بسیاری از کارمندان و کارگران سازمان‌ها و شرکت‌ها باید در خصوص مرخصی و قوانین آن آگاهی کافی داشته باشند. مرخصی حق قانونی کارکنان است و بسته به نوع آن، قانون خاصی نیز دارد. در این مقاله به انواع مرخصی و فرمول‌های محاسبه آن پرداخته‌ایم:
تعریف دقیق مرخصی
مرخصی به معنای دوره‌ای از زمان است که یک کارمند یا کارگر به صورت موقت از وظایف و مسئولیت‌های خود در محل کار آزاد می‌شود. این دوره زمانی ممکن است برای استراحت، تفریح، ملاقات با خانواده و دیگر وظایف شخصی استفاده شود. مدت زمان مرخصی ممکن است متغیر باشد و بسته به سیاست‌های شرکت و قوانین محلی، کارفرما می‌تواند مرخصی‌های مختلف را ارائه دهد.
مانده مرخصی چیست؟
مانده مرخصی به مقدار زمان مرخصی اشاره دارد که یک کارمند هنوز استفاده نکرده و باقی مانده است. به عبارت دیگر، مانده مرخصی میزان زمانی است که کارمند به عنوان حق خود در اختیار دارد و در طول سال کاری فعلی هنوز استفاده نکرده است. معمولا مانده مرخصی در سیستم‌های مدیریت منابع انسانی یا برگه حقوق و دستمزد کارمندان ثبت می‌شود.
مانده مرخصی معمولا در هر دوره حسابداری، مانند پایان سال مالی، با مرخصی‌های استفاده شده در طول آن دوره مقایسه می‌شود. در صورتی که مرخصی استفاده نشده باقی بماند، معمولا بخشی از آن به سال بعد منتقل می‌شود (در صورتی که قوانین و سیاست‌های شرکت این امکان را فراهم کنند) یا به عنوان پاداش نقدی در پایان سال به کارمند پرداخت می‌شود.
چه مقدار از مانده مرخصی به سال بعد منتقل می‌شود؟
برای محاسبه نحوه مانده مرخصی باید این مورد را در نظر داشت که کارمند حتما یک سال کاری را با شرکت گذرانده باشد. به عنوان مثال، تصور کنید کارمندی کمتر از یک سال برای شرکتی کار کرده باشد؛ طبق ماده ۶۶ قانون کار، امکان ذخیره ۹ روز از مرخصی‌های مانده برای افرادی فراهم است که یک سال از کار آنها با شرکتی گذشته باشد. بنابراین، ذخیره ۹ روز مانده مرخصی برای کمتر از یک سال کاربرد ندارد. نکته مهم برای مانده مرخصی کارمندان ادارات دولتی این است که بر اساس قانون مدیریت خدمات کشوری، کارمندهای شاغل ادارات دولتی می‌توانند مرخصی خود را تا سقف ۱۵ روز در سال ذخیره کنند.
فرمول محاسبه مانده مرخصی
با توجه به ماده ۷۲ قانون کار، دریافت بازخرید مرخصی در زمان فسخ قرارداد، اتمام کار، بازنشستگی، تعطیلی کسب‌وکار و از کار افتادگی صورت می‌پذیرد. اما اگر کارمندی بخواهد به کار خود ادامه دهد، طبق ماده ۶۶ قانون کار بازخرید مرخصی در زمان اشتغال معمولا صورت نمی‌پذیرد و روال به این صورت است که مانده مرخصی به سال بعد انتقال پیدا می‌کند و در حساب مرخصی‌های او ذخیره می‌شود. فرمول محاسبه بازخرید مرخصی طبق قانون کار به شرح زیر است:
تعداد روزهای مرخصی * (حقوق پایه یک روز + بن کارگری + مسکن + (پرداخت‌هایی اعم از ایاب و ذهاب _ هزینه غذا و … ) ) = محاسبه نرخ مرخصی
انواع مرخصی
مرخصی انواع مختلفی دارد که به شرح زیر است:
مرخصی استحقاقی
مرخصی استحقاقی، یکی از انواع مرخصی است که در قانون کار ایران به رسمیت شناخته شده است. برای اینکه کارمند بتواند از مرخصی استحقاقی استفاده کند، باید شرایط زیر را داشته باشد:
-
قرارداد کار با کارفرما داشته باشد.
-
حداقل یک سال سابقه کار در آن واحد داشته باشد.
-
در ایام کارکرد خود، مقررات کار را رعایت کرده باشد.
مدت زمان مرخصی استحقاقی
مدت زمان مرخصی استحقاقی در قانون کار ایران، ۲۶ روز در سال است. این مدت زمان برای کارگران و کارمندان، یکسان است.
انتقال مرخصی استحقاقی
کارمند می‌تواند مرخصی استحقاقی خود را به سال بعد منتقل کند. برای کارمندان دولت، حداکثر مرخصی استحقاقی که می‌توان به سال بعد منتقل کرد، ۱۵ روز است. همچنین برای کارکنان سازمان‌ها و شرکت‌های غیردولتی، ماده ۶۶ قانون کار، با تاکید بر حفظ سلامتی نیروی کار از طریق برخورداری از مرخصی چنین مقرر داشته است: «کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند.» بنابراین، حتی اگر کارگر یا کارمند از مرخصی استحقاقی خود استفاده نکند، بیشتر از ۹ روز مرخصی استحقاقی کارگران ذخیره نخواهد شد.
مرخصی استعلاجی
مرخصی استعلاجی، یکی از انواع مرخصی است که در قانون کار ایران به رسمیت شناخته شده است. بر این اساس، شرایط استفاده از مرخصی استعلاجی در قانون تامین اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است که به موجب بند ۷ ماده ۲ این قانون، «بیماری، وضع جسمی یا روحی است که انجام خدمات درمانی را ایجاب می‌کند یا موجب عدم توانایی موقت اشتغال به کار می‌شود.» بنابراین، در مواردی که کارمند و یا کارگر دچار بیماری شود که مرخصی استعلاجی را ایجاب کند، می‌تواند از مرخصی استعلاجی استفاده نماید.
مرخصی زایمان
مرخصی زایمان، نوعی مرخصی است که به زنان شاغل، در دوران بارداری و زایمان، تعلق می‌گیرد. این مرخصی، به منظور استراحت و مراقبت از مادر و نوزاد، ضروری است. برای اینکه زن شاغل بتواند از مرخصی زایمان استفاده کند، باید شرایط زیر را داشته باشد:
-
قرارداد کار با کارفرما داشته باشد.
-
حداقل شش ماه سابقه کار در آن واحد داشته باشد.
-
در ایام کارکرد خود، مقررات کار را رعایت کرده باشد.
مدت زمان مرخصی زایمان
مدت زمان مرخصی زایمان، در قانون کار ایران، ۹ ماه است. این مدت زمان، برای بارداری تک‌قلو است. در صورت بارداری دوقلو یا بیشتر، مدت زمان مرخصی زایمان، به ۱۲ ماه افزایش می‌یابد.
مرخصی ازدواج
مرخصی ازدواج، نوعی مرخصی است که به کارمندانی که ازدواج می‌کنند، تعلق می‌گیرد. این مرخصی، به منظور فراهم کردن فرصتی برای کارمندان جهت برگزاری مراسم ازدواج و استراحت پس از آن، ارائه می‌شود. برای اینکه کارمند بتواند از مرخصی ازدواج استفاده کند، باید شرایط زیر را داشته باشد:
-
قرارداد کار با کارفرما داشته باشد.
-
ازدواج دائم داشته باشد.
مدت زمان مرخصی ازدواج
مدت زمان مرخصی ازدواج، در قانون کار ۳ روز است.
مرخصی تحصیلی
مرخصی تحصیلی، نوعی مرخصی است که به کارمندانی که قصد ادامه تحصیل دارند، تعلق می‌گیرد. این مرخصی، به منظور فراهم کردن فرصتی برای کارمندان جهت ادامه تحصیل و ارتقای سطح دانش و مهارت‌های آنها، ارائه می‌شود. برای اینکه کارمند بتواند از مرخصی تحصیلی استفاده کند، باید شرایط زیر را داشته باشد:
- قرارداد کار با کارفرما داشته باشد.
- حداقل یک سال سابقه کار در آن واحد داشته باشد.
- مقطع تحصیلی مورد نظر، مرتبط با رشته تحصیلی یا شغل کارمند باشد.
- دانشگاه یا موسسه آموزشی مورد نظر، مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باشد.
مرخصی فوت
مرخصی فوت، نوعی مرخصی است که به کارمندانی که یکی از نزدیکان درجه یک خود را از دست می‌دهند، تعلق می‌گیرد. این مرخصی، به منظور فراهم کردن فرصتی برای کارمندان جهت شرکت در مراسم تشییع و تدفین و استراحت پس از آن، ارائه می‌شود. برای اینکه کارمند بتواند از مرخصی فوت استفاده کند، باید شرایط زیر را داشته باشد:
- قرارداد کار با کارفرما داشته باشد.
- فوت یکی از نزدیکان درجه یک کارمند
نزدیکان درجه یک کارمند، عبارتند از: همسر، فرزند، پدر، مادر
جمع‌بندی
مرخصی به معنای دوره‌ای از زمان است که یک کارمند یا کارگر به صورت موقت از وظایف و مسئولیت‌های خود در محل کار آزاد می‌شود. مرخصی درون شرکتی عموما به عنوان یک تفاهم میان کارفرما و کارمند وجود دارد و به‌عنوان یک مزایای کارمندی معمولا در قوانین کار و توافقنامه‌های کاری تعریف می‌شود. ما در سایت حسابو در خصوص مرخصی صفحه‌ویژه‌ای داریم که در آن علاوه بر جزئیات، سوالات متداول کاربران و محاسبه مرخصی انجام می شود. مخاطبان محترم می‌توانند برای مطالعه موارد بیشتر به حسابو مراجعه کنند.