به گزارش همشهری آنلاین، بعد از پیروزی انقلاب ایران مردم این فرصت را پیدا کردند که برای بهبود شرایط و اصلاح امور اقتصادی و سیاسی کشور برای اولین بار نقش آفرینی مثبتی داشته باشند.اولین همه پرسی در ایران به فاصله کمی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به حدی سریع اتفاق افتاد که بسیاری از تحلیلگران مسائل ایران را متعجب ساخت و افکار عمومی جهان و رسانه‌های آن دوره را تحت تاثیر قرار داد.
نظامی که دموکراسی را روسفید کرد
در فاصله یک سال از انقلاب اسلامی ۵ انتخابات برگزار شد که به نوبه خود در میان انقلاب‌های دنیا بی‌نظیر به حساب می‌آمد و نشان از اهمیت «مردم» در اندیشه انقلاب اسلامی داشت. رفراندوم دوازدهم فروردین سال ۵۸ یکی از کم نظیرترین نمونه‌های مشارکت سیاسی آرام و مترقی تاریخ قلمداد شد و راه هرگونه مداخله جویی خارجیان و فتنه انگیزی داخلی را به روی دشمنان بست تا مردم با انتخاب و خواست خودشان سرنوشت سیاسی و اجتماعی کشور را رقم زنند.
تأکید امام بر پشتوانه حقوقی برای جمهوری اسلامی
با وجود برخی نظرهای مختلف در برگزاری رفراندوم امام معتقد بود تظاهرات مردم به نفع انقلاب از نظر حقوقی در سطوح ملی یا بین‌المللی کافی نیست و باید در یک مقطع زمانی مطالبات و خواسته‌های مردم به شکل قانونی و در چهارچوب عملی و حقوقی تایید و تصویب شود که برگزاری همه پرسی چنین کاری را امکان‌پذیر می‌کرد. فضای حاکم بر جوامع نخبگانی ایران ۲ سال قبل از پیروزی انقلاب تحقق نظام جمهوری اسلامی است شعاری که پای ثابت تمام راهپیمایی‌های میلیونی مردم هم بود. روزنامه کیهان در این باره می‌نویسد:« آنچه در این دو سال مطرح بود دو چیز بیشتر نبوده یکی واژگونی رژیم گذشته و دیگری برقراری جمهوری اسلامی. در پاریس هم وقتی از رهبر ما پرسیدند شما چه می‌خواهید گفت جمهوری اسلامی.»
حال این سوال مطرح می‌شود که آیا برگزاری رفراندوم بعد از انقلاب با شاخصه‌های دموکراسی‌های دنیا همخوان بوده است یا خیر؟ با اینکه انقلاب اسلامی برای تحقق معیارهای غربی دموکراسی به وجود نیامد و اساسا اهداف و آرمان‌های دیگری را دنبال می‌کرد و هدفش برقراری نظام متفاوت از الگوهای رایج است ولی انتخابات و رفراندوم‌هایی که در طول تاریخ انقلاب برگزار شد با شاخصه‌های دموکراسی حتی با تفسیر غربی‌اش هم سازگار است. در این بخش به شاخص‌های اصلی از شاخص‌های مطرح در پارادایم غرب اشاره خواهیم کرد:
اصل مشارکت همگانی در رفراندوم
نخستین شرط نظام مردم سالار در دنیای جدید بر اساس شاخص‌های غربی آن مشارکت همگانی در امر انتخابات است. همه پرسی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و مشارکت ۹۸ درصدی در آن نمایانگر تبعیت رفراندوم جمهوری اسلامی از این شاخصه است؛ فلذا نظام‌سازی و گزینش ماهیت نظام سیاسی ایران با این رفراندوم توسط مردم انجام شد. انقلاب ایران بر اساس منافع طبقاتی و گروهی شکل نگرفت؛ برعکس بسیاری از انقلاب‌ها که منافع و مطالبات یک طیف و جناح را حمایت کرد. به همین دلیل همه مردم ایران از هر جنس قوم نژاد و فرهنگ در تحقق انقلاب اسلامی مشارکت داشتند. برگزاری همه پرسی تعیین حکومت در ایران نمایانگر ماهیت مردمی و رویکرد مردم سالارانه رهبران انقلاب اسلامی است و چنین مشارکتی در انقلاب‌های بزرگ دنیا کمتر دیده شده است.
اصل آزادی در رفراندوم
سرعت در برگزاری رفراندوم برای تعیین سرنوشت آینده انقلاب اسلامی ناظر بر این مسئله بود که مردم فارغ از محدودیت‌های سیاسی مشارکت فعالانه در آینده سیاسی خود داشته باشند. اما عمده دلیل در سریع برگزار شدن رفراندوم تعیین رژیم سیاسی ناشی از مطالبه گسترده عمومی برای به ثمر نشستن نتیجه سال‌ها مبارزه با رژیم طاغوت پهلوی بود. مردم سالاری بدون آزادی‌های عمومی قابل تصور نیست. آزادی در معنای دموکراتیکش دیگر تنها حق شرکت در امور عمومی تفسیر نمی‌شود بلکه آزادی اعم از گفتن و نوشتن در مسائل مختلف سیاسی و اجتماعی کشور است. آزادی هواداری یا مخالفت با هر فرد و دسته‌ای است آزادی حزب‌گرایی و امکان اظهار نظر دسته جمعی در امورات کشور است.
عبدالکریم لاهیجی یکی از مخالفان انقلاب اسلامی و سخنگوی انجمن دفاع از آزادی حقوق بشر در پاسخ به شبهه عدم آزادی فکری مردم در انتخاب جمهوری اسلامی می‌گوید:« اشکال برگزاری چنان همه پرسی این عنوان می‌شود که در نظرسنجی ۱۲ فروردین ۵۸ نوع حکومت بعدی از مردم پرسیده نشده و نحوه سوال «جمهوری اسلامی آری یا نه» به شکلی است که مردم را بین انتخاب شیوه‌ای معلوم یا تن دادن به شیوه‌ای نامعلوم مخیر می‌کند که از لحاظ روانی توده‌های مردم را به انتخاب پاسخ آری متمایل می‌کند. البته روزنامه‌های آن دوران تیپ حکومتی مورد نظر خود را اعم از حکومت سوسیالیستی، لیبرال و حتی جمهوری ایرانی تبلیغ می‌کردند و مردم بنا به روشنگری روزنامه‌ها و مجاورت با احزاب چپ مثل توده و مجاهدین خلق یا راستگراهایی مثل نهضت ملی با انواع مختلفی از حکومت آشنا بودند و این انتقادی جدی به شمار نمی‌رود.»
هاشمی رفسنجانی درباره آزادی گروهک‌ها در بیان مخالفت با رفراندوم جمهوری اسلامی می‌گوید:« آن روزها، هم مردم آگاه بودند، هم تبلیغات مخالفان جدی بود و حتی ارگان اجرایی انتخابات یعنی استانداری‌ها، فرمانداری‌ها و بخشداران اکثراً در اختیار طرفداران نهضت آزادی بود که قاعدتاً با آن نظراتی که داشتند از مخالفان اسم جمهوری اسلامی برای نظام جدید تلقی می‌شدند. آن روزها تعداد نشریاتی هم که علیه این فکر حرف می‌زدند خیلی بیشتر از نشریات بود که از این فکر حمایت می‌کردند.»
اصل برابری مردم در رفراندوم
تحقق موارد فوق مستلزم رعایت اصل برابری در قانونگذاری و در عمل است. مردم ایران از هر قوم و قبیله که بودند بعد از انقلاب از حقوق مساوی برخوردار شدند و از هر رنگ یا نژاد و زبان بدون داشتن امتیاز خاصی در رفراندوم شرکت کردند. همچنین همه آحاد ملت اعم از زن و مرد حق یکسانی برای تعیین سرنوشتشان داشتند به طور یکسان حقوق انسانی سیاسی اقتصادی اجتماعی و فرهنگی خود را با تعیین نوع حکومت اعمال کردند. حتی بسیاری از اقلیت‌های قومی و مذهبی به جمهوری اسلامی رای دادند.
اصل انتخاب آگاهانه
یکی از انتقاداتی که در مقطع ماه‌های اول پس از پیروزی انقلاب به جمهوری اسلامی گرفته می‌شد این بود که جمهوری اسلامی برای مردم تبیین نشده بود و هر کس یک معنایی از آن داشت. این ادعا در حالی صورت می‌گرفت که مردم در آن دوران به خوبی می‌دانستند جمهوریت یعنی برگزاری انتخابات مردمی و اسلامیت هم یعنی اجرای احکام و حدود الهی. البته تعابیر دیگری نیز قریب به این مضمون از جمهوری اسلامی می‌شود که آنها نیز درست بود به طور مثال گفته می‌شد جمهوری یعنی حاکمیت مردم بر سرنوشتشان و اسلام هم دین اکثریت مردم ایران را تشکیل می‌دهد. اگر این عبارت نامفهوم است آیا عباراتی مانند جمهوری خلق ایران عبارت گویا و قابل درک است یا جمهوری دموکراتیک ایران؟
فارغ از این موضوع امام خمینی در تبیین جمهوری اسلامی می‌فرماید:« اما جمهوری به همان معنایی است که همه جا جمهوری‌ست. لاکن این جمهوری بر یک قانون اساسی متکی است که قانون اسلام است. اینکه ما جمهوری اسلامی می‌گوییم برای این است که هم شرایط منتخب و هم احکام که در ایران جاری می‌شود این‌ها بر اسلام متکیست. علاوه بر این سید صادق طباطبایی در خاطراتش می‌گوید:«چندین شب تلویزیون بعد از بخش خبر شبانگاهی به تبیین جمهوری اسلامی پرداخت.ضمن اینکه در سخنرانی‌های زیادی در مساجد و دانشگاه‌ها جمهوری اسلامی برای مردم توضیح داده شد.»