به گزارش همشهری آنلاین گلاب حاصل از مراسم گلاب‌گیری طبق این سنت برای حرم رضوی و دیگر عتبات عالیات فرستاده می‌شود. پنج‌شنبه و جمعه این هفته باغ دولت‌آباد یزد میزبان گردشگران در آیین گلاب‌گیری است.
رویش دوباره گل‌های محمدی
باغ زیبای دولت‌آباد یزد را ۳۲۰ سال پیش محمدتقی خان بافقی، حاکم شهر یزد ساخت. معماری دلربای این باغ ایرانی و بادگیر خشتی‌اش که بلندترین بادگیر خشتی جهان است، بماند برای فرصتی دیگر. در گونه‌های گیاهی این باغ مزرعه کشت گل محمدی هم رواج داشته و در وقف‌نامه باغ آمده که گلاب حاصل از این مزرعه برای عتبات عالیات فرستاده شود، اما این رسم کمی بیش از یک قرن دوام آورد و بعد از آن دیگر نه از مزرعه گل محمدی در باغ خبری بود و نه از گلاب.
مدیر پایگاه میراث جهانی باغ دولت‌آباد به همشهری می‌گوید: «باغ دولت‌آباد وقف عام و چهارده معصوم(ع) است و سنت وقف همیشه رعایت می‌شده تا اینکه بعد از دوران حکومت ۵۲ساله محمدتقی‌خان، فرزندان او حکومت یزد را در دست می‌گیرند و به‌دلیل رسیدگی نکردن به باغ در طول سال‌ها مزرعه کشت گل محمدی طراوت خود را از دست می‌دهد و در عهد قاجار به‌صورت کلی به مخروبه تبدیل می‌شود.»
به‌گفته مجید علومی، در دهه ۶۰ مرمت باغ دولت‌آباد از سر گرفته شد و سال گذشته برای احیای سنت موقوفه گلاب‌گیری کشت گل محمدی در ۷۰۰مترمربع انجام شد و حالا شاهد به بار نشستن گل‌های معطر هستیم.
جاذبه گردشگری یک رسم کهن
تغییر اقلیم شهر یزد در این سال‌های طولانی که از آخرین کشت گل محمدی می‌گذرد، این نگرانی را به همراه داشت که شاید گل محمدی در یزد به بار ننشیند. علومی در این‌باره می‌گوید: «از بذر اصلاح شده استفاده کردیم و خوشبختانه شاهد گل‌دهی خوب مزرعه هستیم. بعد از این همه سال نخستین بار است که در شهر یزد گل محمدی پرورش داده شده. البته در روستاهای اطراف یزد شاهد پرورش گل محمدی بودیم ولی در شهر یزد، نه!» اینطور که علومی می‌گوید قرار است سال آینده نیز ۲هزار مترمربع به این مزرعه گل محمدی در باغ دولت‌آباد اضافه شود. افزایش سطح زیرکشت گل محمدی در باغ دولت‌آباد و احیای آیین کهن گلاب‌گیری می‌تواند به یکی از جاذبه‌های گردشگری یزد تبدیل شود؛ شهری که به‌نظر می‌رسد با گلاب‌گیری نسبتی ندارد.
حضور گردشگران در مراسم گلاب‌گیری پنج‌شنبه و جمعه در باغ دولت‌آباد رایگان است. همچنین نمایشگاهی نیز در حاشیه این مراسم شامل صنایع‌دستی و گلاب‌گیری و انواع عرقیات برپاست.
بیشتر بخوانید:
از ایلِجار چه می دانید؟ یک همدلی برای نشاکاری
درباره باغ دولت‌آباد
باغ دولت‌آباد ۴منار از باغ‌های قدیمی یزد است که در سال۱۳۴۶ در ردیف آثار ملی ایران قرار گرفت و یکی از باغ‌های ایرانی ثبت شده در میراث جهانی توسط یونسکو هم محسوب می‌شود.
باغ دولت‌آباد یزد اواخر دوره افشاریه و از سوی محمدتقی خان بافقی معروف به خان بزرگ ساخته شد. ماجرا از آن قرار بود که تقی خان ابتدا قناتی به طول ۶۵کیلومتر ساخت و آب را از مهریز به یزد و محل کنونی باغ دولت‌آباد رساند و سپس مجموعه حکومتی (دارالحکومه) خود را بنا کرد. آنچه این باغ را در میان باغ‌های ایرانی شاخص می‌کند، بادگیر مرتفع آن است که با بیش از ۸.۳۳متر بلندترین بادگیر جهان شناخته شده است. از دیگر خصوصیات این بادگیر، هشت‌ضلعی بودن آن است که باعث می‌شود باد در هر جهت بوزد و به‌راحتی و به‌سرعت به قسمت زیرین هدایت شود. از سوی دیگر زیر این بادگیر حوضی قرار دارد که با وزیدن باد به سطح آب حوض، هوای خنکی داخل بنا ایجاد می‌شود.
ماه گل و گلاب
هرچند گلاب‌گیری در باغ تاریخی دولت‌آباد قرار است پایان هفته جاری برگزار شود و اردیبهشت هم فصل گل شناخته می‌شود و گلاب، اما از سال گذشته ۲۰ اردیبهشت با نام روز گل محمدی و گلاب در ضمیمه تقویم ملی کشور ثبت شده است.
تاریخ نشان می‌دهد در دوره حکومت صفوی، گل محمدی در کنار دستگاه‌های گلاب‌گیری از ایران به عثمانی و در قرن نهم میلادی، گلاب به‌عنوان یکی از کالاهای مهم تجاری از جاده ابریشم به چین و هند صادر می‌شده است. هزاران سال است که ایرانیان گل سرخ می‌کارند و همچنین آیین گلاب‌گیری را زنده نگه داشته‌اند. به گواهی تاریخ، مراسم گلاب‌گیری در کاشان عمری طولانی‌تر دارد و قمصر کاشان به‌عنوان قطب گلاب‌گیری جهان شناخته می‌شود. با وجود پیشرفت علم و ابزارآلات، گلاب‌گیری در کاشان تقریبا به همان شکل سنتی اجرا می‌شود و فقط تغییراتی در جنس ابزارآلات صورت گرفته است.
تماشای مراسم گلاب‌گیری و چیدن گل‌های محمدی هرسال عده زیادی را به کاشان می‌کشاند و هزاران گردشگر داخلی و خارجی از گلاب‌گیری کاشان بازدید می‌کنند. این مراسم خوش‌عطروبو معمولا از اواسط اردیبهشت شروع می‌شود و تا اواسط خرداد ادامه دارد.
گلاب‌گیری اما مختص کاشان و اصفهان نیست و پارسال هم یکی از رویدادهای گردشگری مرتبط با گلاب‌گیری به نام سیستان‌وبلوچستان و زابل در فهرست رویدادهای رسمی کشور ثبت شد.
پرورش گل محمدی در روستای «نهور» زابل به‌دلیل داشتن چاه‌های آب شیرین رونق بیشتری دارد و ثبت این رویداد به اشتغال‌زایی برای روستاییان منجر شده‌است.
به‌طور کلی می‌توان گفت که کشت گل محمدی در ۱۴ استان انجام می‌شود؛ اما کرمان، فارس، اصفهان و آذربایجان‌شرقی مهم‌ترین مناطق کشت این گیاه شناخته می‌شوند که از میان آنها کاشان اصفهان با ۱۶۸۰ واحد گلاب‌گیری سنتی رتبه نخست سطح زیرکشت و تولید گل محمدی در اصفهان و رتبه چهارم در کشور از نظر سطح زیرکشت این محصول را دارد.
یزد ۵۰۰ هکتار سطح زیرکشت گل محمدی دارد و پیش‌بینی می‌شود از هر هکتار حدود ۵/۲تا ۳تن گل تازه برداشت شود.
از هر یک تن گل تازه ۳هزار لیتر گلاب به‌دست می‌آید. بیشترین سطح زیرکشت گل محمدی در یزد در شهرستان‌های خاتم با ۱۸۰ هکتار و تفت با ۱۵۰ هکتار است. در یزد ۱۴۰ کارگاه فرآوری گلاب به‌صورت سنتی و ۸واحد صنعتی و مکانیزه گلاب‌گیری دایر است.
گلاب‌گیری گیلده شفت در گیلان نیز در فهرست میراث ناملموس ثبت شده و سالانه ۴هزار لیتر گلاب در این شهرستان تولید می‌شود.
بیشتر بخوانید:
این شهر رقیب کاشان است!
- سطح زیرکشت گل محمدی در کشور: ۳۰۰۰۰هکتار
- برداشت گل محمدی: ۷۰۰۰۰تن
- تولید گلاب: ۷۰میلیون لیتر
- گردش مالی اسانس گل محمدی در کشور: ۵۰۰ هزار دلار
- صادرات اسانس گل محمدی: ۶تن
بیشتر بخوانید:
این بخاری ها چطور ناجی باغ پسته می شوند؟ | از بخاری های باغی چه می دانید؟