همشهری آنلاین - مریم سرخوش: مساله سرطان و کاهش سن ابتلا به آن در جهان آنقدر مهم شده که تصمیم‌گیرندگان نظام سلامت در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکا پای طب سنتی را به مراحل درمانی آن باز کرده‌اند، البته نه به عنوان طب جایگزین که سیاستگذاری‌شان تلفیق طب نوین و سنتی برای کاهش عوارض درمان و افزایش کیفیت زندگی این بیماران است. به نوعی دانشی ترکیبی از طب سنتی و انکلوژی با هدف اصلاح سبک زندگی و تغذیه سالم همزمان با دریافت درمان‌های نوین.
رویکردی که البته چند سالی است در ایران هم شکل گرفته اما تعداد متخصصان طب سنتی در حوزه سرطان حتی به انگشتان یک دست هم نمی‌رسد.
مشکل اصلی هم اینجاست که در نبود سازوکار مشخص و فقدان مراکز رسمی ارائه کننده این خدمات، همین حالا هم بیماران زیادی در دام افرادی گرفتار می‌شوند که از طب سنتی سوءاستفاده کرده و جیب بیماران را خالی می‌کنند.
در نهایت هم نه تنها درمان موثری به بیماران ارائه نمی‌کنند که زمان طلایی درمان سرطان را هم برای این بیماران از بین می‌برند. همان‌هایی که با بیماران سرطانی تجارت می‌کنند، پکیج‌هایی درمانی‌شان با قیمت‌های نجومی جان بیماران را هدف گرفته است.
دکتر غزاله حیدری، عضو هیات علمی دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از معدود متخصصان طب سنتی در درمان سرطان‌هاست که طی ۷سال گذشته رویکرد تلفیقی درمان سرطان را با همکاری آنکلوژیست‌ها و رادیوتراپیست‌های بیمارستان شهدای تجریش آغاز کرده است. نتایج مطالعاتش هم نشان می‌دهد که عوارض ناشی از درمان‌های سرطان در بیماران با توصیه‌های همزمان طب سنتی به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند، توصیه‌های که البته هزینه چندانی هم برای بیماران ندارد اما کیفیت زندگی آنها را در طول شیمی‌درمانی‌ها به شدت افزایش داده است. او البته به بررسی ادعاهای شیادان طب سنتی هم اشاره می‌کند که در بررسی دو داروی معرفی شده از سوی این افراد، نتیجه مطالعه از بی‌اثر بودن یک دارو حکایت داشت و داروی دیگر هم حاوی توکسین (ماده‌ای شیمیایی دارای اثر منفی روی سلول) بود.
* درباره شروع همکاری با متخصصان حوزه سرطان بگویید؟
از سال ۹۵ با یک رویکرد تلفیقی همکاری با آنکلوژیست‌ها و رادیوتراپیست‌های بیمارستان شهدای تجریش را آغاز کردیم و هدف از این همکاری کاهش عوارض شیمی درمانی در بیماران مبتلا به سرطان بود. درمان‌های رایج سرطان در دنیا از جمله جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و... برای بیماران عوارضی دارند. ایران در حوزه درمان سرطان‌ها یکی از کشورهای پیشرفته است و تقریبا اکثر درمان‌های نوین را در اختیار داریم، به همین دلیل هدفگذاری ما این بود که در کنار متخصصان این حوزه قرار بگیریم تا عوارض بعد از درمان‌ها را با طب ایرانی به عنوان طب مکمل کاهش دهیم و کیفیت زندگی بیماران را در این دوره افزایش دهیم.
* طب سنتی چه اقداماتی می‌تواند برای بیماران سرطانی انجام دهد؟
در حقیقت کاری که ما می‌کردیم، توصیه به سبک زندگی و غذای سالم در این دوره درمان برای بیماران بود. چه در ایران و چه در تمام دنیا طب سنتی به عنوان طب مکمل شناخته می‌شود و طی یک دهه اخیر درباره رویکرد تلفیقی در علم پزشکی شکل گرفته است. به این معنا که طب سنتی به هیچ عنوان جایگزین طب نوین و انجام درمان‌های ضروری سرطان نیست. بلکه در کنار آن قرار می‌گیرد و باعث می‌شود که بیمار بهترین کیفیت درمان را دریافت کند و کمترین میزان عارضه را داشته باشد.
* پس خدمات طب سنتی، جایگزین طب نوین نخواهد شد؟
ما به بیماران توضیح می‌دهیم خدمات طب سنتی و داروی گیاهی به هیچ عنوان جایگزین درمان‌های نوین نیست. البته در بسیاری از داروهای شیمی‌درمانی دنیا از جمله وین‌کریستین پایه گیاهی وجود دارد، اما ترکیب و فرمولاسیون دقیق و پیشرفته که قادر به کنترل سرعت رشد سلول‌های توموری است. البته اگر بیماران بخواهند همان داروی گیاهی بیس داروهای شیمیایی را استفاده کند که منجر به کنترل رشد این سلول‌ها شود، میزان عارضه برای آنها قابل توجه است. به هیچ عنوان قرار نیست که طب مکمل یا سنتی جایگزین طب نوین شود، بلکه در کنار هم قرار می‌گیرند. دانش طب مکمل در اینجا با پژوهش و مطالعاتی که انجام می‌دهد، منجر به این می‌شود که به عنوان مثال پرتودرمانی، کمترین آسیب و عارضه را برای بیمار داشته باشد.
* جایگاه طب ایرانی در جهان با این رویکرد کجاست؟
در خارج از ایران یک دهه است که رویکرد تلفیقی رخ داده و مراکز تلفیقی بخش‌های درمانی سرطان در بزرگترین بیمارستان‌ها تشکیل شده و در حال توسعه هستند. یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه هم آمریکاست و کشورهای اروپایی هم روند صعودی در این باره دارند. شعار مراکز تلفیقی این است که تمام پزشکان بالینی و سنتی به صورت تیمی کار می‌کنند تا بهترین درمان به بیمار ارائه شود. ما هم با همکاری پژوهشکده سرطان معتمد، چندین کنگره در این باره برگزار کرده‌ایم و کارهای زیادی در این باره انجام شده. البته پیش از ما در دانشگاه علوم پزشکی تهران و در بخش سرطان بیمارستان امام‌خمینی توصیه‌های سبک زندگی به بیماران در حین درمان‌های نوین ارائه می‌شد. ۷ سال پیش هم که ما در بیمارستان شهدای تجریش این خدمات را برای بیماران آغاز کردیم، تعداد زیادی مطالعات پژوهشی مختلف انجام و ۲۶ طرح درمانی هم تصویب شد. مقالات این پژوهش‌ها در ژورنال‌های معتبر دنیا هم چاپ شده است. تمرکز مراکز تلفیقی درمان در آمریکا و طب سنتی هم یکی از دپارتمان‌های علمی آنجاست. اما اغلب طب چینی و سپس هندی است. بعد از این دو، طب یونانی (یونانی مدیسین) مطرح است که در حقیقت طب ایرانی یا بوعلی سینا هم همان است و در کشورهایی از جمله پاکستان، ازبکستان و حتی مصر هم رواج دارد.
مطالعات ما در حوزه غذا برای نخوداب نشان داد که این غذادارو ضعف و خسنگی بیماران مبتلا به سرطان را بعد از دو هفته به طرز معناداری کاهش می‌دهد
* چرا این رویکرد و درمان تلفیقی را فقط برای بیماران سرطانی در نظر گرفتید؟
سرطان جزو اهداف کلی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بود و ما در راستای همان اهداف انتخاب کردیم. بعد از چند سال دفتر طب ایرانی در وزارت بهداشت هم اهدافی را برای دانشگاه‌های علوم پزشکی مشخص کرد. برای دانشگاه ما درمان ناباروری، اعمال یداوی و تغذیه انتخاب شد. من پیش از این در درمانگاه‌های تغذیه کار می‌کردم و این مساله منافاتی با شرایط ما نداشت. به همین دلیل این رویکرد را درباره بیماران سرطانی در نظر گرفتیم چون در حیطه تحقیقاتی اصلی هیچ یک از دانشگاه‌های کشور قرار ندارد.
* در این حوزه، تفاوت توصیه‌های شما با متخصصان تغدیه چیست؟
متخصص تغذیه توصیه به میزان مشخص فیبر دارد اما عنوان نمی‌کند که چه فیبری برای چه فردی مناسب است. متخصص طب سنتی به مردم نزدیک‌تر است و این توصیه‌های غذایی را بر اساس مزاج افراد انجام می‌دهد. حتی سبزیجات هم مزاج دارند و حتی سرعت هضم آنها هم متفاوت است. متخصصان طب سنتی، در ابتدا پزشکان عمومی هستند و دوره ۷ ساله بالینی را طی کرده‌اند، سپس سواد طب سنتی را آموخته‌اند. شاید برای متخصص تغذیه یا آنکلوژیست فرقی بین گشنیز و جعفری نباشد، اما برای ما این دو با هم متفاوت است، جعفری مزاج گرم و گشنیز مزاج سرد دارد. کلم و کاهو هم برای ما فرق دارد، کاهو هضم سبک دارد اما کلم دیرهضم و سخت است. ما در دوره درمان بیماران دقیقا به آنها اعلام می‌کنیم که چه نوع سبزیجاتی را مصرف کنند و کدام مواد غذایی را مجاز به مصرف نیستند. حتی نحوه پخت غذا هم برای متخصصان طب سنتی مهم است چون سرخ شدن، بریان شدن، کباب شدن مزاج غذا را تغییر می‌دهد و مصرف آن برای بیمارانی که در شیمی‌درمانی قرار دارند نسبت به بیمارانی که پرتو درمانی می‌کنند متفاوت است.
* پس پروتکل‌های درمانی طب سنتی در این باره متفاوت‌تر است؟
سرطان‌ها درمان‌های یکسان ندارند و عارضه‌هایشان متفاوت است، به همین دلیل توصیه‌های متفاوت برای آنها داریم و متناسب با شرایط بیمار انجام می‌شود، به تعبیری درمان شخصی. طب سنتی قائل به این باور است که هر فرد، گیاه یا فرآورده‌های طبیعی مزاج خاص خودشان را دارند و باید متناسب با شرایط مزاجی افراد این توصیه‌ها انجام شود. این مساله حتی در علوم تغذیه هم وجود دارد، به عنوان مثال یک رژیم واحد برای افراد در نظر می‌گیرند که برخی خیلی خوب وزن کم می‌کنند اما برخی هم خیر. در این باره ژنوم افراد بررسی و مشخص شد که آنها ژنتیک مختلف دارند. به این نتیجه رسیدند افراد با ژنوم‌های مختلف، پاسخ‌های متفاوت به یک رژیم غذایی می‌دهند. به همین دلیل باید توصیه غذایی متفاوت برای هر فرد داشت. در علوم دارویی هم این مساله ثابت شده که افراد، واکنش‌ها و تاثیرپذیری‌های متفاوتی از داروهای یکسان دارند که به روایتی همان مزاج‌شناسی در طب سنتی است.
* واکنش بیماران به این رویکرد تلفیقی چه بود؟
در ارزیابی که درباره میزان رضایت بیماران داشتیم مشخص شد کسانی که خدمات ما را دریافت کردند عوارض کمتر و آرامش بیشتری داشتند. این بررسی در کلیه بیماران مبتلا به سرطان انجام شد که به بیمارستان شهدای تجریش مراجعه می‌کردند.
شاید برای متخصص تغذیه یا آنکلوژیست فرقی بین گشنیز و جعفری نباشد، اما برای متخصصان طب سنتی این دو متفاوت است، جعفری مزاج گرم و گشنیز مزاج سرد دارد. کلم و کاهو هم برای ما فرق دارد
* این رویکرد به صورت رسمی وارد پروتکل درمانی کشور شده؟
هنوز نه. ما درخواست رسمی برای راه‌اندازی درمانگاه‌های تلفیقی در حیطه سرطان و ناباروری را به دانشگاه داده‌ایم. نمی‌دانم اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد اما امسال که ساختمان جدید بیمارستان شهدای تجریش با حضور رئیس‌جمهوری افتتاح شد، با توجه به تاکید ایشان بر طب سنتی، به ما گفتند که دوباره همان درخواست‌ها را ارائه کنیم. البته همین حالا هم در بیمارستان شهدای تجریش یک درمانگاه طب سنتی وجود دارد اما چیزی به عنوان درمان تلفیقی سرطان در آنجا انجام نمی‌شود. دلیلش هم شروع پاندمی کرونا بود که فعالیت ما را متوقف کرد و بعد از آن در خود دانشکده طب سنتی مستقر شدم و بیماران ارجاعی متخصصان را اینجا ویزیت می‌کنم.
* راه‌اندازی این مراکز چه میزان اهمیت دارد؟
برای درمان بیماران سرطانی باید حساسیت بیشتری در نظر گرفته شود و از اثربخشی خدمات درمانی ارائه شده ۱۰۰درصد اطمینان پیدا کرد. بیماران مبتلا به سرطان و خانواده‌های درگیر هزینه‌های زیادی هستند، چون در هر صورت می‌خواهند که بیمارانش بهترین نتیجه را بگیرد و در برخی موارد گرفتار شیادان طب سنتی می‌شوند. از سوی دیگر مردم ایران به دلیل فرهنگ‌شان تمایل زیادی به خدمات طب سنتی دارند و چون این تقاضا وجود دارد در صورت ابتلا به سرطان گرفتار کسانی می‌شوند که نه تنها بیماری‌شان بهبود پیدا نمی‌کند که نه تنها عوارضی دارد بلکه زمان طلایی درمانشان هم از بین می‌رود. شیادان طبی از مردم سوءاستفاده می‌کنند و من این مساله را به طور مستند بررسی کردم. دو دارویی که از سوی این شیادان طب سنتی ارائه می‌شد را خریداری و بررسی کردیم، یک مطالعه حیوانی که عوارض و اثربخشی آن را مشخص کند. نتایج مطالعه نشان داد که یک دارو کاملا بی‌اثر و دیگری حاوی ماده خطرناک توکسین بود.
* در درمان تلفیقی، طب سنتی چه راهکارهایی برای کاهش عوارض درمان سرطان دارد؟
نتایج مطالعات ما نشان می‌دهد که این درمان‌های تلفیقی در کاهش عوارض درمان‌های سرطان به شدت اثربخش است. به عنوان مثال امسال ما یک مطالعه درباره داروی بسیار ساده، افشانه سماق و گلاب برای بیماران مبتلا به سرطان سر و گردن را آغاز کردیم که به شدیدترین زخم‌های دهانی مبتلا می‌شوند. این مطالعه در دو گروه بررسی شد و شدت زخم‌ها در گروهی که به صورت واقعی این افشانه را دریافت کرده بودند، بسیار کمتر بود یا زخم‌ها در بازه زمانی بسیار طولانی‌تر با شدت کمتری ایجاد شد. مطالعه دیگر هم با ساخت شربتی آغاز شد که ترکیب آن را شیره انگور، زعفران و لیموعمانی بود. این دارو مزاج معتدل دارد و بیشتر بیماران می‌توانند آن را تحمل کنند. اثربخشی این دارو برای رفع ضعف، خستگی و بی‌حالی بیماران بود و گروه هدف نتایج خوبی را نشان دادند. این داروی گیاهی را درباره زنانی که زایمان می‌کردند مورد مطالعه ۱۰، ۲۰ و ۳۰روزه قرار دادیم و نتیجه آن نشان داد که نه تنها بی‌حالی با مصرف این دارو کم شد که با تقویت سیستم ایمنی، میزان شیردهی مادران هم به شکل معناداری افزایش پیدا کرد. یک ترکیب دیگر از عسل و لیموترش داشتیم که برای بهبود خشکی و آفت دهانی بیماران مبتلا به سرطان موثر بود. اینها ترکیبات ساده با قیمت‌های بسیار ارزان هستند که می‌توانند در بهبود کیفیت زندگی بیماران اثربخشی بالایی داشته باشند. یکی دیگر از مطالعات ما در حوزه غذا در یک گروه ۱۰۰ نفره بود؛ نخوداب برای رفع خستگی بیماران. طرز تهیه و پکیج مواد مورد نیاز را در اختیار ۵۰ بیمار قرار دادیم که روزانه سه لیوان آب از این ترکیب را مصرف کنند. بعد از دو هفته بیماران اعلام کردند که به طرز معناداری ضعف و خستگی در آنها کاهش یافته و این رفع خستگی در ۵۰ بیماری که نخوداب را مصرف نکرده بودند، وجود نداشت.
بیشتر بخوانید
علت رایج بی‌خوابی و مشکلات خواب از نگاه طب سنتی
در معرفی طب ایرانی به گردشگران صفر هستیم
بهترین تغذیه افراد سرد مزاج در هوای سرد
* این داروهای گیاهی اکنون در اختیار بیماران قرار دارد؟
مشکل اینجاست که ما به سختی می‌توانیم این داروهای گیاهی را وارد صنعت داروسازی کنیم. افشانه سماق یا لیموعسل از سازمان غذا و دارو مجوز هم دارد اما شرکت‌های داروسازی تمایلی به تولید آنها ندارند. در حالی که اگر وارد بازار شود، مردم رغبت خوبی برای استفاده از آنها دارند. ما یک مطالعه درباره گٌرگرفتگی بیماران مبتلا به سرطان پستان داشتیم که با ترکیب کاسنی – شاتره انجام می‌شد. در این مطالعه دو گروه مورد بررسی قرار گرفتند که گروه اول این ترکیب و گروه دوم داروی ونلافاکسین (یک دارو برای گُرگرفتگی ناشی از شیمی درمانی هورمونی) را دریافت می‌کردند. نکته جالب این بود که تمایل مردم به استفاده از ترکیب این دو عرق گیاهی به جای دارو بسیار بیشتر بود و چون مطالعه باز انجام می‌شد، بیماران گروه دوم از ما می‌خواستند که همان ترکیب گیاهی را در اختیارشان قرار دهیم. با وجود این استقبال و تمایل بیماران اما دلیل این که صنعت دارو به صورت جدی وارد این حوزه نمی‌شود را نمی‌دانم، در حالی که بسیاری از این مطالعات ما در نشریه‌های علمی معتبر دنیا به چاپ رسیده، از جمله مقاله نخودآب که در یک ژورنال آلمانی منتشر شد. مشکل اینجاست که پژوهش‌های ما اینقدر که در خارج از کشور مورد استقبال قرار می‌گیرد، در داخل کشور چندان به آنها توجه نمی‌شود. هر روز ایمیل‌های زیادی برای شرکت در کنگره‌های بین‌المللی داریم تا درباره فرآورده‌هایی که درباره آنها مطالعه کرده‌ایم توضیح بدهیم اما هیچ یک از شرکت‌های داروسازی تاکنون از ما نخواسته‌اند که درباره این ترکیبات موثر به آنها توضیح بدهیم.
طب سنتی و داروی گیاهی به هیچ عنوان جایگزین درمان‌های نوین نیست. البته در بسیاری از داروهای شیمی‌درمانی دنیا از جمله وین‌کریستین پایه گیاهی وجود دارد، اما ترکیب و فرمولاسیون دقیق و پیشرفته که قادر به کنترل سرعت رشد سلول‌های توموری است
* طب سنتی می‌تواند پیش از شروع درمان هم ورود کند و میزان ابتلا به بیماری‌ها و سرطان را کاهش داد؟
شش اصل ضروری در طب سنتی برای سبک زندگی افراد وجود دارد که می‌تواند منجر به پیشگیری از انواع بیماری‌ها شود، شامل هوای سالم، خوراک سالم، ورزش و تحرک بدنی مناسب و به اندازه، دفع مواد زائد از بدن، حفظ مواد لازم برای بدن، هیجانات روحی و روانی. درباره تک‌تک این ضرورت‌ها مطالعات مستند وجود دارد. مردم به طور کلی می‌توانند با مطالعه، برخی از این ضرورت‌ها را رعایت کنند. اما برخی موارد هم دست مردم نیست، از جمله آلودگی هوا یا غذاهایی که مشخص نیست که با چه میزان کود یا سمومی تولید شده‌اند. مساله مهم این است که سن سرطان در حال کاهش است. شیوع سرطان پستان به زیر ۵۰ سال رسیده و من بیمارانی دارم که کمتر از ۴۰ سال سن دارند اما درگیر سرطان شده‌اند. به همین دلیل باید سبک زندگی سالم با رعایت آن شش اصل ضروری طب سنتی اصلاح شود و یک کار گروهی هم از سوی ارگان‌های مختلف کشور در این باره شکل بگیرد.