همشهری آنلاین- گروه فرهنگی: گسترش اینترنت و نفوذ روزافزون رسانه‌های اجتماعی، امکانات بی‌نظیری در امر اطلاعات و ارتباطات بوجود آورد و نحوه شکل‌گیری و انتشار اخبار را نیز متحول کرد. اخبار در کسری از ثانیه و با کمترین هزینه توسط رسانه‌های اجتماعی در سراسر جهان تولید و به اشتراک گذاشته می‌شوند. این سرعت و کاهش هزینه از نکات مثبت و فرصت‌های جذاب رسانه‌های اجتماعی است اما در کنار این سرعت و جذابیت، معایبی نیز وجود دارد، معایبی مانند اخبار جعلی که با محتوای فریبنده توسط کاربران رسانه‌های اجتماعی به طور فزاینده‌ای ساخته می‌شوند و اثرات منفی و جدی بر نگرش مصرف‌کنندگان دارد.
رسانه‌ها با تحریف، بزرگ نمایی و یا کوچک نمایی اخبار و با بهره گیری از ابزار و تکنیک‌های تخصصی افکار عمومی را دچار انحراف می‌کنند و تبعات جبران ناپذیری بر اعتماد عمومی افراد جامعه وارد می‌کنند. آن‌ها با استفاده از کلمات و واژگان جذاب، نمادها، نماهنگ‌ها و ... که هر کدام بار معنایی و ارزشی خاصی را در ذهن مخاطب متبادر می‌سازند و احساسات مخاطب را هدف قرار می‌دهد، اخبار جعلی را تولید و منتشر می‌کنند.
انتشار اخبار جعلی با توجه به میزان تاثیرگذاری رسانه‌ها بر افکار عمومی یک تهدید جدی برای جوامع به شمار می‌آید و نباید مورد غفلت قرار گیرد. چالش اصلی شناخت و تعیین تفاوت میان اخبار معتبر از اخبار جعلی است. ما در رسانه‌های اجتماعی هر روز با بمباران اخبار متفاوتی مواجه هستیم که اخبار صحیحی نیستند، اما راه‌های شناخت این اخبار چیست؟
برای تشخیص اخبار معتبر از اخبار جعلی باید ویژگی‌های هر یک را به‌درستی شناخت. ویژگی‌های اخبار معتبر شامل انتساب، شفافیت کامل، منابع عینی و قابل اعتماد بودن تحقیق است. منظور از انتساب این است که اخبار موثق دارای نام دقیق نویسنده در زیر عنوان مقاله، زمان و مکان رویداد، حقایق، اشخاص و نقل قول‌هایی که به افراد و گروه‌های خاص نسبت داده شده، است. شفافیت کامل یعنی نویسنده باید در مورد اینکه در کدام موارد نظر شخصی خود را بیان کرده صادق باشد. بخش‌هایی که آمیخته با نظر شخصی نویسنده است باید از عبارت «به نظر من» استفاده کند و با ضمیر اول شخص نوشته شود. منابع عینی در خصوص کارشناسان و سایر منابع است که نباید در هنگام اظهار نظر در مورد یک مطلب تعارض منافع داشته باشند و همچنین منابع خبری به صورت دقیق معرفی می‌شوند و در آخرین ویژگی قابل اعتماد بودن تحقیق است مطالعاتی که توسط دانشمندان مراکز معتبر، مانند آزمایشگاه‌های وابسته به دانشگاه‌ها یا مؤسسات غیرانتفاعی که هیچ انگیزه مالی برای ارائه داده‌هایی که منتشر می‌کنند ندارند ارائه شده، باید روش داده‌کاوی خود را شرح دهند، تحقیقات باید «کارشناسی شده» باشد، یعنی دیگر محققان روش‌های جمع آوری داده را بررسی کرده و تایید کرده باشند. اما در مورد ویژگی‌های اخبار جعلی می‌توان گفت، اگر در نگاه اول به خبری احساسات شما به شدت درگیر شد، سریعا شک کنید زیرا این اخبار تلاش می‌کنند قوّه‌ی تفکر شما را غیرفعال و از احساسات‌تان سوءاستفاده کنند. اگر بعد از خواندن یک خبر، به‌شدت درگیر هیجانات و احساسات شدید، مکث کنید و صحت خبر را به دقت بررسی کنید.
در اخباری که منبع مجهول و غیرقابل دسترس دارند تردید کنید، برای مثال اگر در خبری عبارات "به نقل از یک منبع آگاه"، "به نقل از فردی موثق" و... ذکر شده بود، به آن خبر شک کنید. صحت اخباری که دارای واژه‌های "محرمانه"، "خیلی محرمانه"، "فوری" و ... هستند، بررسی کنید. به اخباری که تیتر آن‌ها با محتوای آن‌ها غیرمرتبط است اعتماد نکنید. در اخبار جعلی به دنبال کلمات با حروف بزرگ، عناوین با اشتباهات گرامری فاحش باشید. ادعاهای غیرمنطقی و تصاویر عجیب و افراطی نشانه‌های اخبار جعلی هستند. اخبار جعلی که به منظور تبلیغات و ایجاد اشتیاق کاذب ایجاد می‌شوند معمولا شامل لغاتی مانند باورنکردنی، شگفت‌انگیز، حتما ببینید و ... هستند. نشانه‌هایی از تعصب و جبهه‌گیری به شما سرنخ‌هایی از خبر جعلی را می‌دهند.
با شناخت ویژگی‌های اخبار معتبر و اخبار جعلی، تا حدودی می‌توانید این اخبار را تشخیص دهید، اما بهترین و مهم‌ترین راهکار برای شناخت دقیق اطلاعات، پیام‌ها و اخبار و مقابله با آثار مخرب اخبار جعلی، مجهز شدن به سواد رسانه‌ای است. داشتن سواد رسانه ای با دید انتقادی در زمانه‌ای که اخبار عمدتا با اهداف مشخص و بعضا منعفت‌طلبانه منتشر می‌شوند ابزاری قدرتمند برای مخاطبان به شمار می‌آید.
بخاطر داشته باشید همگام با توسعه شتابان رسانه‌های مجازی، در اشتراک‌گذاری اخبار شتاب‌زده عمل نکنید، ابتدا از صحت آن اطمینان یابید، سپس آن را به اشتراک بگذارید و در دوره‌ای که صفحات مجازی غیرمجاز بیشتر از سایت‌های معتبر و رسمی دارای نفوذ هستند در راستای آموزش و اطلاع‌رسانی سواد رسانه‌ای کوشا باشید، زیرا این یک وظیفه‌ی شهروندی مهم تلقی می‌شود.
- سمانه ابوالقاسم، کارشناس ارشد مدیریت اطلاعات