حیوانات تراریخته حیواناتی هستند که در سیستم ژنتیک آنها تغییراتی ایجاد شده است به‌گونه‌ای که می‌توان آنها را به‌منظور اهدافی مانند تولید دارو یا سایر اهداف، مورد استفاده قرار داد. تولید این نوع حیوانات مخالفان و موافقان جدی در دنیا دارد.
بنیانا؛ نخستین گاو شبیهسازی شده ایرانی
مدیر پایگاه تحقیقاتی رویان اصفهان با تشریح موفقیت محققان این مؤسسه در تولید نخستین گوساله شبیهسازی شده گفت: تولد نخستین گوساله شبیهسازی شده، ایران را در جایگاه معدود کشورهای صاحب توانمندی در شبیهسازی انواع حیوانات مزرعهای یعنی گاو، گوسفند و بز قرار داده است.
محمد حسین نصر اصفهانی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه نخستین گوساله حاصل از تکنولوژی شبیهسازی در کشور متولد شد، عنوان کرد: نخستین گوساله شبیهسازی شده خاورمیانه با تلاش محققان کشورمان ساعت 15:05 شنبه گذشته در سن 270 روزه حاملگی و پس از عمل سزارین در مجتمع دامپروری نصر به دنیا آمد و کشورمان را در جایگاه معدود کشورهای صاحب توانمندی در شبیهسازی انواع حیوانات مزرعهای قرار داد.
مدیر پایگاه تحقیقاتی رویان اصفهان اضافه کرد: با دستیابی به این موفقیت بزرگ، آخرین و مهم‌ترین حلقه توانمندی‌های دانش جنین شناسی کشور در جهت نیل به اهداف بایوتکنولوژی دارویی در کشور کامل شد.
وی افزود: تولید این گوساله شبیهسازی شده به‌دنبال یک رشته تحقیقات دامنه دار از سال 1382 و با حصول موفقیت‌های چشمگیر در تولید انواع حیوانات مزرعهای حاصل از IVF، کلونینگ و مهندسی ژنتیک حاصل شده است که نخستین آنها رویانا و آخرین آنها حناست.
نصر اصفهانی گفت: انجام شبیهسازی موفق در گاو تبلور اصلی بلوغ دانش بیوتکنولوژی کشور است چرا که انجام شبیهسازی این حیوان به‌دلیل خصوصیات ویژه فیزیولوژیکی، تولیدمثلی و تولیدی و نیز اهمیت بالقوه این حیوان در علوم بیوتکنولوژی دارویی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وی ادامه داد: بدین لحاظ حصول این موفقیت در مقطع کنونی یک دستاورد بزرگ علمی است و در حال حاضر پژوهشگران پژوهشکده رویان جهاددانشگاهی نخستین رده سلولی تراریخته بز حاوی ژن تولید داروی TPA را تولید کردهاند که امید است در آینده‌ای نزدیک، نخستین بز تراریخته (ترانسژن) را که توان تولید داروی درمان سکته قلبی را در شیر خود دارد تولید کنند.
همچنین دومین گوساله شبیهسازی شده خاورمیانه که از منشا سلولی مشابه نخستین گوساله شبیهسازی شده یعنی بنیاناست با تلاش محققان کشورمان تا چند روز آینده در مجتمع دامپروری فوکا وابسته به تامین اجتماعی متولد می‌شود.در حال حاضر وضعیت جسمانی بنیانا تثبیت شده است و مشکل خاصی ندارد.
حیوانات شگفت‌انگیز تراریخته
هر روز خبر‌های جدید در باره تولید حیوانات تراریخته منتشر می‌شود؛ مثلا اخیرا در امارات شتر تراریخته متولد شد. یا خبرهایی در باره تولید میمون فلورسانت و موش سخنگو منتشر شده است و به‌نظر می‌رسد علاقه دانشمندان در ایجاد حیوانات عجیب رو به گسترش است.
یکی از این خبرها مربوط به ایجاد گربه غول پیکری بود که یک متر و 20 سانتی متر طول و 15 کیلوگرم وزن داشت. این گربه را متخصصان ژنتیک شرکت لایف استایل پتس در کالیفرنیا با استفاده از مهندسی ژنتیک تولید کردند.
این گربه که می‌تواند تا سن 25 سالگی زنده بماند پوستی شبیه به پوست پلنگ دارد و از نظر ویژگی‌های رفتاری بیش از آنکه به گربه شباهت داشته باشد، شبیه به یوزپلنگ آمریکایی است.این گربه غول پیکر تراریخته حاصل ترکیب ژنتیک گربه آفریقایی، یوزپلنگ آسیایی و گربه خانگی اروپایی است.
موافقان و مخالفان
در روش تراریخته دانشمندان سعی می‌کنند با ایجاد تغییرات ژنتیک در حیوانات، از تولیدات آن حیوان در ساخت داروهای خاص استفاده کنند. پرورش‌دهندگان دام و طیور سال‌هاست که به‌منظور استفاده کارا و سودآور از حیوانات پرورشی خود برای تولید محصولات بهتر با هزینه‌ای کمتر از روش‌های معمول و سنتی پرورش انتخابی و تلاقی‌گری استفاده می‌کنند.
در این روش‌ها تغییرات ایجاد شده در عملکرد ناشی از تغییر در ساختار ژنتیک حیوانات پرورشی است.
مباحث درخصوص موجودات تراریخته از اواسط دهه 80 میلادی و با تولید فراورده‌های پزشکی مانند انسولین و محصولات کشاورزی تراریخته مانند گوجه فرنگی آغاز شد.
ابداع روش‌های نوین مهندسی ژنتیک افق‌های جدیدی را فراروی پژوهشگران علوم زیستی گشوده است تا با شناسایی دقیق ژن‌ها و محل آنها تغییرات مورد نظر در ساختار ژنتیک موجودات زنده را با دقت بیشتری اعمال کنند.
تولید نخستین حیوانات تراریخته به سال 1985 برمی‌گردد که از آن سال تاکنون تغییرات اساسی در متدولوژی ایجاد گونه‌های تراریخته صورت گرفته است.
یکی از جنبه‌های نوین این زیست فناوری کاربرد حیوانات تغییر یافته به‌طور ژنتیک یا تراریخته درتولید محصولات جدید است. در راستای برآورد این هدف دانشمندان به شیوه‌های گوناگون سعی در تولید حیوانات تراریخته کردهاند.
راندمان سیستم‌های دامپروری در کشورهای در حال توسعه پایین است و بیماری‌ها نیز از عواملی هستند که کارایی تولید دردامپروری را کاهش می‌دهند.
استفاده از داروها و واکسن‌ها برای مبارزه با بیماری‌ها علاوه بر تاثیرات سوئی که برخود حیوان می‌گذارد و باعث ایجاد مقاومت نسبت به بسیاری از داروها می‌شود، سبب تجمع متابولیت‌های دارو درمحصولات تولیدی مانند گوشت، شیر و تخم مرغ می‌گردد که مصرف آنها می‌تواند عواقبی را برای مصرف‌کنندگان در پی داشته باشد.
مخالفان کاربرد محصولات تراریخته بر این عقیده‌اند که تغییرات حاصل از دست‌ورزی‌های ژنتیک تصادفی بوده و ممکن است که خطرات ناشناخته وغیرقابل پیش‌بینی را به همراه داشته باشد.
موافقان استفاده ازاین تکنولوژی آن را تکنیکی دقیق و جنبه‌ای نوین از روش‌های متداول اصلاح نژادی می‌دانند و مدعی‌اند که خطرات احتمالی ناشی از به‌کارگیری این محصولات در مقایسه با محصولات اصلاح شده با روش‌های مرسوم به هیچ عنوان بیشتر نیست و دلیلی ندارد که بشر از منافع چنین فناوری‌های سودمندی بهره نبرد.
درحال حاضر تلاش پژوهشگران بر این است که بتوانند روش‌های ایجاد دام‌های تراریخته را به سمتی سوق دهند که بتوان دام‌هایی با صفات مطلوب تولید کرد، ولی تاکنون کاربرد تجاری این فناوری در عرصه اصلاح دام به وقوع نپیوسته است.
ممنوعیت شبیهسازی انسان
محققان رویان در زمان مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی، استفتایی از مقام معظم رهبری داشته‌اند که به‌طور صریح شبیهسازی انسان منع شده است.
از سوی دیگر زمانی که برای تولد یک حیوان شبیهسازی شده مشکلات زیادی وجود دارد اخلاق و اصول انسانی به هیچ عنوان به محقق اجازه نمی‌دهد این کار را روی انسان‌ها انجام دهد.
در حال حاضر ممکن است در جریان تحقیقات همانند‌سازی مشکلاتی از جمله ناهنجاری از نظر پزشکی برای حیوان به‌وجود بیاید. از نظر پزشکی نیز این مسئولیت وجود دارد که نمی‌توان کاری کرد که انسانی با ناهنجاری متولد شود.