همشهری آنلاین – گروه سیاسی: دیپلماسی اقتصادی تهران در سالی که گذشت موفق شد با بی‌اثرسازی سیاست «منزوی‌سازی ایران»، در بخش‌های مختلف، چشم‌انداز تازه‌ای پیش روی اقتصاد ایران را بگشاید و شرکای تازه‌ای در حوزه منطقه‌ای و بین‌المللی برای ایران بیابد.
در چنین شرایطی توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری با همسایگان و همچنین کشورهای مستقل، امضای موافقتنامه تجارت آزاد ازسوی ایران و اتحادیه اوراسیا، عضویت در گروه بریکس و تکمیل عضویت در سازمان همکاری شانگهای را از مهم‌ترین دستاوردهای کسب شده دراین حوزه دانست.
موفقیتی برای دولت سیزدهم
یک دیپلمات پیشین ایران در گفت‌وگو با همشهری آنلاین دراین باره اظهارکرد: در سال ۱۴۰۲ بیش از گذشته شاهد فعال شدن دیپلماسی اقتصادی بوده‌ایم. شاخص‌هایی در حوزه‌های بین‌المللی، فرامنطقه‌ای و همچنین دوجانبه نشان می‌دهد دیپلماسی اقتصادی ایران مسیر مثبتی را طی می‌کند و چشم‌انداز آن نیز روشن‌تر از قبل است.
محسن پاک‌آیین با اشاره به اهمیت بالای عضویت ایران در سازمان بریکس در سال‌گذشته افزود: ازآنجا که بریکس یک رویکرد اقتصادی دارد، باید اذعان کرد عضویت دراین گروه موفقیتی برای دولت سیزدهم بود. اقداماتی که دراین گروه انجام شد، به‌ویژه تلاش برای استفاده از پول ملی و دلارزدایی که امروز با کشورهایی مثل روسیه و چین دنبال می‌شود و همچنین با برخی از کشورهای همسایه، نشانه این است که ایران و برخی کشورهای طرفدار چندجانبه‌گرایی، مصمم هستند وابستگی خود را به دلار کاهش دهند.
به گفته وی، افزایش تعداد اعضای بریکس سبب شد ایران بتواند غیر ازکشورهای روسیه، چین، برزیل و هند با کشورهای دیگری همچون عربستان، امارات، مصر، اتیوپی و آرژانتین هم معاملات اقتصادی خود را دنبال کند.
توسعه مناسبات اقتصادی در دور دست
این کارشناس مسائل بین‌الملل اظهارکرد: ازسوی دیگر فعالیت بیشتر در نهادهایی مثل سازمان همکاری شانگهای که رویکرد اولیه آن امنیتی بود، اما بعدا مسیر اقتصادی را هم دنبال کرد و همچنین حضور فعال در اتحادیه اوراسیا و نیز تلاش برای فعال‌سازی سازمان همکاری اکو، همگی نکات مثبتی است که ما در حوزه دیپلماسی عمومی شاهد آن هستیم.
پاک‌آیین دومین شاخص توسعه دیپلماسی اقتصادی ایران را افزایش ۳۸ درصدی صادرات غیرنفتی دانست و یادآورشد: این موضوع نشان دهنده این است که تصمیم‌های ما برای همکاری با همسایگان و کشورهای دوست در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین کاملا درست بوده‌است.
به گفته وی، ما امروز غیر از حوزه همسایگان با کشورهایی در دور دست همچون مکزیک هم در حوزه صادرات کالاهای دارویی و پزشکی، همکاری‌های اقتصادی داریم که نکته مثبتی است.
گسترش مناسبات با جمهوری‌آذربایجان
این دیپلمات پیشین با تاکید بر اینکه دیپلماسی اقتصادی و افزایش صادرات کشور در سایه اعتمادسازی با کشورهای همسایه رخ می‌دهد، گفت: سفرهای متعدد مقام‌های ایرانی به کشورهای همسایه و بالعکس، نشان دهنده این است که ایران با یک سیاست‌خارجی متین و عاقلانه به‌دنبال این است که روابط با همسایگان را تقویت کند.
پاک‌آیین افزود: در مواردی هم که اختلاف‌هایی بین ایران و همسایگان وجود دارد، جمهوری اسلامی موفق شده موضوع را به نوعی مدیریت کند تا این اختلافات حل شود. یکی از این اختلاف‌ها مربوط به حمله مسلحانه یک فرد با انگیزه شخصی در سال ۱۴۰۱ به سفارت جمهوری‌آذربایجان بود که علی‌رغم اینکه این کشور دیپلمات‌های خود را به دلیل همین موضوع از ایران خارج کرده بود، اما همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور متوقف نشد.
وی ادامه داد: در چنین شرایطی دیدیم که کمیسیون مشترک دو کشور فعال بودند و روسای این کمیسون‌ها نیز سفرهای خوبی انجام دادند و طی آن، پل آستراچای روی رودخانه ارس در مرز ایران و جمهوری‌آذربایجان افتتاح شد که به رشد همکاری‌های اقتصادی، به‌خصوص در حوزه صادرات غیرنفتی کمک زیادی می‌کند.
این دیپلمات پیشین با بیان اینکه در حوزه حمل‌ونقل نیز جمهوری‌آذربایجان تصمیم گرفت مسیر ایران را جایگزین منطقه سیونیک در ارمنستان یا همان دالان موسوم به زنگزور کند که این هم یک توفیق بود، عنوان کرد:
در سفر روزهای پایانی سال‌گذشته وزیر انرژی جمهوری‌آذربایجان به ایران، درباره افتتاح سد «قیزقلعه‌سی» روی رود ارس بحث و تبادل‌نظر شد. این سد کمک زیادی به همکاری‌های دو کشور در حوزه برق‌رسانی می‌کند. همه این موارد نشان‌دهنده این است که در دیپلماسی اقتصادی در جمهوری‌آدربایجان توفیق داشته‌ایم.
اعتماد متقابل دولت و بخش‌خصوصی
این کارشناس مسائل بین الملل اظهارکرد: در ارمنستان هم شرکت‌های پیمانکاری ایران در حوزه عمرانی در حال ساخت جاده‌های ارمنستان هستند و صادرات غیرنفتی ما به این کشور افزایش پیدا کرده‌است. ازسوی دیگر در غرب هم با عراق دیپلماسی اقتصادی موفقی داشته‌ایم. در افغانستان نیز با وجود اینکه ما دولت طالبان را به رسمیت نمی‌شناسیم، اما همکاری‌های تجاری مسیر روبه‌رشدی دارد.
پاک‌آیین با بیان اینکه حضور وابسته‌های بازرگانی ازسوی وزارت صمت در کشورهای مختلف افزایش یافته، این موضوع را نقطه مثبتی دانست که باعث شده بخش‌خصوصی ایران و کشورهای مختلف با یکدیگر ارتباط نزدیک‌تری داشته باشند.
وی فعال شدن اتاق‌های بازرگانی مشترک را زمینه‌ساز افزایش همکاری‌های تجاری عنوان کرد و افزود: بخش‌های خصوصی متولی همکاری‌های اقتصادی هستند و دولت، برای حضور تجار در کشورهای مقصد صادراتی بسترساز است. سفرهای متناوب رئیس‌جمهور و مقام‌های ارشد کشور و حضور افرادی ازسوی بخش‌خصوصی، نشان‌دهنده این است که دولت و بخش‌خصوصی منافع‌ملی را در نظر دارند و فقط به‌دنبال منافع بخشی نیستند.
پاک‌آیین همچنین با بیان اینکه چنین موضوعی نشان‌دهنده وجود اعتماد بخ خصوصی به دولت و اعتماد متقابل دولت به بخش‌های خصوصی است، یادآور شد: چنانچه دراین مسیر شاهد فعالیت بیشتری باشیم، قطعا برای افزایش صادرات غیرنفتی ما اهمیت زیادی دارد.
چشم‌انداز ایجاد فرصت‌های تازه
این دیپلمات پیشین گفت: اینکه با وجود تحریم‌ها فروش نفت به کشورهای مختلف ازسوی ایران بدون مشکل ادامه دارد و موفق شده‌ایم پول‌های حاصل از فروش نفت را با تدابیر اتخاذ شده، به ایران برگردانیم یا درخارج از کشور استفاده کنیم، ناشی از دیپلماسی اقتصادی موفق ماست.
به گفته پاک‌آیین، بازگشت بخشی از منابع مالی ایران از کشورهای اروپایی و آمریکا و همچنین کره‌جنوبی در سال‌گذشته، نشانه دیپلماسی موفق ایران در حوزه اقتصادی بود و درمجموع به نظر می‌رسد در سال ۱۴۰۳، هم در سطوح بین‌المللی و هم منطقه ای همچون بریکس، شانگهای و اتحادیه اوراسیا فرصت‌های جدید اقتصادی ایجاد خواهد شد. همچنین در حوزه دوجانبه شاهد افزایش همکاری‌های اقتصادی خواهیم بود.
وی با بیان اینکه یکی از بندهای مهم برنامه هفتم توسعه، بحث اقتصاد محور کردن سیاست‌خارجی است، بر اهمیت آن تاکید کرد و ادامه داد: چنانچه این موضوع محقق شود، عملا دیپلماسی نظام در خدمت اقتصاد قرار می‌گیرد.
ضرورت مقابله با برخی اقدام‌های خودسرانه
این کارشناس مسائل بین‌الملل با تاکید بر اهمیت طراحی اقتصادمحور دیپلماسی ایران در سال ۱۴۰۳ اظهارکرد: دراین زمینه نه تنها وزارت امور خارجه، بلکه همه سازمان‌ها و وزارتخانه‌هایی که در خارج از کشور هم فعالیت می‌کنند، ازجمله وزارت صمت، راه و شهرسازی، وزارت نفت، وزارت نیرو و سازمان‌های مشابه و همچنین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و میراث فرهنگی و... باید در کنار یکدیگر و به‌صورت هماهنگ فعالیت کنند تا این مسیر دیپلماسی اقتصادی هموار شود.
پاک‌آیین همچنین بر لزوم رفع برخی موانع ناخواسته تاکید کرد و گفت: باید برای جلوگیری از برخی اقدام‌های خودسرانه، که در مقاطعی باعث بی‌اعتمادی بین ایران و کشورهای دوست به‌خصوص همسایگان می‌شود، اراده‌ای وجود داشته باشد و دیگر اجازه ندهیم چنین اتفاقاتی رخ دهد.
وی افزود: ایران برای تمامیت‌ارضی همه کشورهای جهان، به‌ویژه همسایگان احترام قائل است و به‌طور اصولی و براساس قانون‌اساسی، خود را مبرا از دخالت در امور داخلی کشورها می‌داند. این سیاست رسمی و اصولی جمهوری‌اسلامی است و قطعا باید اقدامات خودسرانه و نسنجیده ازسوی افراد غیرمسئول متوقف و مدیریت شود تا بتوانیم در سایه این اعتماد، ارتباطات اقتصادی خود را با تمام کشورهای جهان و منطقه، به‌خصوص همسایگان توسعه دهیم.
این دیپلمات پیشین با بیان اینکه محور اصلی تحریم‌ها اقتصاد و محروم کردن ایران از منابع مالی است، اضافه‌کرد: موفقیت دیپلماسی اقتصادی به معنای خنثی‌سازی آثار تحریم‌های ظالمانه است. پس به هر میزان که تعداد دوستان ایران در جهان افزایش پیدا کند و راهکارهایی برای تبادلات مالی اتخاذ شود، سیاست تحریم‌ها خنثی می‌شود و تاکنون هم سیاست دیپلماسی نظام موفق شده‌است آثار تحریم ها را مدیریت و کمرنگ‌تر کند و امیدواریم در سال ۱۴۰۳ نیز این مسیر ادامه یابد.