همشهری آنلاین- مهناز عباسیان: ماه رمضان و شب‌های سرنوشت‌ساز قدر گذشت، اما این به آن معنا نیست که اثر معنوی و تربیتی این ماه تمام‌شده باشد. اتفاقا این روزها تا ماه رمضان سال بعد زمان برداشت بذرهایی است که در ایام مبارک این ماه کاشته بودیم. حالا وقت آن است که در گفتار و کردار تأثیر یک ماه مراقبه و خودسازی ماه مبارک را ببینیم. البته این کار، اصولی لازم دارد که حجت‌الاسلام سیدجواد بهشتی، استاد دانشگاه و حوزه و کارشناس برنامه تلویزیونی «سمت خدا» در این زمینه برایمان بیشتر و بهتر توضیح می‌دهد.
به فرموده مقام معظم رهبری ماه رمضان به‌معنای واقعی کلمه، مبارک است؛ یعنی از جوانب مختلف، این ماه قابلیت‌های معنوی درونی انسان را رشد و ارتقا می‌دهد. ارتقای افراد در جامعه به ارتقای جامعه می‌انجامد. به‌نظر شما چگونه و تا چه میزان تحولات فردی در ماه مبارک می‌تواند در ارتقای جامعه مؤثر باشد؟
تحولات فردی که ثمره تقوا و خودسازی در این ماه مبارک است شاید در ظاهر فردی باشد، اما در اصل، اثر اجتماعی دارد. همین مهرورزی، دلسوزی، کمک کردن به دیگران از بحث کفاره روزه گرفته تا فطریه و سفره‌های احسان در ماه خدا همگی اثر اجتماعی است که امیدواریم در ماه‌های دیگر هم این دستگیری‌ها از دیگران ادامه داشته باشد. در این ماه خداوند ارزاق به‌ویژه ارزاق معنوی را می‌افزاید و انسان‌ها کمتر در معرض گناهان رفتاری و زبانی قرار می‌گیرند و زلالیت بیشتری به آنها دست می‌دهد، به‌گونه‌ای که می‌توان اذعان کرد جامعه، جامعه‌ای بهشتی می‌شود و باید آن را بهشتی و پاک نگه داریم؛ از همین رو توجه ما به قرآن کریم نباید فقط محدود به ماه مبارک رمضان باشد و باید در تمام طول سال به این مهم اهتمام داشته باشیم. البته فقط قرائت قرآن مدنظر نیست، باید با آیات این کتاب انس بگیریم، تدبر و به آن عمل کنیم.
۱۰ توصیه برای شب‌های قدر | امسال عهد متفاوتی با قرآن ببندیم
پیرو صحبت‌های شما با موضوع توجه به قرآن امسال با پخش برنامه قرآنی «محفل» شور و هیجان خاصی میان مردم برای حفظ و تلاوت قرآن شکل گرفت. شما برای حفظ این شور و هیجان چه پیشنهادی دارید؟
همانطور که اشاره کردید این برنامه و کارهای مشابه فرهنگی در ماه مبارک رمضان بیشتر در بخش ایجاد انگیزه و شور و هیجان بین مردم مؤثر بود. البته که جامعه به این شور قرآنی نیاز دارد و از همین جا از عوامل برنامه محفل تشکر می‌کنم، اما نکته مهم‌تر بحث آموزش و تربیت است. نوجوان یا جوانی که در ماه مبارک رمضان تحت‌تأثیر برنامه‌های قرآنی به تلاوت یا حفظ قرآن رغبت پیدا کرده است حالا نیاز به آموزش درست دارد. باید برای دانش‌آموزان و دانشجویان و در کل همه افراد مشتاق به فعالیت‌های دینی و قرآنی، محتوای درست و آموزشی طراحی کرد.
با این اوصاف شما معتقدید در روزهای بعد از ماه مبارک رمضان باید بنیه تعلیمی و آموزش‌های دینی را تقویت کرد؟
دقیقا، اگر فرد مشتاق با هیجان وارد حوزه یادگیری شود، ولی خوب و کارشناسی شده آموزش نبیند دلسرد و سرخورده می‌شود؛ به همین‌خاطر است که تأکید بر آموزش اصولی متناسب با سن، جنسیت، رشته تحصیلی و... داریم. شرایط جامعه فعلی با جامعه ۱۰ سال پیش و حتی ۵سال پیش تغییر کرده و نباید از روش‌های قدیمی برای تعلیم استفاده شود. به اقتضای سلیقه مخاطب امروزی باید درسنامه‌ها و محتواهای جذاب، کوتاه با سبک جدید در اختیار نوجوان و جوان امروزی قرار بگیرد. بعد از آموزش هم موضوع تربیت و عمل به آیات است که باید مورد توجه قرار بگیرد.
در سطح جامعه و برای اقشار دیگر به‌جز کودکان و نوجوانان چه پیشنهادی دارید؟
اگر با آیات قرآنی مانوس باشیم بی‌شک مسیر درست زندگی را پیدا خواهیم کرد. هر یک از اقشار جامعه می‌توانند متناسب با فعالیتی که دنبال می‌کنند آیات قرآنی را استخراج و سرلوحه کار خود قرار دهند؛ مثلا مراکز پزشکی آیات مربوط به علوم درمانی و پزشکی و مراکز قضایی آیات مربوط به امور حقوقی را مدنظر قرار دهند. در کل همه اقشار و اصناف حتی افراد خانه‌دار یا دانشجویان با توجه به آیات قرآن می‌توانند مسیر درست را پیدا کنند.
امکانش هست کمی مصداقی‌تر در این‌باره برای ما توضیح دهید؟
برای مثال یک آیه ۲ کلمه‌ای در قرآن داریم خودش یک دنیا درس و راهگشاست. آیه وَیلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ (وای بر کم‌فروشان!) از سوره مطففین که اگر در جامعه ما توسط بازاریان و حتی کاسبان خرد رعایت شود، مطمئن باشید که بسیاری از مشکلات اقتصادی جامعه برطرف خواهد شد. با عمل به این آیه، اعتماد، آرامش روانی و سلامت اقتصادی بیشتر خواهد شد. چه خوب است که آیات قرآنی در حوزه مسائل اقتصادی برای اهل کسبه تشریح شود تا بیش از پیش بر امور مالی خود اهتمام و حساسیت داشته باشند. در کل وقتی زندگی بر مدار قرآن باشد چه ماه رمضان و چه ماه‌های دیگر سعادت دنیا و آخرت به بندگان می‌رسد.
در راستای صحبت‌های شما عرض می‌کنم امسال ماه رمضان پویش زندگی با آیه‌ها با مشارکت چشمگیر بیش از ۱۰میلیون نفر اجرایی شد که خود گواه بزرگی بر دینداری مردم ایران است.
بله، اگر کار باکیفیت و با اولویت قراردادن ذائقه مخاطب مثل محفل برگزار شود، بی‌شک مؤثر است. همچنین اجتماع بزرگ محفلی در ورزشگاه آزادی در روز میلاد امام حسن(ع) هم جلوه دیگری از دینداری مردم ما بوده و باید اینها را غنیمت شمرد. مشارکت مردم در پویش‌های این‌چنینی خط بطلانی بر اظهارات ضدانقلابی‌ها کشید و ثابت کرد که ما نسلی متفاوت نسبت به قبل در مقوله توجه به دین و دینداری داریم. خوشبختانه این تجمع منجر به ابراز رضایت رهبری هم شد.
چطور می‌توان این نسل جدید دیندار و این حس خوب در جامعه را بعد از ماه مبارک رمضان هم حفظ کرد و فزونی بخشید؟ چه راهکارهای عملی پیشنهاد می‌کنید؟
همانطور که در صحبت‌های قبلی اشاره کردم باید با همین کیفیت و خلاقیت این شور و هیجانی قرآنی که در مردم ایجاد شده را حفظ کنیم. یکی از غفلت‌های مهم روزگار ما درباره امور معنوی این است که قدر بعد از ماه مبارک رمضان خودمان را نمی‌دانیم، درحالی‌که هرچه درماه مبارک رمضان عبادت کنیم، تازه آغازی برای زندگی معنوی پس از ماه رمضان است.
در مراقبت‌های دیگر چه پیشنهادهایی برای حفظ و ماندگاری اثر معنوی ماه مبارک رمضان دارید؟
بیش از ۵۰۰ آیه قرآن در ارتباط با احکام و سبک زندگی یک فرد مسلمان هست که با توجه به این آیات می‌توان مراتب خودمراقبتی را تقویت کرد. خدا در آیه ۱۰۵ سوره مائده می‌فرمایند: «یا ایهاالذین آمنوا علیکم انفسکم...»؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مراقب خود باشید! از خودتان غافل نشوید که دشمن دوست دارد شما از خود غافل شوید. به‌صورت کلی بهتر است انسان در ۳ زمینه مراقبت ویژه داشته باشد تا برکات ماه مهمانی خداوند متعال را از دست ندهد و رشد مستمری را تجربه کند؛ یکم مراقبت از قلب که ببیند محبت و نفرتش نسبت به چه کسانی است. اینکه نسبت به اولیای دین و بالطبع به دوستان اولیای دین و شیعیان محبت داشته باشد. دوم مراقبت از زبان که انسان حواسش باشد که حرف درست بزند، حرفش آلودگی نداشته باشد، دروغ و غیبت و تهمت و زخم زبان نباشد؛ چراکه خداوند وعده فرموده که اگر براساس تقوا زبانتان را حفظ کردید در این صورت همه کارهایتان را اصلاح خواهد کرد و علاوه بر آن گناهانتان را خواهد آمرزید. یاایهاالذین آمنوا قولوا قولا سدیدا یصلح لکم اعمالکم و یغفر لکم ذنوبکم (آیات ۷۰ و ۷۱ احزاب). نکته سوم هم مراقبت عملی و توجه به نماز است. در سوره مؤمنون خداوند نخستین ویژگی را که برای مومنانی که به عالی‌ترین رتبه یعنی فلاح رسیده‌اند ذکر می‌کند، خشوع در نماز است و آخرین صفتی را هم که برای آنها ذکر می‌کند، محافظت بر نماز است؛ لذا اهتمام به نماز در اول و آخر لازم است. همچنین در سوره مبارکه معارج وقتی خداوند ویژگی کسانی را که از بدترین آفت‌ها و رذایل نجات پیدا کرده‌اند ذکر می‌کند، اول محوریت را به نماز می‌دهد.
شما سال‌ها در برنامه سمت خدا با آقای نجم‌الدین شریعتی همکاری داشتید. کمی از این همکاری برای ما بگویید.
توفیق داشتم که ۱۲۰جلسه در برنامه سمت خدا حضور داشته باشم و هر باری که در این برنامه حاضر شدم بعد از پخش برنامه بازخوردهای خوبی از مردم گرفتم و این نشان می‌دهد که مردم ما چقدر مشتاق و پیگیر امور مذهبی هستند. شخص آقای نجم‌الدین شریعتی فراتر از یک مجری است. خودش یک فرد فاضل، باسواد و درس خوانده حوزه است و با پرسش‌های بجا و درست در سخنران ایجاد انگیزه می‌کند. در همین زمینه مقام معظم رهبری توصیف جالبی از آقای نجم‌الدین دارند که ایشان می‌فرمایند نوع نگاه شما در این برنامه، کارشناس برنامه را به وجد می‌آورد. برخی مجری‌ها تجربه و دانشی ندارند و فقط می‌خواهند برنامه پخش شود و تمام. برخی هم بیشتر از خود کارشناس صحبت می‌کنند، اما نجم‌الدین کاملا تخصصی، آگاه و درست سؤال می‌کند و توجه دارد، اشعار زیادی را حفظ است و به تناسب صحبت‌های کارشناس برنامه، اشعاری را می‌خواند که به جذابیت و قوام برنامه می‌افزاید.
مکث
قدر بعد از ماه رمضان را نمی‌دانیم
یکی از غفلت‌های مهم روزگار ما درباره امور معنوی این است که قدر بعد از ماه مبارک رمضان خودمان را نمی‌دانیم، درحالی‌که هرچه در ماه مبارک رمضان عبادت کنیم، تازه آغازی برای زندگی معنوی پس از ماه رمضان است. این نکته‌ای است که حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان در یکی از سخنرانی‌هایش به آن اشاره داشت. او در ادامه بیشتر توضیح می‌دهد: «بهره‌ها و برکت‌های ماه رمضان، بعد از این ماه مبارک، خودشان را نشان می‌دهند. ما در ماه رمضان به همدیگر التماس دعا می‌گوییم، همت می‌کنیم و در جلسات معنوی شرکت می‌کنیم و به عبادت می‌پردازیم؛ این‌کار مثل این است که از فروشگاه خرید کرده‌ایم، حالا بعد از ماه رمضان، این خرید را به منزل آورده‌ایم و باید در کیسه خرید را باز و از آن استفاده کنیم، ولی معمولا استفاده نمی‌کنیم. کار ما بعد از ماه رمضان، شبیه کسی است که به فروشگاه رفته و چیزهایی خریده، اما وقتی به منزل می‌آید، اصلا در کیسه خرید را باز نمی‌کند تا از محتویات آن استفاده کند! غفلت رایج این است که بعد از ماه مبارک رمضان، بسته‌هایی که در ماه رمضان خریده‌ایم، اصلا باز نمی‌شود یا مثل این است که کسی کارت شارژ تلفن همراه بخرد و خوشحال باشد که شارژ دارد! اما تا وقتی آن را باز نکند و رمز را در تلفن همراهش وارد نکند، این کارت شارژ چه فایده‌ای برایش خواهد داشت.»