همشهری آنلاین – گروه سیاسی: با آغاز فرایند برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری و ثبت‌نام داوطلبان کاندیداتوری، فضای سیاسی کشور حال‌وهوای کاملا سیاسی به‌خود گرفته و گمانه‌زنی‌ها درباره انتخابات ۸ تیرماه از جنبه‌های مختلف آغاز شده‌است.
در این میان اگرچه در آستانه فرصت ۵ روزه داوطلبان کاندیداتوری، پیش‌بینی حضور یا عدم‌حضور برخی چهره‌های سیاسی، اصلی‌ترین رویکرد نظرسنجی‌های مجازی را تشکیل می‌داد، اما این روزها و با اعلام رسمی فهرست کاندیداهای نهایی ازسوی شورای‌نگهبان، فضای‌مجازی و شبکه‌های اجتماعی پر شده‌است از نظرسنجی‌هایی که با توجه به مبهم بودن جامعه آماری آنها، چندان نمی‌توان به نتایج‌شان اعتماد کرد.
در این میان برخی رسانه‌های خارج‌نشین و فعالان مجازی معاند نیز انتشار نتایج نظرسنجی‌های مبهم درباره رفتار انتخاباتی مردم ایران در ۸ تیرماه را در دستورکار قرار داده‌اند؛ موضوعی که بررسی پیشینه نظرسنجی‌های انتخاباتی در ایران نشان می‌دهد چنین نظرسنجی‌هایی بیش از آنکه شاخص‌های یک داده‌کاوی آماری و دقیق را داشته باشد، برآمده از امیال و گرایش‌های سیاسی جریان‌های ضدانقلاب است.
افزایش بی‌سابقه نظرسنجی‌های مجازی
احتمالا این روزها با گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی با صفحاتی مواجه شده‌اید که از شما می‌خواهند در نظرسنجی انتخاباتی آنها شرکت کنید؛ موضوعی که بیش از هر چیز نشان‌دهنده داغ‌تر شدن تب نظرسنجی‌های انتخاباتی است. جالب اینجاست که نتایج قاطبه نظرسنجی‌ها مطابق با رویکرد سیاسی گردانندگان صفحه انتشاردهنده نظرسنجی است؛ نکته‌ای که اعتبار چنین نظرسنجی‌هایی را زیرسؤال می‌برد.
در این میان اما، طی روزهای اخیر شاهد ۲ رویکرد اساسی در جهت‌گیری نظرسنجی‌ها بوده‌ایم؛ در نخستین روزهای آغاز ثبت‌نام داوطلبان کاندیداتوری در چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، نظرسنجی‌ها پیش‌بینی حضور یا عدم‌حضور کاندیداها در میدان انتخابات را در دستورکار داشتند، اما از نخستین ساعت‌های انتشار فهرست کاندیداهای نهایی در روز یکشنبه، بازار نظرسنجی‌ها درباره «گزینه منتخب» یکباره داغ شد و انواع و اقسام صفحات مجازی با انتشار پست‌های نظرسنجی، خواهان رأی دادن مخاطبان خود هستند.
تلاش برای جهت‌دهی به رفتار انتخاباتی مردم
آنچه این روزها در کنار رقابت حقیقی کاندیداها در میدان انتخابات در فضای‌مجازی به چشم می‌آید، تلاش جریان‌های سیاسی برای جهت‌دهی به رفتار انتخاباتی جامعه است؛ به‌طوری حامیان هرکدام از کاندیداها با انتشار نظرسنجی‌های انجام شده در فضای‌مجازی و مصادره به مطلوب نتایج آن، تلاش می‌کنند اینگونه القا کنند که کاندیدای مطلوب‌شان در صدر انتخاب بخش زیادی از جامعه قرار دارد؛ این درحالی‌است که بررسی‌ها نشان می‌دهد در بهترین حالت، چنین نظرسنجی‌هایی تنها بازتاب‌دهنده نظرات بخش کوچکی از حامیان آن کاندیدای موردنظر است و به‌هیچ‌عنوان قابل تعمیم به فضای‌کلی جامعه نیست. درواقع نمی‌توان چنین نظرسنجی‌هایی را بازتاب‌دهنده نظر و گرایش قاطبه جامعه دانست.
نظرسنجی‌های مجازی قابل‌اعتماد است؟
باتوجه به داغ شدن تنور نظرسنجی‌های انتخاباتی در شبکه‌های اجتماعی، آنچه بیش از پیش ذهن افکارعمومی را دراین حوزه مشغول کرده، میزان قابل اعتماد بودن چنین نظرسنجی‌هایی است. اگرچه برخی معتقدند چنانچه ابزار نظرسنجی آنلاین مناسب باشد، نتایج آن می‌تواند قابل اعتماد باشد، اما طیف وسیعی از کارشناسان حوزه ارتباطات بر این اعتقادند که نظرسنجی‌های مجازی را نمی‌توان بازتاب‌دهنده آرای کلیت جامعه دانست.
«عدم‌وجود امکان بلوک‌بندی و انتخاب دقیق نمونه»، «دسترسی نداشتن بخش‌های قابل‌توجهی از جامعه به شبکه اجتماعی هدف نظرسنجی»، «تأثیر بدافزارها در نتیجه نظرسنجی»، «امکان ثبت‌نظر تکراری در برخی پلتفرم‌ها»، «عدم‌وجود تکثر سیاسی در جامعه هدف یک صفحه نظرسنجی‌کننده در فضای‌مجازی»، «امکان سوگیری مخاطب با دیدن نتیجه نظرسنجی» و... ازجمله دلایلی است که برخی کارشناسان برای غیرقابل اعتماد بودن نظرسنجی‌های انتخاباتی برشمرده‌اند.
کدام نظرسنجی درست است؟
«کدام نظرسنجی‌ها درست هستند؟»؛ این سؤالی است که با داغ‌تر شدن تنور نظرسنجی‌های انتخاباتی، بیش از پیش ذهن افکارعمومی را درگیر می‌کند. اگرچه این روزها نظرسنجی‌های رنگارنگی درباره «انتخاب مردم» در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، اما نکته اصلی اینجاست که نتایج کدام‌یک قابل اعتمادتر است.
بررسی پیشینه نظرسنجی‌های انتخاباتی در دوره‌های گذشته نشان می‌دهد تنها به نتایج نظرسنجی‌هایی می‌توان اعتماد داشت که براساس اصول علمی و خوشه‌بندی‌های جمعیتی، سنی، قومی و... انجام می‌شوند و با پیمایش‌های دقیق میدانی، بازتاب‌دهنده طیف وسیعی از نظرات جامعه هستند.
ازسوی دیگر باید درنظر داشت اطمینان به صحت نتایج نظرسنجی ربط وثیقی به مرکز آمارسنجی مربوطه دارد که تا چه اندازه اصول علمی و آماری لازم برای به‌دست دادن یک رفتارشناسی انتخاباتی را به‌دست می‌دهد.
رویکردمحوری ضدانقلاب
در شرایطی که فضای سیاسی کشور کاملا حال‌وهوای انتخاباتی به‌خود گرفته و آغاز تبلیغات کاندیداها، شور و نشاط ویژه‌ای به جامعه بخشیده‌است، معاندان در شبکه‌های اجتماعی، رویکرد سرد نشان دادن فضای انتخاباتی کشور و بی‌میل بودن مردم برای حضور در پای صندوق‌های رأی در روز ۸ تیرماه را دنبال می‌کنند؛ رویکردی که انتشار نتایج نظرسنجی‌های مجازی، مهم‌ترین ابزار پیگیری چنین راهبردی به‌حساب می‌آید.
این رویکرد در گذشته نیز مسوبق به سابقه بوده‌است؛ در جریان انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای‌اسلامی نیز شاهد بودیم که رسانه‌های ضدانقلاب خارج‌نشین با انتشار نتایج نظرسنجی‌های مجازی، تلاش کردند اینگونه القا کنند که زیر ۲۰ درصد از جامعه در انتخابات شرکت خواهند کرد، اما نتایج انتخابات ۱۱ اسفندماه ۱۴۰۲ شکست سنگینی را برای ضدانقلاب رقم زد.