همشهری‌آنلاین – گروه سیاسی: با وجود اینکه آمریکا و برخی دولت‌های اروپایی به‌دنبال ناآرامی‌های پاییز ۱۴۰۱ تلاش کردند حلقه محاصره اقتصادی ایران را با به‌کارگیری گسترده از ابزار تحریم‌ها تنگ‌تر کنند، اما بررسی تحولات دیپلماتیک سال ۱۴۰۲ و آمارهای منتشرشده از تعاملات اقتصادی ایران در سطح «همسایگی» و «منطقه‌ای»، از ناکامی چنین راهبردی حکایت دارد.
در چنین شرایطی از نخستین روزهای آغاز به‌کار دولت سیزدهم، دیپلماسی فعال منطقه‌ای و همسایگی با کلان‌راهبرد خنثی‌سازی تحریم‌ها در دستورکار قرار گرفت و ازسوی شخص رئیس‌جمهور و دستگاه سیاست‌خارجی کشور راهبردی و هدایت شد و توانست آمارهای قابل‌توجهی را نیز به ثبت برساند؛ تا جایی که در سال ۱۴۰۱ رکورد ۱۱۲میلیارد دلار حجم تجارت خارجی برای ایران رقم خورد.
۱
راهبردهای دولت در مسیر توسعه دیپلماسی اقتصادی
۱- ایجاد تسهیلات گمرکی
۲- مناسب‌سازی شرایط پولی و مالی
۳- توسعه انعقاد توافقنامه‌های اقتصادی
۴- گسترش زیرساخت‌ها
۵- توسعه روابط در سطوح سیاسی
۶- پیوستن به ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مانند «بریکس» و «شانگهای»
۷ - تقویت همکاری‌های راهبردی با روسیه و چین
۸- توسعه ظرفیت پایانه‌های مرزی، به‌ویژه در حوزه ریلی و جاده‌ای
۲
رکوردشکنی در تجارت خارجی
دولت‌سیزدهم در شرایطی کار خود را آغاز کرد که تجارت خارجی ایران، به‌دلایل مختلف ازجمله کرونا، تحریم‌ها، سرمایه‌گذاری بیش‌از حد بر روابط با دولت‌های غربی، بی‌توجهی به بازارهای صادراتی منطقه‌ای و آسیایی و... به‌شکل قابل‌توجهی کاهش یافته بود. براساس آمارهای موجود، تراز بازرگانی کشور در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۱ بیش‌از ۹۰درصد کاهش یافته بود. با وجود این اما، در اولویت قرار گرفتن «دیپلماسی اقتصادی» جان تازه‌ای به تجارت‌خارجی کشور بخشید و دستاوردهای مهمی به‌دنبال داشت که در ادامه می‌خوانید.
مجموع تجارت‌خارجی ایران در سال ۱۳۹۹ (آخرین سال دولت دوازدهم):
حجم: ۱۴۵ میلیون‌و ۷۰۰ هزارتن
ارزش: ۷۳ میلیارد دلار
مجموع تجارت‌خارجی ایران در ۵ ماهه نخست سال ۱۴۰۰ (آخرین ماه‌های دولت دوازدهم):
حجم: ۵۹ میلیون و ۳۰۰ هزارتن
ارزش: ۱۷ میلیارد و ۶۶۱ میلیون‌دلار
مجموع تجارت خارجی ایران در سال ۱۴۰۱ (نخستین سال کامل دولت‌سیزدهم):
حجم: بیش از ۱۵۹ میلیون تن
ارزش: ۱۱۲ میلیارد و ۸۲۱ میلیون دلار
مجموع تجارت‌خارجی ایران در سال ۱۴۰۲ (۹ ماهه سال ۱۴۰۲):
حجم: حدود ۱۲۹ میلیون‌تن
ارزش: ۱۱۲ میلیارد دلار
۳
توسعه تعاملات اقتصادی با همسایگان
توسعه مناسبات با ۱۵ کشور همسایه از اصلی‌ترین محورهای مدنظر دولت‌سیزدهم در عرصه دیپلماسی اقتصادی محسوب می‌شود که دستاوردهای قابل‌توجهی نیز به‌همراه داشته است که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می‌شود.
همسایگانی که با ایران مراودات اقتصادی داشتند
عراق / ترکمنستان / قزاقستان / ترکیه / پاکستان / جمهوری‌آذربایجان / عربستان‌سعودی / امارات‌متحده‌عربی / کویت / افغانستان / روسیه / قطر / ارمنستان / بحرین
حجم تجارت با همسایگان در سال ۱۴۰۱:
ارزش: بیش از ۵۳ میلیارد و ۳۶۴ میلیون دلار
حجم: ۸۸ میلیون و ۱۵۳ هزار تن
* افزایش ۱۶ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۰
حجم تجارت با همسایگان در سال ۱۴۰۲ (۱۱ ماهه ۱۴۰۲):
ارزش: ۵۵ میلیارد و ۲۷۵ میلیون دلار
حجم: ۸۸ میلیون و ۵۰۴ تن
*۲/۵ درصد افزایش نسبت به سال ۱۴۰۲
۴
توسعه دیپلماسی انرژی
فعال‌سازی «دیپلماسی‌انرژی» یکی دیگر از عرصه‌های مورد توجه دولت‌سیزدهم در حوزه «دیپلماسی اقتصادی» بوده‌است. دراین چارچوب دولت و وزارت نفت با افزایش رایزنی‌ها دراین بخش، زمینه‌ساز تقویت همکاری‌های همسایگی و منطقه‌ای دراین زمینه شدند که در ادامه به مهم‌ترین اقدام‌های انجام شده دراین زمینه اشاره می‌شود.
ارزش صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۱:
۲۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون‌دلار
ارزش صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۲:
۴۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون‌دلار
ارزش صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۳ (۹ ماهه نخست ۲۰۲۳):
بیش‌از ۳۴ میلیار دلار
مهم‌ترین اقدام‌های انجام‌شده
- ساخت پالایشگاه‌های فراسرزمینی
- انعقاد قراردادهای سوآپ گازی
- به‌کارگیری شیوه‌های نوین بازاریابی
- بازارسازی برای نفت و میعانات گازی
- تلاش برای صادرات پایدار
- گسترش همکاری‌های حوزه انرژی با کشورهای آمریکای‌لاتین
- احیای سوآپ گازی ایران، ترکمنستان و جمهوری‌آذربایجان
- دیپلماسی موفق به‌منظور وصول بسیاری از درآمدهای نفتی
- افزایش تجارت فرآورده‌های پتروشیمی
۵
رایزنی‌های رئیس‌جمهور
بخش قابل‌توجهی از دستاوردهای «دیپلماسی اقتصادی» ایران طی سال ۱۴۰۲ در جریان رایزنی‌های دیپلماتیک شخص رئیس‌جمهور به‌دست آمده است؛ رویکردی که زمینه‌ساز توسعه تعاملات همسایگی و منطقه‌ای جمهوری‌اسلامی شده است. در ادامه به بررسی دستاوردهای دیپلماتیک سیدابراهیم رئیسی در سال ۱۴۰۲ می‌پردازیم.
سفرهای خارجی
- ۱۵ سفر خارجی
سوریه / اندونزی / ونزوئلا / نیکاراگوئه / کوبا / کنیا / اوگاندا / زیمبابوه / آمریکا / آفریقای‌جنوبی / عربستان / تاجیکستان / روسیه / ترکیه / الجزایر
- انعقاد ۱۰۲ تفاهمنامه و سند همکاری در جریان سفرهای خارجی
- تمرکز ویژه سفرهای خارجی رئیس‌جمهور در سال ۱۴۰۲ عمدتا معطوف به خاورمیانه، آمریکای‌لاتین و آسیای‌مرکزی و قفقاز بوده است
سفر سران کشورهای مختلف به ایران
- حضور حدود ۳۰ نفر از سران و مقام‌های کشورهای مختلف در ایران
قزاقستان / عراق / پاکستان / عمان/ ازبکستان / ترکمنستان / عربستان/ فلسطین / الجزایر / صربستان / ارمنستان / سوریه / مالزی / ترکیه/ جمهوری‌آذربایجان / بورکینافاسو/ آفریقای‌جنوبی / کوبا و...
- انعقاد بیش‌از ۳۰ توافقنامه و سند همکاری در جریان حضور مقام‌های مختلف کشورهای خارجی در ایران