آشغالهای دوست داشتنی

همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: به‌زودی هفته زمین پاک (هفته اول اردیبهشت) فرا می‌رسد و مانند سال‌های قبل، مواجهه با معضل کیسه‌های پلاستیکی به چند تیزر و تابلوی تبلیغاتی محدود می‌شود. تا همین چند سال پیش، وقتی پای صحبت فعالان حوزه پسماند می‌نشستید، می‌گفتند که برای این مسئله قانون نداریم. حالا با گذشت بیش از ۲ سال از تصویب «آیین‌نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی» برای اجرای آن اقدامات اساسی نشده است. کیسه پلاستیکی به‌دلیل وزن کم آن برای بازیافت‌کننده هیچ جذابیتی ندارد؛ در نتیجه، با وجود پرمصرف بودنش، جز آسیب زیست‌محیطی هیچ عایدی‌ای‌ برای انسان و محیط‌زیست ندارد.

در نشستی که به این منظور در سازمان حفاظت محیط‌زیست برگزار شد، نماینده وزارت صمت به‌عنوان مجری قانون اعلام کرد که این آیین‌نامه ابلاغ شده و لازم‌الاجراست و فروشگاه‌ها موظف به پاسخگویی به سازمان تعزیرات هستند. مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست معتقد بودند که دغدغه اصلی‌شان «فعلا» کاهش ورود پلاستیک به مراکز دفن زباله است و ترجیح می‌دهند همچنان کار فرهنگی انجام دهند و نمایندگان فروشگاه‌های زنجیره‌ای ضمن اینکه کاهش مصرف پلاستیک را جزو مسئولیت اجتماعی خود می‌دانستند معتقد بودند اگر قرار است قانونی الزامی شود، باید همزمان در کل فروشگاه‌های زنجیره‌ای و سوپرمارکت‌ها اجرا شود. درحالی‌که تحقیقات دانشمندان ایرانی نشان می‌دهد میکروپلاستیک‌ها حتی سر از قنات‌های کویر مرکزی ایران درآورده‌اند، به‌نظر می‌رسد اجرا شدن قانون کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی محدود به مناسبت‌های تقویمی بزگداشت محیط‌زیست شده است.

قانون در مورد کیسه پلاستیکی چه می گوید

براساس ماده ۳ آیین‌نامه کاهش مصرف پلاستیک که در پاییز ۱۴۰۱ به تصویب رسید، سازمان حفاظت محیط‌زیست به دولت پیشنهاد داد با هدف «کاهش تولید پسماند و محدود نمودن تولید، توزیع و مصرف کیسه‌های پلاستیکی این کارها صورت گیرد:

• - ممنوعیت توزیع رایگان کیسه‌های پلاستیکی به جز میوه‌فروشی‌ها
• - ممنوعیت توزیع کیسه‌های پلاستیکی نازک با ضخامت کمتر از ۲۵میکرون
• - ممنوعیت توزیع کیسه‌های پلاستیکی نازک با ضخامت کمتر از ۶۰میکرون در فروشگاه‌های زنجیره‌ای
• - استفاده از سیاست‌های تشویقی برای استفاده مجدد مشتریان از اقلام سازگار با محیط‌زیست
• - الزام تولیدکنندگان به افزایش ضخامت کیسه‌های پلاستیکی، دستکش و سفره یک‌بار مصرف

ما مجبوریم

بدیهی انگاشتن عرضه کیسه پلاستیکی در خریدها از زمانی شروع شد که فروشگاه‌های زنجیره‌ای در سراسر کشور توسعه یافتند. نگرانی اصلی نمایندگان فروشگاه‌های زنجیره‌ای این است: چه‌کسی می‌خواهد نخستین قدم را بردارد؟ مردم عدم‌عرضه کیسه پلاستیکی را به‌حساب سودجویی فروشگاه می‌گذارند. اگر همگی به‌طور همزمان شروع کنیم، مردم راحت‌تر می‌پذیرند، مثل الزامی که برای خرید کیسه پلاستیکی نان صرفا از طریق کارتخوان نانوایی گذاشته شد. یک روز صبح بدون هیچ استثنایی قانون اجرا شد. از آنجا که فروشگاه‌های زنجیره‌ای تنها ۱۵ درصد از سهم خرده‌فروشی را دارند، بدون همراهی سوپرمارکت‌ها به‌عنوان ۸۵ درصد سهم بازار سنتی خرده‌فروشی کنترل مصرف کیسه‌های پلاستیکی امکان‌پذیر نیست. اگر آنها با این قانون همراهی نکنند، فروشگاه‌های زنجیره‌ای در بازار رقابتی خرده‌فروشی ضرر خواهند کرد؛ در غیراین‌صورت حذف کیسه پلاستیکی با برخورد تند مردم مواجه می‌شود.

بخش خصوصی در سال‌های بعد از ابلاغ آیین‌نامه تلاش کرده است با عرضه کیسه‌های پارچه‌ای زمینه را برای کاهش مصرف پلاستیک آماده کند، کیسه‌هایی در اندازه‌ها و طرح‌های مختلف به همراه لوگوی فروشگاه. این کار اگرچه با استقبال مردم شروع شد، ولی به‌دلیل گران شدن پارچه با محدودیت ادامه یافت. یکی از پیشنهادهای نمایندگان فروشگاه‌های زنجیره‌ای توسعه فرهنگ استفاده از کیسه‌های دسته‌دار الیاف مصنوعی است که تا می‌شود و به اندازه کف دست درمی‌آید. در آلمانی به این کیسه‌های خرید تاشو، تشه (tasche) می‌گویند و در هر خانه‌ای چند تایی از آنها یافت می‌شود. برخی نیز به جای جاکلیدی از آن استفاده می‌کنند که همیشه همراهشان باشد. در واقع از آنجا که در این کشور از کیسه پلاستیکی استفاده نمی‌شود، مردم یاد گرفته‌اند که از این کیف‌های تاشوی سبک استفاده کنند. اگر اجرای این آیین‌نامه اجباری شود و خریداران یاد بگیرند که پای صندوق برای کیسه‌های پلاستیکی پول بپردازند، می‌توان انتظار داشت که روزی مصرف کیسه‌های پلاستیکی خرید به صفر برسد.

حرف آخر را فاطمه کریمی، معاون راهبری و برنامه‌ریزی اداره کل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، در این نشست زد. او از تجربه ۱۳ ساله میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران در اجرای انواع و اقسام روش‌ها به‌منظور کاهش مصرف پلاستیک حرف زد و گفت: آیین‌نامه هیئت دولت در مورد کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی تکلیف قانونی است و دستگاه‌های خصوصی و عمومی باید آن را اجرا کنند. تجربه ما در شهرداری تهران و به‌دنبال آن در میادین میوه و تره‌بار و شهروند نشان داد تا زمانی که شهروندان نخواهند برای حفظ سلامتی خود هزینه کنند، راه به جایی نخواهیم برد. مردم باید بدانند که کیسه پلاستیکی تبدیل به میکروپلاستیک می‌شود و به سلامت شهروندان آسیب وارد می‌کند. شهرداری تهران به‌عنوان مسئولیت اجتماعی خود، در این سال‌ها با راه‌اندازی کارخانه تولید کیسه پلاستیکی تجزیه‌پذیر، الزام به کاهش ۲۰ درصدی کیسه‌های پلاستیکی، ایجاد صندوق سبز، ارائه کیسه‌های پارچه‌ای با قیمت مناسب و... و. سعی کرد تا حدودی فرهنگسازی کند، ولی به‌نظر من به اندازه کافی زمان برای آزمون و خطا داشته‌ایم و الان نیاز است با عزم بیشتری این آیین‌نامه را در سراسر کشور اجرایی کنیم.

۵۶ هزار تن: پسماند روزانه کشور

۱۲ درصد: پسماند پلاستیکی

۲۱ تن: میزان مصرف کیسه پلاستیکی در میادین تره‌بار تهران

۱۸۵ هزار تن: تولید سالانه پلاستیکی که قابلیت بازیافت ندارد

۴۰۰ میلیون تن: تولید سالانه پلاستیکی در جهان

۷۴ کشور: ممنوعیت کامل مصرف پلاستیک

۳۶ کشور: پرداخت هزینه کیسه‌های پلاستیکی