همشهری آنلاین: ثقة‌الاسلام محمّد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی، معروف به «کلینی» یا «شیخ کلینی»، از مشهورترین دانشمندان، فقیهان و محدثان نامی و از بزرگان شیعه در زمان غیبت صغرا بوده و در نیمه دوم قرن سوم و نیمه اول قرن چهارم هجری از بزرگ‌ترین محدثین شیعه به شمار می‌رفت. کلینی اصالتا ایرانی و از روستای «کلین» واقع در ۳۸ کیلومتری شهر ری و ناحیه جنوب غربی جاده قم ـ تهران، نزدیک حسن‌آباد کنونی است. به همین جهت، او را به لقب «رازی»، منسوب به «ری» هم می‌خوانند. ثقة‌الاسلام کلینی در عصر امام حسن عسکری (ع) متولد شد، و با چهار سفیر و نماینده خاص امام زمان (عج) که در طول غیبت کوتاه آن حضرت، رابط بین شیعیان و امام زمان (عج) بودند ـ هم عصر بود. با این‌که آن چهار تن، از فقها و محدثان بزرگ شیعه بودند و شیعیان آنها را به جلالت قدر می‌شناختند، ولی کلینی مشهورترین شخصیت عالی مقامی بود که در آن زمان، میان شیعه و سنی با احترام می‌زیست و به صورت آشکار به ترویج مذهب حق و نشر معارف و فضایل اهل‌بیت (ع) همت می‌گماشت.
الکافی، اولین کتاب جامع روایی
کتاب «الکافی» شیخ کلینی، از مهمترین و معتبرترین کتب حدیثی شیعه و اولین کتاب جامع روایی و یکی از «کتب اربعه» است. این کتاب ارزشمند از سه بخش «اصول» در احادیث اعتقادی، «فروع» در احادیث فقهی و «روضه» در احادیث با موضوعات متفرقه تشکیل شده است. «الکافی» پیوسته مورد توجه عالمان شیعه بوده و آثار متعددی پیرامون آن نوشته شده است، از جمله «شرح اصول کافی» از ملاصدرای شیرازی و «مرآة العقول» در شرح آن از علامه مجلسی. تعداد روایات کتاب «الکافی» را با رقم های مختلف گفته اند: شیخ یوسف بحرانی در «لؤلؤة البحرین»، ۱۶۱۹۹ حدیث، دکتر حسین علی محفوظ در مقدمه کافی، ۱۵۱۷۶ حدیث، علامه مجلسی، ۱۶۱۲۱ حدیث و برخی از معاصران مثل شیخ عبدالرسول الغفار، ۱۵۵۰۳ حدیث شمارش کرده‌اند.
الکافی در نظر عالمان
-«شیخ مفید» درباره کتاب الکافی می‌گوید: الکافی از برترین کتاب های شیعه و پرفایده ترین آنهاست.
-«شهید اول»، در اجازه خود به ابن خازن، ضمن شمردن کتب حدیثی شیعه می نویسد: همانند کتاب کافی در حدیث شیعه نوشته نشده است.
-«شهید ثانی» در اجازه خود به شیخ ابراهیم میسی، کافی را به همراه سه کتاب: من لایحضره الفقیه، تهذیب الأحکام و الاستبصار، از پایه های ایمان و ستون های اسلام می شمارد.
-«محقق کرکی» می گوید: این کتاب از احادیث شرعی و اسرار دینی مقداری جمع آوری نموده که در کتاب دیگری یافت نمی شود.
-«محمدتقی مجلسی» نیز ادعا می کند: همانند کافی در میان مسلمانان نگاشته نشده است. و هر که در اخبار و ترتیب کتاب کلینی دقت کند درمی یابد که او از جانب خداوند تبارک و تعالی مؤید بوده است.
-«فیض کاشانی» می گوید: کافی شریفترین و کاملترین و جامعترین کتاب است زیرا که در میان آن ها شامل اصول و خالی از عیب و فضول است.
-«محمدامین استرآبادی» در کتاب فوائد المدنیه می گوید: ما از اساتید و علمای خود شنیده ایم که در اسلام کتابی تالیف نشده که برابر یا نزدیک کتاب کافی است.
-«محمدباقر مجلسی» در کتاب مرآة العقول، شرح مبسوط وی بر کتاب کافی، می نویسد: کتاب کافی از تمام کتب اصول، مضبوط‌تر و جامعتر است و بهترین و بزرگ ترین تألیف فرقه ناجیه (شیعه امامیه) است.
-«علامه بحرالعلوم» در رجال خود می نویسد: الکافی کتاب مفیدی است که در تمام کتب حدیث نظیر ندارد. هم از لحاظ کثرت احادیث و حسن ترتیب و هم به واسطه ضبط در نقل. به علاوه این کتاب در زمان غیبت صغری و پیش نظر سفراء آن حضرت در بیست سال انجام شده است.
-«شیخ عبدالله مامقانی» می نویسد: همانند کافی در اسلام نگاشته نشده و گفته می شود این کتاب بر امام زمان عرضه شده و آن حضرت آن را پسندیده و فرموده است: «این کتاب برای شیعیان ما کافی است.
-«شیخ آقا بزرگ تهرانی» کتابشناس بزرگ می نویسد: «کافی برترینِ کتب اربعه است؛ مانند آن درباره روایات اهل بیت نگاشته نشده است.»
-«آیت الله خویی» در کتاب معجم رجال حدیث، از قول استادش آیت الله نائینی، مناقشه در اسناد روایات کافی را حرفه و ترفند عاجزان و ناتوانان خوانده است.
-«سید محسن حکیم» در مستمسک عروة الوثقی، کافی را یکی از کتب اربعه می داند که محور عمل شیعه است.
شیخ کلینی در کلام امام خمینی(ره)
حضرت امام خمینی(ره) در تألیف کتاب ارزشمند و سازنده «شرح چهل حدیث» همه چهل حدیث این کتاب را از «کافی» ثقه الاسلام کلینی انتخاب کرده و در شرح آنها، آنجاکه از احادیث و سخنان معصومین(ع) بهره گرفته و مدد جُسته، کافی شریف از منابع اصلی حدیثی ایشان بوده است. چنانکه کلینی را با اوصاف متعدد و فاخری توصیف و یاد کرده است. عناوینی نظیر:شیخ أجل ثقه الاسلام محمدبن یعقوب کلینی صاحب کافی، ثقه الاسلام والمسلمین، فخر الطائفه الحقه و مفدمهم، الامام الاقدم، حجت الفرقه و رئیس الامه، فخر الطائفه و ذخرها، الشیخ الثقه الجلیل، حجت الفرقه و أمامهم، حجت الفرقه و ثقتها، شیخ المحدثین و أفضلهم، الشیخ الاجل و الثقه الجلیل، عماد الاسلام والمسلمین، رکن الاسلام و الشیخ الاقدم و الرکن الأعظم.
شیخ کلینی در کلام رهبری
«کلینی، تنها یک محدّث نبود. بررسی کتاب کافی، از جهت چگونگی تبویب و تقدیم و تأخیر ابواب آن و عناوین انتخابی آنها (نظیر: کتاب العقل و الجهل ، کتاب الحجة ، کتاب التوحید و …) نشان می دهد که کلینی، علاوه بر آن که محدّثی بزرگ است، متکلّمی چیره دست نیز هست و محتوا و روش و عناوینِ به کار گرفته شده توسّط وی، ناظر به مسائل کلامیِ رایج در روزگار اوست. ضمناً مقدّمه شیخ بر کافی، مقدمه درخشانی است که نشان می دهد این مرد ، چه تسلّطی بر عبارات و کلمات و مطالب و مفاهیم کلامی و … داشته است.عصر کلینی نیز روزگار حسّاس و دشواری است. ولادت او، در حوالی سال ۲۶۰ هجری اتّفاق افتاده است که سال وفات امام عسکری علیه السّلام و آغاز غیبت صُغراست و با در نظر گرفتن سال درگذشت او (یعنی ۳۲۹ هجری)، در می یابیم که حیات وی، کاملاً منطبق بر دوره غیبت صُغراست که از پیچیده ترین و حسّاس ترین بُرهه ها در تاریخ تشیّع است و شیخ کلینی، تقریباً بیست سال پایانی عمر خویش را، در بغداد به سرآورد که محلّ سکونت نُوّاب اربعه و وکلای ناحیه مقدّسه بود و این ویژگی ها در حیات کلینی ، برای کسانی که می خواهند درباره حرکت علمی شیعه به تحقیق بپردازند ، در خورِ توجّه است.»
- بخشی از پیام به کنگره بین‌المللی بزرگداشت ثقة‌الاسلام کلینی (ره)