به گزارش همشهری آنلاین، 46سال از زلزله مرگبار طبس می‌گذرد؛ زلزله‌ای که سرزمین نخل و نارنج را درهم پیچید تا شهر خشت و گلی منسوب به عیلامی‌ها از میان برود و ۲۵هزار نفر در ثانیه‌ای چشم از جهان فرو بندند. حالا گرچه گفته می‌شود بازسازی دوباره شهرها و روستاها پیوند میان پیش و پس از زلزله را از بین برده، اما دست سرنوشت در «اصفهک» این پیوند را از نو رقم زده است. روستایی که حالا دوباره سربرافراشته و در میان ۸ پرونده ایران برای انتخاب روستای گردشگری جای گرفته است.
بیشتر بخوانید:
روزی که طبس لرزید و نفس بُرید
قهر اهالی
ماجرا از آنجا شروع شد که «اصفهک» هم مانند بسیاری از روستاهای طبس بعد از زلزله خالی از سکنه شد؛ اهالی برخی از روستاها، روستا را کوبیدند و از نو ساختند، اما اهالی «اصفهک» کل بافت تاریخی را ترک کردند و یک بافت جدید را در 300متری آن بنا کردند و از آن زمان به این بافت «ده کهنه اصفهک» می‌گفتند.
این بافت در همه دهه‌های گذشته رها شده بود و اهالی از آنجایی که روستا را با خاطره تلخ و با داغ عزیزان از دست رفته ترک کرده بودند، دل خوشی از آن نداشتند و حتی بچه‌ها را با گفتن اینکه بافت تاریخی جن دارد از رفتن به آنجا منع می‌کردند؛ این روایت حمیدرضا رستمی از اعضای شورای روستا و متولد1361 است: «ما در دوران کودکی در ده کهنه بازی می‌کردیم و آنقدر آنجا را دوست داشتیم که هر سال مادرم را مجاب می‌کردم سیزده‌به‌در را در حیاط خانه قدیمی باشیم.»
آشتی‌کنان
قهر اهالی و در عین حال تمایل نسل جوان به ده‌کهنه آنقدر ادامه یافت تا اینکه سال1392 یک فکر سرنوشت اصفهک را برای همیشه تغییر داد. رستمی روایت می‌کند: «روستای ما در کنار جاده اصلی است و اهالی در زمان عبور مسافران به‌ویژه نوروز، محصولات روستایی را کنار جاده می‌فروشند. در آن سال با همسرم فکر کردیم غرفه‌ای برای پذیرایی از مسافران تدارک ببینیم و به این نتیجه رسیدیم که غرفه را کنار حمام تاریخی روستا که تقریبا سالم و البته نزدیک جاده هم بود ببریم، بلکه اهالی آنجا بیایند و خاطره‌هایشان زنده شود و با ده‌کهنه آشتی کنند.»
آشتی هم برقرار شد؛ آنطور که رستمی می‌گوید یک کافه برای پذیرایی با آش و دمنوش در کنار حمام راه افتاد و مثل بمب در روستا و شهرستان و بین مسافران صدا کرد؛ تا جایی که هم اهالی از آن استقبال کردند و هم مسافران و روزانه تا 600نفر به این کافه می‌رفتند.
رستمی می‌گوید که موافقت این کار را به شرط ثبت ملی 6ماهه ده‌کهنه از شورای روستا گرفته بود و همین اتفاق هم افتاد. سال1393 بافت تاریخی خشت و گلی که به‌دلیل خالی از سکنه شدن به همان شکل تاریخی و بدون استفاده از مصالح جدید مانده بود به ثبت ملی رسید و حالا هم که به همت اهالی در مسیر جهانی شدن است.
یک مشارکت مردمی
اصفهک 5 سال پیش با پروژه گردشگری‌اش توانست برنده جایزه TO DO ۲۰۲۰ کشور آلمان شود؛ این جایزه به پروژه‌ای اهدا می‌شود که در حوزه مشارکت در گردشگری فعال باشد و سودآوری حاصل از این پروژه به مردم محلی تعلق گیرد.
رستمی تأکید می‌کند توسعه گردشگری اصفهک کاملا این ویژگی را دارد: «همه‌چیز از دل مردم برخاست و همه‌کاره خود مردم روستای هزار نفری اصفهک هستند که بعد از مرمت بیش از 20خانه که حالا به اقامتگاه تبدیل شده، صنایع‌دستی، بازی‌های بومی و حتی جشن‌های سنتی‌شان را احیا کرده‌اند.»
او می‌گوید که الگوی این روستا این شعر مولاناست: «هر کسی کو دور ماند از اصل خویش/ باز جوید روزگار وصل خویش.»
بیشتر بخوانید:
روستای اصفهک طبس به فینال جایزه «TO DO» راه یافت
روستا در راه جهانی شدن
در سال۲۰۲۴ ، 8روستای ابیانه (استان اصفهان)، کندلوس (استان مازندران)، پالنگان (استان کردستان)، بیشه (استان لرستان)، میمند (استان کرمان)، فهرج (استان یزد)، اصفهک (استان خراسان جنوبی) و قلعه بالا (استان سمنان) نامزد جهانی شدن در فهرست یونسکو هستند. همچنین 2روستای سهیلی (استان هرمزگان – قشم) و روستای قاسم‌آباد (استان گیلان) نیز در فهرست پشتیبانی قرار گرفتند.
وحید بهفرنژاد، معاون میراث فرهنگی خراسان جنوبی با بیان اینکه روستای اصفهک روستای تاریخی در دل کویر است که بافت آن به شماره31336 ثبت ملی شده، می‌گوید: تعیین حریم، نقشه‌برداری، خواناسازی بافت، مرمت معابر و فضاهای عمومی، ایجاد اقامتگاه‌های بومگردی و مرمت حمام قدیمی روستا با مشارکت اهالی انجام شده است.
دیدنی‌های اصفهک
حمام قدیمی روستا که می‌توان آن را نقطه شروع توسعه گردشگری منطقه دانست، حالا فعال است. درواقع این روستا 2حمام قجری دارد که مرمت شده‌اند. این حمام‌ها از معماری کویری متأثر شده و با مصالحی همچون خشت و گل ساخته شده‌اند. در معماری این حمام‌ها مثل بیشتر حمام‌های قدیمی یک سکو برای نشستن، سربینه، درهای کوتاه و حوضی وجود دارد. می‌گویند احتمالا در گذشته مردم روستا به‌جای پول به مسئول حمام گندم می‌دادند و از آن استفاده می‌کردند.
روایت‌ها نشان می‌دهد شاخص جهانی سلامت آسمان در شب عددی بالای 21 است که در ایران تقریبا چنین شاخصی در مناطق محدودی وجود دارد، اما جالب اینکه این شاخص در «اصفهک» به 27 می‌رسد. گردشگری روستا که آغاز شد، یکی از جوانان هم به فکر رصد شب افتاد و بعدها رصدخانه روستا هم شکل گرفت و حالا مسافران در کنار اقامت می‌توانند با شرکت در تورهای ویژه از آسمان زیبای این روستای کویری هم لذت ببرند.
شکل معماری روستا آنقدر خاص و جذاب بود که برخی را به فکر توریسم علمی در این منطقه انداخت. کم‌کم پای دانشجویان به منطقه باز شد و بعدتر پژوهشکده معماری خاک اصفهک از سال۱۳۹۴ با هدف احیای دانش معماری «خشت و گل» در آنجا آغاز به‌کار کرده است. چندماه پیش هم فیلم مستند «ضربی اول» به کارگردانی امیرعلی واحدسمیعی به نمایش گذاشته شد که چالش نخستین تلاش‌ها برای بازگشت به معماری با خشت و گل را به تصویر می‌کشید؛ فراز و نشیبی که «احسان» از اهالی روستای «اصفهک» برای ساخت پاتوقی در بافت قدیم روستا طی کرد.
مسجد جامع اصفهک مانند سایر بناهای تاریخی روستا معماری بومی مناطق کویری را دارد. گرچه مسجد جامع فضایی کوچک با یک گنبد کاهگلی و چند پنجره کوچک دارد، اما ویژگی‌ای در معماری آن وجود دارد که منحصر به فردش می‌کند. مسجد دارای کنج یا ستون‌هایی است که اگر 2نفر در 2کنج متفاوت با فاصله از هم قرار بگیرند و یکی شروع به حرف زدن حتی با صدای آرام کند، صدا به طرف مقابل گفت‌وگو می‌رسد.