همهشری آنلاین، فرخنده رفائی: آتش‌سوزی بیمارستان گاندی تهران در زمستان سال گذشته حادثه‌ای بود که توجهات را به بحث ایمنی نمای ساختمان‌ها به ویژه ساختمان‌های عمومی و پرتردد جلب کرد. این حادثه خوشبختانه با حضور به‌موقع نیروهای آتش‌نشانی ختم به خیر شد اما تصور اینکه سرایت آتش از نما به بخش‌های داخلی این بیمارستان چه فاجعه ای را می‌توانست رقم بزند باعث شد موضوع ایمنی نماهای ساختمانی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و مدیریت شهری نیز در کنار ایمنی سازه، موضوع بی‌خطر بودن نمای ساختمان‌ها و قوانین و مقررات مربوط به آن را زیر ذره بین بگذارد.
در اخرین واکنش به این موضوع، رئیس کمیته ایمنی شورای اسلامی شهر تهران شنبه هفته جاری اعلام کرد که اجرای کامپوزیت و شیشه در نمای ساختمان‌های جدید تخلف محسوب می‌شود و باید از ادامه آن جلوگیری شود. مهدی بابایی البته تاکید کرد که «در حال حاضر در اجرای نمای کامپوزیت و شیشه چندان تخلف حاد جدیدی نداریم» اما با این حال خطر ساختمان‌های قدیمی‌تر که با چنین نماهایی ساخته شده‌اند همچنان وجود دارد و باید برای ایمن‌سازی آنها فکری کرد.
کامپوزیت در سه دقیقه خاکستر می‌شود
تجربه حریق بیمارستان گاندی تهران نشان داد نماهای کامپوزیتی با قابلیت اشتعال بسیار بالا، به‌ویژه برای مراکز پرتردد شهر خطری بالقوه تلقی می‌شوند و باید در اولویت ایمن‌سازی قرار گیرند. مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به پایش ایمنی ساختمان‌های تهران در برابر آتش‌سوزی گفت: ساختمان‌هایی که از سال ۱۳۹۰ به این‌سو در تهران ساخته شده‌اند مشکل زیادی به لحاظ ایمنی آتش‌سوزی ندارند اما تعدادی از ساخت و سازهای قبل از آن با توجه به رعایت نکردن ضوابط، جزو پرخطرها هستند که پایش این ساختمان‌ها به ترتیب و با اولویت ساختمان‌های قدیمی‌تر در حال انجام است.
قدرت‌الله محمدی با اشاره به پایش ۵۴ هزار ساختمان در تهران تاکنون، افزود: نزدیک به ۱۰ تا ۱۵ درصد از ساختمان‌های پایش شده نمای کامپوزیت دارند و برآورد می‌شود با اتمام پایش، این آمار به ۲۰ تا نهایتا ۲۵ درصد افزایش پیدا کند. مدیر عامل سازمان آتش‌نشانی شهردای تهران، نماهای پرخطر به لحاظ آتش‌سوزی را نماهای کامپوزیتی، نماهای چوبی و نماهای دارای الیاف آتش‌زا عنوان کرد و با اشاره به تجربه آتش‌سوزی نمای بیمارستان گاندی تهران و سرعت بالای گسترش آتش در این حادثه افزود: نماهای اشتعال‌زا از جمله کامپوزیت با کوچک‌ترین آتشی می‌توانند طی سه دقیقه نابود شوند و دیگر بخش‌های ساختمان را با خطر مواجه کنند.
نمای کامپوزیت باید تعویض شود
مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی شهرداری تهران، درباره شرایط ایمن‌سازی ساختمان‌های دارای نمای کامپوزیتی گفت: این ساختمان‌ها پایش و دسته‌بندی می شوند و به مالکین آنها اعم از دولتی، غیردولتی، موسسات، بازار یا دیگر اماکن، اخطار داده می‌شود.
به شهرداران مناطق و نواحی تهران نیز ابلاغ شده که این موضوع را پیگیری کنند تا ناایمنی ساختمان‌ها بر اساس دستورالعمل‌های اعلام شده رفع شود. او درباره اقداتی که منجر به ایمن‌سازی ساختمان‌ها می‌شود نیز گفت: توصیه ما این است که مالکین ساختمان‌ها یا نما را به طور کلی تعویض کنند یا با نصب استرینگر (قطعات پایدارساز از جنس گالوانیزه) روی نما، آن را ایمن سازی کنند اما در حال حاضر قانونی برای ملزم کردن مالکان به تعویض نما نداریم و باید مرجعی مثل مجلس در این زمینه قانون وضع کند، چون این نماها در گذشته مجوز داشته‌اند و آتش‌نشانی در چنین مواردی تنها تا مرحله اخطار به مالکان می‌تواند پیش‌برود.
رویکرد مدیریت شهری در بحث قوانین نما
سید محمد آقامیری، عضو شورای اسلامی شهر تهران و رئیس کمیسیون عمران این شورا در خصوص رویکرد پارلمان شهری به بحث مقررات نماهای ساختمانی به همشهری گفت: در ادوار گذشته به بحث نمای ساختمان‌ها خیلی توجهی نمی‌شد اما در دو دوره اخیر کمیته نما شکل گرفته و زحمات خوبی در این زمینه کشیده شده است. او با اشاره به اهمیت بحث ایمنی نمای ساختمان‌ها برای مدیریت شهری، افزود: در بحث زلزله علاوه بر اینکه روی طراحی سازه ساختمان حساسیت داریم و معتقدیم باید متناسب با آخرین متدهای استاندارد طراحی و مقاوم‌سازی شود، نمای ساختمان هم برای ما اهمیت ویژه‌ای دارد چون موارد زیادی داشته‌ایم که نما دچار آسیب شده و به اشکال مختلف مثل شکسته شدن شیشه‌های نما یا قابلیت آتش‌سوزی، برای شهروندان خطرساز شده است.
آقامیری با بیان اینکه در تهران ساختمان‌های دارای نماهای غیر استاندارد و با خطرپذیری بالا در برابر آتش، زیاد داریم، اضافه کرد: نمای ساختمان‌ها به ویژه در برج‌های بلند به طور معمول با استفاده از سیمان سفید و سیمان‌های پاششی کار می‌شود تا در برابر باد و طوفان، زلزله و آتش‌سوزی مقاوم باشد. به گفته رئیس کمیته عمران شورای شهر، ساختمان‌های بسیار بلند از طبقه چهارم و پنجم به بعد نباید نماهای سنگین و پرخطر مثل سنگ، آجر و کامپوزیت کار کنند.
بازدارندگی قوانین کافی نیست
آقامیری با اشاره به بازدارنگی قوانین در این زمینه، اضافه کرد: رعایت این قوانین در طراحی نقشه‌های ساختمانی در بخش خصوصی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد چون در غیر این‌صورت پایان کار برای آنها صادر نمی‌شود اما در بخش دولتی و نیمه دولتی مثل بیمارستان‌ها، ادارات و سازمان‌ها، با توجه به اینکه اغلب به پایان کار نیاز ندارند، کمتر مراعات می‌شود. به این ترتیب که بعد از صدور پروانه تغییراتی در نمای این ساختمان‌ها ایجاد می‌شود و برای شهرداری هم این امکان وجود ندارد که بتواند جلوی این کار را بگیرد.
مشکلات نماهای کامپوزیتی از منظر کارشناسی
نماهای کامپوزیتی نه فقط از منظر سرعت انتقال حریق خطرناک شناخته می‌شوند بلکه در حوادثی مثل طوفان و زلزله نیز استحکام کافی ندارند. امیرکیوان صالحی، دبیر کارگروه افزایش تاب‌آوری تهران در برابر زلزله در خصوص کاربرد نماهای نماهای کامپوزیتی به همشهری گفت: نماهایی مثل نماهای کامپوزیت پیوستگی و تجانسی با معماری ایرانی، اسلامی و حتی معماری مدرن پیوستگی و تجانسی ندارند و امروز در پروژه‌های بزرگ دنیا از نماهای کامپوزیتی یا آلومینیومی استفاه نمی‌شود و رویکرد به سمت استفاده از نماهای غیرصلب (انعطاف‌پذیر) مثل سیمان‌های طرحدار یا نماهای شیشه‌ای که اصطلاحا نماهای نرم خوانده می‌شوند، تغییر کرده است.
شهرداری تهران هم در مناطق خود در کمیته نماها سختگیری بیشتری در زمینه این نماها دارد. او با اشاره به مشکلاتی که در خصوص ایمنی این نماها وجود دارد، اضافه کرد: از منظر سازهای هم، گرچه نمای کامپوزیت از نمای آجر فشاری یا تیغه‌های فشرده بتنی سبک‌تر است و ما به دنبال این هستیم که بارگذاری ساختمان در مجموع بارگذاری سبکی باشد که به نیروی جانبی در زلزله تبدیل نشود، اما متاسفانه این نماها در مقایسه با نماهای به‌روزتر مثل نماهای شیشه‌ای یا پوشش نازکی از بتن خشک، وزن سنگین‌تری دارند و الحاق این قطعات هم مسائل متعددی دارد. صالحی در این زمینه توضیح داد: اتصال یک نمای کامپوزیتی به سازه اصلی باید با یک نقشه و با جزئیات پیچیده انجام شود که متاسفانه در کشور ما به این موضوع درست توجه نمی‌شود، به طور مثال از پیچ‌های کمتر یا پیچ‌های غیراستاندارد استفاده می‌شود. لذا این سازه‌های در معرض فروریزش هم قرار می‌گیرند.
کاهش چشمگیر کاربرد نماهای کامپوزیتی
دبیر کارگروه افزایش تاب‌آوری تهران در برابر زلزله، با اشاره به قوانین موثر شهرداری در خصوص نماهای پرخطر، گفت: به دلیل رویه شهرداری تهران در دو دهه اخیر نرخ پیشرفت استفاده از نماهای کامپوزیتی کاهشی بوده به این معنا که در دهه هفتاد حدود ۱۰ درصد از نماهای شهر تهران کامپوزیتی بود اما در سال ۱۴۰۱ این عدد با کاهش ۸۰ درصدی به ۱.۵ تا ۲ درصد رسیده است. به گفته صالحی، کاربرد میزان کمی کامپوزیت در نما به معنای کامپوزیتی بودن نمای ساختمان نیست و باید غالب بصری نما تماما کامپوزیت باشد تا نما به نام نمای کامپوزیتی خوانده شود.
او قوانین موجود در زمینه نماهای پرخطر را ناکافی دانست و تاکید کرد: این قوانین پشتیبانی خوبی از اخطارها ندارند و واقعیت این است که شهرداری و مراکز بالادستی زورشان به این موضوع نمی‌رسد. امیدواریم در مجلس جدید قوانین جدیدی در این زمینه تصویب کند. ما پیشنهاد دادیم که شهرداری به ساختمان‌های نوسازی که نمای پرخطر دارند پایان کار ندهد و در ساختمان‌های قدیمی حق معامله از مالک گرفته شود. بسته‌ای از قوانین تشویقی و تنبیهی تهیه شده که امیدواریم با تصویب آنها، مواجهه با نماهای پرخطر تسهیل شود.
چشم مردم به دست قانونگذار
نبود قوانین پشتیبان، خلئی است که بازدارندگی اخطارهای نهادهای ناظر را کاهش و به همان نسبت ضریب وقوع حوادث را افزایش می‌دهد. تهرانی‌ها در سال‌های اخیر دست‌کم دو حادثه تلخ و مرگبار پلاسکو و کلینیک سینا اطهر را به چشم دیده‌اند که هر دو در سایه بی‌اعتنایی مالکان به اخطارهای آتش‌نشانی رقم خورد. تجربه هایی از این دست گویای آن است که اخطارهای پیاپی در زمینه ایمن‌سازی ساختمان‌ها به تنهایی بازدارنده نیست و نبود اهرم فشاری از جنس قوانین جدی می‌تواند فاجعه آفرین باشد. قانونگذار در حوزه ایمنی سازهای چنین قوانینی را وضع کرده و با ساختمان‌های ناایمن تا مرحله پلمپ ساختمان برخورد می‌شود اما برخورد با ساختمان‌های دارای نمای پرخطر همچنان نیازمند قوانین جدی‌تر است.
معایب نماهای کامپوزیت
- مقاومت بسیار پایین در برابر آتش
- مقاومت پایین در برابر باد و طوفان
- مقاومت پایین در برابر ضربه
- احتمال بالای سقوط به دلیل شکاف بین دیوار و نما