به گزارش همشهری آنلاین، تغییر در رفتارهای مالی خانوار یکی از معیارهای اصلی در تغییر دهک درآمدی است که البته در مواردی، مانند گردش مالی بالا به دلایل خاص، امکان اعتراض به آن وجود دارد و مشکل می‌تواند پس از رسیدگی وزارت کار برطرف می‌شود؛ اما خانوارهای عادی که رفتار مالی خطی و بدون تغییر دارند بهتر است برای حفظ دهک خود، از هرگونه گردش مالی کلان غیرمرتبط با درآمد و هزینه خانوار جلوگیری کنند.
در دهه ۸۰ و در زمان اجرای مرحله اول قانون هدفمندی یارانه‌ها، خوداظهاری خانوارها مبنای خوشه‌بندی قرار گرفت؛ اما در ادامه با تجهیز بانک‌های اطلاعاتی جامع و استفاده از هوش مصنوعی، به‌تدریج مبانی دهک‌بندی به اطلاعات و رفتارهای مالی خانوارها گره خورد.
در این میان، گرچه کاستی‌هایی مثلاً در حوزه املاک با معاملات مبتنی بر چک وجود داشت، اما برای کاهش میزان خطا، امکان درخواست بازبینی نیز برای خانوارهای معترض مدنظر قرار گرفت و اگر متولیان دهک بندی در وزارت کار به وظیفه خود عمل کنند، هرگونه تغییر در دهک‌بندی قابل‌اعتراض و پیگیری است.
معیارهای دهک‌بندی
مرجع دهک‌بندی خانوارها، بانک اطلاعاتی «پایگاه رفاه ایرانیان» است که در آن، اطلاعات خانوارها اعم از تعداد اعضا، مالکیت خودرو و گردش مالی همه اعضای خانواده مبنای آزمون وسع قرار می‌گیرد و بر اساس نتیجه این آزمون، رتبه خانوار در میان همه خانوارهای کشور به دست می‌آید.
شواهد حاکی از این است که این پایگاه هنوز اطلاعات بورس و اطلاعات مالکیت زمین و مسکن را به‌عنوان مبانی اصلی دهک‌بندی مدنظر قرار نمی‌دهد و در حوزه گردش مالی نیز همچنان معاملات مبتنی بر چک را جداگانه دسته‌بندی نمی‌کند.
البته گردش مالی حاصل از همه این موضوعات در قالب واریز یا برداشت، بر دهک‌بندی تأثیر دارد. ازآنجایی‌که ۹ دهک از کل ۱۰ دهک درآمدی کشور مشمول دریافت یارانه نقدی هستند و کالابرگ الکترونیک نیز فقط به ۷ دهک پایین اختصاص می‌یابد، این تغییرات مالی می‌تواند با جابه‌جا کردن دهک درآمدی خانوار، به قطع یا وصل شدن حمایت‌های دولتی منجر شود.
تغییرات قابل‌اعتراض دهک درآمدی
جمعیت ایران به ۱۰ دسته ۱۰ درصدی تقسیم می‌شوند و هرگونه تغییر رفتار مالی که منجر به جابجایی یک خانوار نسبت به سایر خانوارها شود، می‌تواند در تعیین دهک درآمد آن خانوار مؤثر باشد.
در دهک‌بندی خانوارها، ۱۰ درصد جمعیت که کمترین درآمد را دارند در دهک اول قرار می‌گیرند و دهک‌های بعدی به‌تناسب وضعیت درآمدی تعیین می‌شوند تا دهک دهم که دربرگیرنده ۱۰ درصد ثروتمندتر جامعه است.
در این فرایند، دهک یک خانوار احتمال دارد با دریافت یک وام بانکی مثل وام ازدواج که رقم آن سنگین است، تغییر کند؛ اما صولت مرتضوی، وزیر کار اختصاصی در مورد این موضوع وعده رسیدگی داده و از خانوارهایی که با دریافت وام ازدواج دهک آنها تغییر کرده، خواسته است تا اعتراض خود را ثبت کنند.
در مورد پرداخت و دریافت رهن مسکن اجاره‌ای نیز همین مشکل برای مستأجران وجود دارد؛ چراکه مستأجران در زمان تغییر محل سکونت، باید مبالغ کلانی را به‌عنوان رهن از موجر قبلی دریافت کرده و به‌حساب موجر جدید واریز کنند.
در این میان دریافت قرض از دیگران نیز مزید علت می‌شود و دهک خانوار را تغییر می‌دهد. وزارت کار در مورد رسیدگی به این اتفاقات قولی نداده اما ازآنجایی‌که روزبه‌روز اتکا به هوش مصنوعی در آزمون وسع افزایش می‌یابد، می‌توان امیدوار بود که در فرایند رسیدگی به اعتراضات دهک‌بندی، این موارد اصلاح شود.
چگونه به دهک‌بندی اعتراض کنیم؟
خانوارها می‌توانند با مراجعه به درگاه دولت الکترونیک به نشانی https://my.gov.ir/، سامانه حمایت وزارت کار به نشانی https://hemayat.mcls.gov.ir یا از طریق شماره گویای ۰۹۲۰۰۰۰۶۳۶۹ از دهک درآمدی خود مطلع شوند.
در گام دوم، اگر یک خانوار به دهک بندی معترض بود، می‌تواند با ثبت درخواست بررسی، اعتراض خود را به هرکدام از مبانی دهک‌بندی اعم از تعداد اعضای خانوار، اطلاعات بانکی، خودرو ثبت کند تا مورد رسیدگی قرار گیرد.
به‌عنوان‌مثال، اگر سرپرست خانوار از حساب خود برای مدیریت ساختمان یا تنخواه‌گردانی استفاده می‌کند، می‌تواند با ثبت اعتراض خواستار جداسازی تراکنش‌های غیرمرتبط با خانوار شود؛ اما توجه به این نکته ضروری است که برای ثبت درخواست اعتراض، از متقاضی تعهد گرفته می‌شود که اطلاعات او در اختیار سازمان امور مالیاتی، سازمان‌های حمایتی و نظام بانکی قرار گیرد و مبنای تصمیم‌گیری در خصوص اخذ مالیات، ارائه خدمات و تسهیلات درخواستی باشد.
یکی دیگر از عوامل تغییر دهک درآمدی، حضور فرزندان بالای ۱۸ سال دارای درآمد است که با بالا بردن سرانه درآمدی خانوار، منجر به تغییر دهک درآمدی می‌شود. در این مورد، عضو دارای درآمد می‌تواند با مراجعه به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند https://my.gov.ir/ نسبت به جداسازی خود از خانوار اصلی اقدام کند تا دهک درآمدی خانوار به حالت قبل برگردد. البته در این وضعیت، یارانه فرد جدا شده به دلیل قرار گرفتن در دهک دهم حذف خواهد شد.