همشهری آنلاین -یکتا فراهانی:
شرکت های دانش‌بنیان موتور رشد و توسعه کشورهای درحال توسعه به حساب می‌آیند. سازمان‌های دانش‌محور، شرکت‌های مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته و دانش‌مبنا محسوب می‌شوند که سهامداران آنها معمولاً متخصصان و افراد تحصیل‌کرده‌ای هستند که با فراگیری علوم و دانش و نوآوری‌ها موفق به ارائه دستاوردهایی مانند اختراع، طرح‌های صنعتی، دانش‌های فنی، نرم افزارها و … هستند.
یکی از این شرکت های دانش بنیان توانسته است در بومی سازی و همچنین بهینه سازی کیت انتقال ژن موفق شود. انتقال ژن یا ترانسفکشن فرآیندی است که توسط آن اسیدهای نوکلئیک نظیر DNA یا RNA و یا الیگونوکلئوتیدها به سلول‌های یوکاریوتی با روش‌هایی غیر ویروسی ارائه می‌شوند. با استفاده از روش‌های انتقال فیزیکی و شیمیایی ژن، امکان مطالعه عملکرد آن و بیان پروتئین در محیط سلولی مهیا خواهد شد. معمولا از این روش برای غربالگری و RNA مداخله‌گر و انجام تحقیقات در محیط زنده با هدف تولید محصولات زیستی نظیر ویروس و پروتئین و یا اهداف درمانی نظیر ژن درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ایران نیز شرکت‌های دانش‌بنیانی در زمینه انتقال ژن فعالیت‌هایی داشته‌اند، اما به تازگی خبری منتشر شد که یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی موفق به ساخت کیت انتقال ژن با پایه کربن شده است.
برای اینکه اطلاعاتی در این خصوص به‌دست آوریم با مرتضی کریمی، مدیرعامل و رییس‌هیات مدیره شرکت سازنده این کیت گفت‌وگو کرده‌ایم.
- در ابتدا به طور اجمالی از نحوه شکل گیری ایده تولید کیت انتقال ژن بگویید.
شرکت ما از سال۱۳۹۹ کار تحقیقاتی خود را در زمینه تولید کیت انتقال ژن کلید زد و توانست در سال۱۴۰۱ این محصول را که تاکنون در انحصار آمریکا بوده است، در کشور بومی‌سازی کند. بعد از مدت ۶ماه این کیت به مرحله تجاری‌سازی رسید و آماده توزیع در بازار مصرف داخلی شد. در واقع این شرکت دانش‌بنیان ایرانی برای اولین بار موفق به ساخت کیت انتقال ژن با پایه کربنی شده که نسبت به کیت‌های انتقال ژن لیپیدی هم از سرعت ردیابی بیشتری برخوردار بوده و هم سمیت کمتری دارد.
- هزینه کیت انتقال ژنی در داخل ایران چقدر است؟
کیت انتقال ژنی که ما در ایران تولید کرده‌ایم قبلاً در انحصار آمریکا بود که یکی از مهم‌ترین کشورهای تولیدکننده این کیت به‌حساب می‌آمد و حتی بازار داخلی خود ایران هم در انحصار این کیت آمریکایی است که قیمت آن تا به مصرف‌کننده برسد ۱۸ تا ۲۰ میلیون تومان می‌شود. البته با بازه زمانی طولانی ثبت سفارش می شود. ما در شرکت دانش بنیان توانستیم بهای این کیت‌ها را تا یک سوم کاهش دهیم. البته با ارتقایی که درحال حاضر برای این کیت‌ها در نظر گرفته‌ایم توانسته‌ایم این میزان را تا یک پنجم قیمت خارجی هم برسانیم.
- مزیت‌های این کیت چیست و اساسا چه تفاوت‌هایی با کیت‌های آمریکایی دارد؟
تفاوت با کیت آمریکایی (لیپوفکتامین) در چند مورد است. نخست بحث ساختاری آن است. یعنی ساختار کیت آمریکای لیپیدی است، اما ساختار کیت ما در ایران، پلیمری است. کلاً نوع ساختار ما متفاوت است. ضمن آنکه مورد مهم دیگر، موضوع بحث ردیابی انتقال ماده ژنتیکی است که در کیت‌های آمریکایی تا آخر پروسه کاری مشخص نمی‌شود که انتقال ژن درست انجام شده یا خیر، ولی در کیت‌های ایرانی می‌توانیم مراحل ماده ژنتیکی را بررسی و ردیابی کنیم. همچنین در هر مرحله از انتقال ژن متوجه می‌شویم، ماده ژنتیکی به چند درصد انتقال پیدا کرده یا نکرده است. ضمن اینکه کیت ما از ساختاری کربنی و حلقوی برخوردارست که این امر سرعت انتقال ژن‌ها را در آن بیشتر می‌کند.
- درصد سمیت کیت‌های ایرانی در مقایسه با نوع آمریکایی آن به چه صورتی است؟
موضوع مهم دیگر موضوع درصد سمیت کیت‌های ایرانی است که ما توانسته‌ایم درصد سمیت کیت‌های ایرانی را نسبت به کیت‌های آمریکایی هم‌طراز یا حتی بهتر از آن را کاهش بدهیم. به‌گونه‌ای که تلاش می‌شود تا ۹۵درصد سلول‌ها زنده بمانند و از بین نروند.
- این کیت‌ها در چه مراکزی مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
این موارد درباره سلول‌های استانداردی است که در آزمایشگاه تحقیقاتی استفاده می‌شود. در مورد مراکزی که می‌توانند از این کیت‌ها استفاده کنند، باید گفت اساتید، دانشکده‌های تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و مراکزی که در پروسه‌های انتقال ژن و کشت سلولی فعالیت می‌کنند مخاطب استفاده محصول به‌شمار می‌روند. همچنین پژوهشگاه رویان، واکسن‌سازی‌ها در فاز بعدی می‌توانند از این ماده استفاده کنند که هم‌اکنون درحال استفاده از کیت‌های آمریکایی هستند.
- نقش این کیت‌ها در درمان سرطان چگونه است؟
می‌توان گفت در پروسه‌های نزدیک‌تر و خوشبینانه‌تری هم در بحث درمان سرطان‌ها و انتقال ماده درمانی به درون سلول سرطانی توسط این کیت می‌توان دید مثبت داشت. اما این موضوع در حد یک پروپوزال است که ما درحال بررسی آن هستیم و در فازهای بعدی کارهای تحقیقاتی بر روی آن انجام دهیم.
- آیا می‌توان استفاده عمومی برای این کیت در نظر گرفت؟
خیر. این محصول استفاده عمومی ندارد. بنابراین مخاطب عمومی هم نخواهد داشت. یعنی مخاطب آن عامه مردم نیستند. در واقع مخاطب اصلی و مستقیم محصول ما را اساتید دانشگاه‌ها، دانشجوهای رشته ژنتیک، سلول مولکولی، نانوبیوتکنولوژی و گروه‌های تحقیقاتی و پژوهشی تشکیل می‌دهند.
- فاز بعدی تحقیقات شما چه مواردی را شامل می‌شود؟
فاز بعدی ما هم پروسه صادرات این کیت‌ها به خاورمیانه است که با انتقال و نمایش نوع ارتقا یافته و تفاوت‌هایی که با کیت‌های قبلی موجود با کیت‌های ما وجود دارد امیدواریم بتوانیم آن را صادر کنیم. همچنین با ارتقای جدیدی که در ۶ماه آینده در این محصول داده می‌شود، می‌توانیم محصول باکیفیت‌تری نسبت به کیت آمریکایی در همه زمینه‌ها وارد باز داخلی و خارجی کنیم.
- فعالیت‌های شرکت دانش‌بنیان شما در حال حاضر به چه صورتی است؟
شرکت ما از سال۱۳۹۳ فعالیت خود را در زمینه خدمات آزمایشگاهی شروع کرده و توانسته است خودش را در منطقه ورامین به عنوان یکی از قطب‌های درمانی منطقه به مردم معرفی کند. در سال۹۸ نیز کار تحقیقاتی خود را شروع کرد. نخست با گروه‌های تحقیقاتی مختلف؛ دانشگاه‌ها و اساتید همکاری کرد. بعد از آن از سال۹۹ تصمیم گرفت به‌طور مستقیم وارد کار تحقیقاتی شود و با کار روی این محصول، کار تحقیقاتی خود را شروع کرد. در سال۱۴۰۱ نیز آن را به نتیجه رساند. سال ۱۴۰۲ نیز به عنوان سازمان دانش‌بنیان شناخته شد. در اواخر سال۱۴۰۲ و اوایل سال ۱۴۰۳ نیز هزار کیت تولید شده آماده عرضه به بازار داخلی خواهند بود.
بیشتر بخوانیم :
مفاهیم: ژن درمانی چیست؟
فناوری‌نانو برای زندگی روزمره مردم چه فایده‌ای دارد؟!
سلول‌های سرطانی با این ویروس‌ها انرژی می‌گیرند!