخطر استفاده می‌شود که بسته به ابعاد این گودها متفاوت است. در بخشی از گودها که برای ایمن سازی آنها اقدام قضایی صورت گرفته، مالکین ملزم شده‌اند گودها را پر و یا ایمن کنند. بخشی دیگر از گودهای رها شده با ادامه عملیات ساختمانی از سوی مالک از بلاتکلیفی و رها شدگی درآمده‌اند و در مواردی متعددی نیز شهرداری پس از اخذ مجوز قضایی اقدام به ایمن سازی گود از طریق اجرای سازه نگهبان موقت و یا دائم و یا پر کردن گود نموده است.
سلیمی در باره این‌که ایمنی گودهای پر شده چگونه تایید می‌شود و با خطر آب‌شستگی مواجه نشویم، گفت: عملیات پر کردن این گودها لایه لایه اجرا و در هر لایه، خاک کوبیده شده است، لذا امکان ندارد که خاک با اولین بارندگی نشست کند.
گودهای خالی مانده، با شهر چه می‌کنند؟
مخاطراتی که گودهای رها شده برای شهر و شهروندان ایجاد می‌کنند بستگی زیادی به مشخصات گود دارد. سلیمی در توضیح مخاطراتی که گودهای پرخطر می‌توانند برای محیط پیرامونی خود ایجاد کنند اظهار داشت: عمق گودبرداری، روش گودبرداری و نوع خاک محدوده‌ای که گودبرداری در آن انجام می‌شود، سطح آب زیرزمینی از جمله فاکتورهای هستند که بر رفتار خاک جداره گود در قبال عملیاتی که انجام می‌شود تاثیرگذار هستند و اینگونه نیست که همه گودها رفتار یکسان داشته باشند. با این حال نمونه‌های عینی‌ای که اتفاق افتاده منجر به ریزش املاک همجوار یا نشست پیاده‌رو یا معابر اصلی شده است، به طور مثال در گود معروف منطقه ۲(ایران زمین)، ترک‌های عمیقی در معابر پیرامونی ایجاد شد که بعد از تشکیل کمیته اضطرار، برای پر کردن و ایمن سازی بخشی از جداره گود اقدام شد.
۱۲۵ گود ایمن‌سازی شد
طی دو سال اخیر و به‌ویژه از ابتدای امسال، مدیریت شهری عملکرد خوبی در ایمن سازی گودهای پرخطر و تعیین تکلیف گودهای رها شده تهران داشته و با وجود افزایش چشمگیر آمار صدور پروانه ساخت، که بالقوه می‌تواند آمار گودهای رها شده را نیز افزایش دهد، شاهد این هستیم که تعداد گودها به لحاظ خطرپذیری کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است. سلیمی، با اشاره به آمار ۲۹۹ تایی گودهای رها شده تهران در سال ۱۳۹۹، در این زمینه گفت: در حال حاضر شهرداری تهران پیگیر موضوع احصای گودهای رها شده است؛ مخصوصا گودهایی که می‌توانند برای شهر و شهروندان خطرات ویژه‌ای ایجاد کنند.
با پیگیری‌های به عمل آمده به مرور از تعداد این گودها کاسته شده و بر اساس آخرین آمار تا پایان دی‌ماه امسال، تعداد گود رها شده در سطح مناطق ۲۲گانه تهران به رقم ۱۷۴ گود رسیده است. به گفته او، در سامانه شناسایی آنلاین گودهای ویژه پرخطر و رها شده مقرر شده است گودهای پرخطر بر اساس اعلام مهندسان ناظر پروژه‌ها که تطابق پایدارسازی گود با نقشه‌های مصوب و وضعیت همجواری‌ها را بررسی و نظارت می‌کنند، احصا شود. فاز اول سامانه مذکور راه‌اندازی شده ولی هنوز امکان اخذ کامل گزارشات توسط فاوا مهیا نشده است.
قانونی که ضمانت اجرایی ندارد
با وجود تمرکزی که مدیریت شهری بر موضوع ایمن سازی و کاهش تعداد گودهای رهاشده تهران به ویژه در ماه‌های اخیر داشته، هیچ تضمینی وجود ندارد که با افزایش پروانه‌های ساخت و ساز، تعداد گودهای رها شده هم دوباره افزایشی شود. مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران با بیان این‌که در مصوبه شورای شهر پنجم بحث ضمانت بانکی مطرح بود اما سازوکار اجرایی برای آن دیده نشد، اضافه کرد: «قرار بود تضمین بانکی از مالکان گرفته شود که اگر کار را در مرحله گودبرداری رها کردند شهرداری بتواند بر اساس تضامین اخذ شده اقدام کند اما چون ساز و کار اجرایی برای آن پیش‌بینی نشده و از سوی دیگر برای شهرداری هم اقدام حقوقی و پر کردن و رفع خطر این گودها هزینه بر است، تعداد زیادی از گودها همچنان در مناطق مختلف تهران بلاتکلیف مانده‌اند.»
به گفته سلیمی، برای گودبرداری‌های جدید نیز همچنان با فقدان دستورالعمل اجرایی در مصوبه شورا مواجهیم. «با وجود جلسات متعددی که با کمیسیون شهرسازی و نماینده حقوقی شهرداری داشتیم هنوز نتوانستیم سازوکاری اجرایی دقیق برای اخذ ضمانت از مالکان برسیم که شهرداری هم وارد چالش حقوقی نشود. تضامین بانکی و راهکار قانونی در مرحله ارزیابی است.»
مردم گودهای رها شده را گزارش کنند
گزارش‌های مردمی یکی از روش‌هایی است که مدیریت شهری برای به‌روزرسانی اطلاعات سامانه برخط، روی آن حساب ویژه باز کرده است. بر اساس سازوکاری که برای این سامانه پیش‌بینی شده است، آمار و مشخصات گودهایی که از طریق نواحی گزارش می‌شود در سامانه ناحیه محوری و گزارشاتی که از سوی مهندسان ناظر ارائه می‌شود در سامانه گزارشات مرحله‌ای جمع‌آوری شده و امکان گزارش‌گیری مدیریتی آنها در سامانه شهرسازی فراهم می‌شود.
مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، با اشاره به اهمیت گزارش‌های مردمی در سرعت بخشیدن به ایمن‌سازی و رفع خطر گودهای رها شده، گفت: طبق دستورالعمل شناسایی گودهای رها شده که ۱۷ دی‌ماه امسال به مناطق ابلاغ شد، یکی از روش‌های احراز گودهای رها شده، اعلام مالکین یا پیام شهروندان به سامانه ۱۳۷ شهرداری است. شهروندان می‌توانند در صورت مشاهده و احراز توقف عملیات ساختمانی در گودبرداری‌ها، مراتب را از طریق سامانه ۱۳۷ به اطلاع شهرداری‌های نواحی برسانند تا بررسی‌های بیشتر صورت گیرد.
آخرین وضعیت گودهای پرخطر معروف تهران
گود برج میلاد: در گود مجاور سالن همایش‌های برج میلاد، بخشی از سازه در مجاورت سالن همایش‌ها جهت پایدارسازی سالن مذکور اجرا شده که در این خصوص جلسات متعدد مدیریتی برگزار و به‌طور مستمر در دست پیگیری است.
گود فرهنگ: پروژه پارکینگ فرهنگ در اراضی عباس آباد معروف به گود فرهنگ سال‌ها بلاتکلیف بود که بنا بر پیگیری‌های به‌عمل آمده مجددا کارگاه فعال شده است. فونداسیون‌ها، دیوار حائل و سقف بخشی از طبقه منفی چهار در ضلع جنوبی پروژه اجرا شده و احداث ستون‌ها و دیوارها نیز در دست انجام است. عملیات پایش جداره‌های گود و ساختمان های مجاور نیز به صورت مستمر در حال انجام است و تاکنون تغییر مکان خاصی در جداره های گود مشاهده نشده است.
گود بوعلی: رفع خطر و تا تراز صفر گذر پر شده است.
گود هلال احمر: خیابان هلال احمر روبه‌روی خیابان قدمی، جنب مترو هلال احمر (ملک اتحادیه آرد و نان)، بنا بر پیگیری‌های به‌عمل آمده ، کارگاه مجددا فعال و از حالت رها شده خارج شده است.
گود بزرگراه رسالت: دستور قضایی برای پرکردن اخذ شده و با توجه به اعلام دستگاه نظارت مبنی بر شروع عملیات تحکیم جداره‌های گود در حال پایدارسازی است.
گود بزرگراه یادگار امام: این گود در ایوانک غرب نبش اقاقیا، با توجه به صدور گواهی تغییر نقشه جدید، در حال حاضر ملک در حال کار است.
گود قیطریه: این گود در خیابان خراسانی کوچه علمیه پلاک ۱۵، در حال حاضر پروژه فعال و مالک در حال اجرای فونداسیون است.
گود خیابان شریعتی: گود شریعتی نرسیده به خیابان مطهری نبش خیابان جعفرزاده (زیتون)، بنا بر پیگیری های به‌عمل آمده، کارگاه مجددا فعال شده است.
آمار گودهای تهران به تفکیک مناطق
گودهای پرخطر و رها شده در تمام مناطق تهران پراکنده‌اند اما به گفته مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، در مناطقی مثل یک و ۲۲ که در آنها تعداد طبقات زیر زمین به تناسب زیربنا بیشتر است تعداد گودهای رها شده به طور نسبی بیشتر است. بر اساس آمار ارائه شده از سوی این معاونت، منطقه ۱۹ با یک گود، دارای کمترین گود رها شده و منطقه ۲۲ با ۳۰ گود دارای بیشترین تعداد گود رها شده است.