همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: همیاران محیط زیست در منطقه یوزکنام پل ابریشم (بین سمنان و خراسان شمالی) از روز جمعه (۲۵ خرداد ۱۴۰۳) موفق به ثبت تصویر یک قلاده یوزپلنگ نابالغ شدند که ظاهرا سالم ولی از مادر جدا شده و در جستجوی مادر خود بود. سه شبانه روز پایش منطقه برای یافتن مادر به تنیجه نرسید و بالاخره محیطبانان با مشورت کارشناسان توله یوز را زنده گیری کردند.
یوزپلنگ‌ها حدود ۱.۵ تا ۲ سال وابسته به مادر خود هستند و در طی این مدت، مهارت‌های لازم برای شکار و بقا را از مادر یاد می‌گیرند. پس از این دوره، آنها می‌توانند به طور مستقل زندگی کنند و شکار کنند. توله یوزی که پل ابریشم دیده شد به ادعای، مدیران سازمان حفاظت محیط زیست «از لحاظ ظاهری جثه مناسبی داشته ولی لاغر به نظر می‌رسید» آنها حتی در چندین نقطه خرگوش به عنوان طعمه قرار دادند تا توله‌یوز بتواند تغذیه کند.
به دنبال برگرداندن یوز ماده ایم
حسن اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست: با توجه به رصد لحظه‌ای محیطبانان، متأسفانه آثار لاغری مفرط و گرسنگی بازهم در حیوان مشاهده می‌شد و وضعیت مناسبی نداشت و مراجعات مکرر توله‌یوز به همان محدوده مشاهده‌شده اولیه که در خارج از مناطق حفاظت‌شده است، نگران‌کننده بود. در چنین شرایطی با مشورت با کارشناسان و دامپزشکان اعزامی به منطقه و با توجه به لاغری شدید توله‌یوز، تصمیم بر این شد که این حیوان از طبیعت زنده‌گیری و به سایت توران منتقل شود. ترجیح نخست ما این است که پس از پایدار شدن وضعیت حیوان و انجام اقدامات پیش‌نیاز لازم، در صورت امکان حیوان به طبیعت برگردانده شود، اما بازهم باید نظر کارشناسان متخصص را در این موضوع جویا شد. برای تکثیر و حفاظت در اسارت و نیمه اسارت سازمان برنامه دارد و علاوه بر توران، میاندشت هم یکی از گزینه‌هاست. همه تلاش ما این است که اعتبارات سازمان در زیستگاه هزینه شود و پروژه‌های تکثیر و حفاظت در اسارت و نیمه اسارت با استفاده از سایر منابع مثل مسئولیت اجتماعی بخش خصوصی انجام شود. توله یوز اخیر ماده و حدود یک ساله است.
تکثیر در اسارت نباید از اهمیت حفاظت زیستگاه کم کند
مرتضی پورمیرزایی، مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی: تجربه سالها حفاظت نشان می‌دهد علی‌رغم تلاش‌های فراوان در راستای حفاظت از زیستگاه‌ها، جمعیت یوزپلنگ همچنان کاهش پیدا کرده است. در این شرایط، ایجاد جمعیت پشتیبان با بهره‌گیری از یوزپلنگ‌های در اسارت اهمیت ویژه‌ای دارد. ایجاد جمعیت پشتیبان در کوتاه و میان‌مدت می‌بایست تنها به عنوان تضمین حفظ ژن گونه در شرایط نیمه‌طبیعی مدنظر باشد و از اهمیت حفظ زیستگاه طبیعی و گونه‌های بومی آن نکاهد. بنابراین توجه به تکثیر افراد حاضر در اسارت به عنوان گزینه مکمل فعالیت‌های جاری حفاظتی در مناطق، کاملاً ضروری به نظر می‌رسد.
احداث دالان عشق برای یوزها با همکاری بسیج
مرکز تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی در پارک ملی توران، در سال ۱۳۹۳ در ۷۰۰ هکتار منطقه فنس‌کشی شده افتتاح شد. این منطقه پیشتر برای نگهداری و تکثیر گور ایرانی استفاده قرار گرفته بود. این مرکز بخشی از برنامه ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است که هم اکنون میزبان ۴ ماده و ۱ نر است و در روزهای اخیر یک قلاده یوز دیگر به جمع آنها اضافه شده است و سازمان حفاظت محیط زیست به دنبال رها کردن آن در صورت تشخیص متخصصان است.
فروردین ۱۳۹۹ در سکوت خبری، ایران یوزپلنگی که از دست قاچاقچیان نجات پیدا کرده و در پارک پردیسان تهران نگهداری می‌شد به همراه کوشکی و دلبر دو یوزپلنگ دیگر به دل پارک ملی توران منتقل شدند. یوزها پشت فنس‌های محوطه تکثیر در اسارت نگهداری شدند و ماحصل این انتقال تا اسفند سال ۱۴۰۱ مرگ کوشکی در اثر کهولت سن، زنده‌گیری فیروز (یوز نری که در زمان زنده‌گیری حدود ۱۱ سال سن داشت) از طبیعت توران، زادآوری ایران و فیروز، سزارین سوال برانگیز ایران، مرگ دو توله ایران در روزهای اول و مرگ پیروز توله سوم ایران در ۱۱ ماهگی شده است. با توجه به محدودیت زمانی که برای حفاظت از این گونه در معرض انقراض وجود دارد تا کنون، هیچ اتفاق مثبت یا موثری که سازمان در مورد آن اطلاع رسانی کند رخ نداده است. حتی برخی از کارشناسان معتقدند سزارین ایران نابجا بوده و احتمالا باعث جسبندگی در لگن و در نتیجه ناباروری این گونه شده باشد. در دو سال گذشته با وجود جفت‌گیری فیروز و ایران، هیچکونه باروری رخ نداده است.
برای طبیعت گونه‌ای ارزش و اعتبار دارد که بدون دخالت انسان در زیستگاه طبیعی‌اش به دنیا آمده، رشد کرده و وارد چرخه طبیعی شود. از بد اقبالی گونه یوزپلنگ آسیایی، آذرماه ۱۴۰۱، دو توله یوزپلنگ تازه متولد شده (بین ۱۸ تا ۲۰ روزه) توسط یک چوپان در منطقه توران در شهرستان شاهرود در شرق استان سمنان پیدا و زنده‌گیری شدند. محیطبانان پس از اطلاع از موضوع، توله‌ها را به سرعت به محل زنده‌گیری برگرداندند تا شاید مادرشان پیدا شود، اما این اتفاق رخ نداد و به علت سردی هوا، توله‌ها به پاسگاه محیط‌بانی، سپس به تهران، پشت‌بام اداره کل محیط زیست سمنان و در نهایت به منطقه محصور سایت تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی برده شدند. حال این دو یوزپلنگ (آذر و توران) خوب است و با اضافه شدن توله‌ای که در روزهای اخیر از پل ابریشم جاجرم زنده‌گیری شده پروژه تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی جان دوباره‌ای گرفته است. این در حالی است که از نظر متخصصان محیط زیست و حیات وحش تکثیر در اسارت در همه جای دنیا به عنوان پلن B در نظر گرفته می‌شود. برخی دیگر از متخصصان نیز معتقدند حفاظت از گونه‌ای که جمعیتش در زیستگاه ۱۶ فرد شده باید به تکثیر در اسارت بیشتر متمرکز باشد.
به گفته حسن اکبری در ماه‌های اخیر ۶ میلیارد تومان اعتبار از منابع خارج سازمان برای بهبود شرایط تکثیر در اسارت یوزپلنگ ایرانی تامین شده است. به گفته اکبری این پول صرف ایجاد فضای ریوایلدینگ (باز وحشی سازی)، نصب چیتاران (آموزش تعقیب شکار)، بزرگ کردن فضای نگهداری یوزها، مکان‌های برخورد نر و ماده (دالان عشق) و … شده است. این امور با همکاری بسیج سازندگی انجام شده و قرار است تا قبل از فصل جفت‌گیری در زمستان به پایان برسد.
آشنایی با یوزهای مستقر در توران
۶ قلاده یوز در مرکز تکثیر در اسارت توران زندگی می‌کنند
دلبر: ماده - ۱۳ ساله – زنده گیری و دست‌آموز شدن توسط چوپانی در شاهرود
ایران: ماده- ۷ ساله- کشف و ضبط از قاچاقچی در تهران
آذر و توران: ۲.۵ ساله – زنده گیری توسط چوپانی در پارک ملی توران
فیروز: ۱۴ ساله – زنده گیری توسط سازمان حفاظت محیط زیست برای زادآوری با ایران
فرد جدید (بی‌نام) : ماده- ۱ ساله – زنده‌گیری توسط سازمان حفاظت محیط زیست پس از اطمینان از نبود مادر
۷۰۰ هکتار: سایت تکثیر در اسارت توران
چشم امید به مشارکت بخش خصوصی
یکی از بکرترین مناطق برای یوز در شمال توران به پل ابریشم معروف است. در ماه‌های اخیر یوزهای زیادی در این منطقه تردد کرده‌اند. سال گذشته در قالب یک تفاهمنامه با استانداری‌های خراسان شمالی و سمنان و دو اداره کل محیط زیست این استان ها و بخش خصوصی، قرار شد حداقل ۸ نیرو در قالب همیار محیط‌بان با امکانات مناسب مستقر شوند و کار حفاظت را انجام دهند. در آذر ۱۴۰۲ حفاظت مشارکتی منطقه‌ای به وسعت حدود ۳۹۲ هزار هکتار با سرمایه‌گذاری میلیاردی بخش خصوصی (موسسه یوزکنام پل ابریشم) شروع شد و از آن زمان ثبت مشاهده یوزها بیشتر از قبل شد. اما هنوز نمی دانیم چه اتفاقی برای مادر توله یوز ماده افتاده است. چرا که یوزها تا حداقل دو سالگی با مادر و برادر و خواهرهایشان زندگی می‌کنند.