به گزارش همشهری آنلاین، فرهیختگان نوشت: مطابق آنچه ظریف اعلام کرده، ذیل این شورا پنج کارگروه اقتصادی، زیربنایی، فرهنگی، اجتماعی و (سیاسی، دفاعی و امنیتی) فعال شده و بیش از ۴۵۰ نفر نیز عضو این کارگروه‌ها هستند. قرار است پیشنهادهای این کارگروه‌ها برای انتخاب اعضای کابینه دولت چهاردهم نهایتا به تایید شورای رهبری رسیده و برای انتخاب به پزشکیان ارائه شوند. مهم‌ترین نقد به این ساختار را می‌توان جای خالی رئیس‌جمهور در تعیین سازوکارهای شورا و سپردن عنان تصمیم‌گیری اولیه به اشخاص دیگر دانست. این شیوه معرفی کاندیداهای تصدی کرسی‌های کابینه دولت چهاردهم با انتقادات زیادی به‌ویژه از جانب چهره‌های اصلاح‌طلب به‌عنوان بدنه حامی پزشکیان مواجه بوده و مواضع آنها نشان می‌دهد که فرآیند تعیین‌شده حتی در بدنه حامیان نیز با چالش مقبولیت مواجه است.
فرآیند تعیین کابینه چهاردهم از کجا شروع شد
تاکید مسعود پزشکیان بر استفاده از ظرفیت کارشناسان در مناظرات انتخاباتی اکنون این توقع را از او به وجود آورده که در تعیین کابینه خود نیز افرادی را انتخاب کند که بتواند از وجهه کارشناسی آنها در افکار عمومی دفاع کند. در راستای تحقق چنین هدفی محمدجواد ظریف از جانب پزشکیان به‌عنوان رئیس شورای انتقالی دولت چهاردهم منصوب شده است. تاکنون اما عملکرد این شورا حتی توسط بدنه اصلاح‌طلبان که حامیان اصلی مسعود پزشکیان محسوب می‌شوند نیز مورد انتقاد قرار گرفته است. چهره‌های مختلفی از اصلاح‌طلبان تاکنون نسبت به رفتارهای سهم‌خواهانه گروه‌های سیاسی دارای نماینده در کمیته‌ها معترض شده‌اند ازجمله آنها می‌توان به بهزاد نبوی اشاره کرد. رئیس سابق جبهه اصلاحات و از چهره‌های باسابقه اصلاح‌طلبان برخی حمایت‌ها از این شعار انتخاباتی را سهم‌خواهی قلمداد کرده و آن را اینگونه توصیف می‌کند: «به نظر می‌رسد شعار «برای ایران» قبل از انتخابات، به شعار «برای وزارت» تبدیل شده. از همه اعضای کمیته‌ها عاجزانه استدعا دارم، به‌خاطر ایران و به‌خاطر دکتر پزشکیان بینوا، دست از سهم‌خواهی از این گوشت قربانی بردارند.» نبوی در ادامه پیشنهاد داده است: «رئیس و همه اعضای کمیته‌ها، از داشتن پست و مقام منع شوند تا بتوانند کمی هم به فکر ایران و آینده آن باشند.» سهیلا جلودارزاده، نماینده ادوار مجلس هم به این موضوع اینگونه واکنش نشان داده است: «اگر حزبی برخورد کنیم ما هم دست‌کمی از دولت‌های سایه و آفتاب و روشنایی نداریم. بهتر است که همه به انتخاب اصلح پزشکیان کمک کنند. ایشان خودشان فرد توانایی هستند.» در پی این واکنش‌ها محمدجواد ظریف با حضور در گفت‌وگوی ویژه خبری اعلام کرد برای جلوگیری از تعارض منافع اگر عضوی از کمیته‌ها از جانب یکی از گروه‌های سیاسی به‌عنوان کاندیدا سمتی در کابینه معرفی شود بلافاصله از کابینه خارج شده و جایش را به فردی هم‌تراز با خود می‌دهد.
انتقادهای اساسی به ساختار شورای راهبری انتقال دولت
ایرادها به فرآیند تعیین‌شده برای انتخاب کابینه صرفا به عملکرد آن محدود نمانده و اساس و شاکله آن نیز مورد ایراد قرار گرفته است. حسام‌الدین آشنا، مشاور حسن روحانی در دولت یازدهم در توییتی ساختار شوراها و کمیته‌های تشکیل‌شده را اینگونه مورد انتقاد قرار می‌دهد: «رئیس‌جمهور اسلامی موظف نیست به هیچ فهرست پیشنهادی از هیچ شورا و کمیته‌ای ملتزم شود. او در برابر ملت، مجلس و رهبری مسئول است نه در برابر روال‌ها و ساختارهای شرکتی.» امیر ناظمی، پژوهشگر حوزه سیاستگذاری در بخشی از متن انتقادی مفصل خود به ساختار تعیین‌شده می‌نویسد: «در چارت معرفی‌شده توسط ظریف نه فناوری و نه محیط‌زیست مستقل نگاه نشده‌اند. در حقیقت همین تقسیم‌بندی نشان می‌دهد که دولتمردان ایرانی هنوز ویژگی‌های دوران امروز را در تحلیل خود وارد نکرده‌اند. به‌واسطه همین نگاه است که «علم، فناوری و نوآوری»، تکه‌تکه می‌شود. بخشی از آن اقتصادی، بخشی از آن فرهنگی و بخشی دیگر گم می‌شود (معاونت علمی).
بازی با برگ اقلیت‌ها
از آنجایی که تاکید بر حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی یکی از اصلی‌ترین بخش‌های ادبیات انتخاباتی مسعود پزشکیان بوده است این نگرانی همواره مطرح بوده که دولت او برای پاسخ به وعده‌های انتخاباتی دچار قومیت‌زدگی شده و برخی از اعضای کابینه نیز متاثر از همین امر انتخاب شوند. اگرچه محمدجواد ظریف در گفت‌وگوی ویژگی خبری اعلام کرده که قومیت‌گرا بودن باعث رد شدن کاندیداهای حضور در کابینه خواهد بود اما اتفاقات چند روز اخیر باعث به وجود آمدن ابهاماتی در این‌باره شده است. پس از آنکه اعتراضاتی درمورد عدم عضویت چهره اهل سنت در شورای راهبری انتقالی از جانب چهره‌های مختلف شنیده شد به یکباره اخباری مبنی‌بر عضویت چند چهره به‌عنوان نمایندگان اهل سنت در این شورا شنیده شد. عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوی دولت اصلاحات که نسبت به عدم عضویت هیچ فرد اهل سنتی در شورای راهبری معترض بود پس از این تصمیم از پزشکیان تشکر کرد. جلال جلالی‌زاده، نماینده پیشین سنندج در این‌باره اعلام کرد: «یک نفر کرد به شورای راهبردی دولت چهاردهم اضافه شد؛ قرار است امروز نیز یک نفر بلوچ اضافه شود.» مطابق فهرست منتشرشده توسط ظریف به نظر می‌رسد رئوف قادری، نماینده سابق شهر پاوه و معاون اقوام و مذاهب ستاد انتخاباتی «پرزیدنت مسعود» به‌عنوان نماینده جامعه اهل سنت به شورای راهبری تعیین کابینه افزوده شود. این اقدام باعث شده است ظریف اکنون در برابر این سوال قرار بگیرد که اگر قومیت‌گرایی مبنای تصمیم‌گیری نیست چرا برخی چهره‌ها صرفا با عنوان نمایندگان اقلیت در این شورا اضافه شده‌اند. چنانچه این انتخاب بر مبنای شایستگی فردی یا حتی در پاسخ به کمپین تبلیغاتی پزشکیان صورت گرفته این توقع از رئیس شورای راهبری انتقال دولت وجود داشت که این اعضا را با تمرکز بر وجهه تخصصی آنها به عضویت شورا درآورده و مانع از به وجود آمدن شائبه قومیت‌گرایی در تعیین کابینه شود.
این شائبه بر بخش دیگری از اظهارات ظریف در گفت‌وگوی ویژه خبری صحه گذاشته می‌شود. ظریف در اظهاراتی بحث‌برانگیز در این‌باره می‌گوید: «اگر ]کاندیدای عضویت در کابینه [زن باشد ۱۰ امتیاز می‌گیرد و اگر مرد باشد هیچ امتیاز نمی‌گیرد. اگر از مذاهب و ادیان رسمی باشد امتیاز می‌گیرد و اگر مسلمان شیعه باشد امتیازی نمی‌گیرد.» این اظهارات که به نوعی شایسته‌سالاری را به چالش کشیده و در آن برای جنسیت و مذهب نسبت به شایستگی و تخصص‌گرایی امتیاز ویژه‌ای در نظر گرفته شده است با انتقادات زیادی در فضای مجازی مواجه شد. در نتیجه این انتقادات، ظریف طی مطلبی این اظهارات را اینگونه توجیه کرد که: «تبعیض مثبت یک روش شناخته‌شده جهانی برای کاستن از نابرابری‌هاست و به معنی رهاکردن ارزش‌های جامعه ایران نیست. دولت وحدت ملی نیز به معنی دولت ائتلافی نیست.» اگر گزاره مطرح‌شده توسط ظریف یعنی وجود تبعیض را بپذیریم شورای راهبری می‌بایست برای جبران تبعیض ظرفیت اقلیت‌های مذهبی و نیز بانوان را دقیق‌تر مورد ارزیابی قرار دهد تا اگر فرد توانمندی برای تصدی مسئولیت حضور داشت به کار گرفته شده و تبعیضی به وجود نیاید. اینکه برای جبران تبعیض امتیاز ویژه‌ای برای جنسیت و مذهب قائل شویم خود می‌تواند عامل تبعیض دیگری برای ذبح تخصص باشد.
ارائه تصویری شبه‌دموکراتیک از فرآیند تعیین کابینه
مطابق فهرست منتشرشده و بنا بر اظهارات محمدجواد ظریف بدنه اصلی شورای انتقال قدرت را اصلاح‌طلبان، اعضای ستاد و نمایندگان اقلیت‌ها تشکیل می‌دهند. از آنجایی که این سه گروه حلقه اصلی کمپین تبلیغاتی رئیس‌جمهور تلقی می‌شوند عضویت آنها باعث می‌شود تا بتوانند تصویری از همگونی کابینه انتخابی با بدنه اجتماعی پزشکیان بسازند. این تصویر بدنه اجتماعی را برای تداوم حمایت از رئیس‌جمهور در میدان‌های اجرایی و سیاسی آتی تا حد زیادی اقناع می‌کند. دومین فرصتی که شورای راهبری انتقال قدرت در اختیار پزشکیان قرار می‌دهد القای تصویری شبه‌دموکراتیک در تعیین کابینه است. از آنجایی که نبود احزاب تعیین کابینه را به امری غیرشفاف و در پرده لابی‌های سیاسی تبدیل کرده است تشکیل چنین شورایی حداقل در ظاهر می‌تواند وجهه‌ای شبه‌دموکراتیک از فرآیند تعیین کابینه نمایش دهد.
تهدیدهای شورای انتقالی برای تصویر رئیس‌جمهور
شورای انتقالی علاوه‌بر فرصت‌های سیاسی که برای رئیس‌جمهور به وجود می‌آورد می‌تواند از جنبه‌هایی نیز واجد تهدید تلقی شود که به برخی از آنها پرداخته می‌شود.
۱. القای تصویر اداره شدن توسط دیگران
تاکید مداوم پزشکیان بر سپردن امور به متخصصان در ایام انتخابات نگرانی در مورد اداره شدن دولت او توسط دیگران را به یکی از پاشنه‌آشیل‌های کمپین تبلیغاتی‌اش تبدیل کرده بود. حتی پورمحمدی یکی از رقبای انتخاباتی او نیز در ایام انتخابات به این موضوع اشاره کرده و مدعی شد: «پزشکیان مربی خوبی نیست و او را اداره خواهند کرد.» با توجه به این نظرات اکنون عدم حضور مسعود پزشکیان در صدر فرآیند تعیین کابینه و سپردن تکلیف امور به ظریف می‌تواند چنین تصویری را نمود عملی ببخشد. این تصویر زمانی بیشتر تکمیل می‌شود که همزمان با حضور ظریف در صدر اخبار از رئیس‌جمهور منتخب صرفا تصاویری از حضور در هیات مذهبی و سوپرمارکت‌ها مخابره شود.
۲. القای امکان ۲دولتی
اتخاذ تصمیمات اساسی توسط چهره‌های غیر از رئیس‌جمهور این نگاه را در افکار عمومی به وجود می‌آورد که آنها با یک دولت رسمی و یک دولت غیررسمی مواجهند. القای چنین تصویری باعث می‌شود که بدنه مدیران دولتی برای تصمیم‌گیری خود را با ۲ رویکرد سیاسی مواجه دانسته و بعضا در پیروی از ایده‌های رئیس‌جمهور دچار سردرگمی شوند.
۳. احتمال تشدید اختلاف در بدنه حامیان
اینکه به جای رئیس‌جمهور تصمیمات اصلی را افراد دیگری بگیرند باعث می‌شود بدنه حامیان رئیس‌جمهور با یکدیگر در تفسیر نظر رئیس‌جمهور دچار اختلاف شده و تصمیمات اتخاذشده را منتسب به رئیس‌جمهور ندانند. نمونه‌ای از این اختلاف را می‌توان در ادبیات انتقادی که در چند روز اخیر درمورد تصمیمات شورا در فضای رسانه‌ای بازتاب پیدا کرده است مشاهده کرد.
۴. تشدید اتهامات درمورد سهم‌خواهی
اگر گروه‌های حامی رئیس‌جمهور تصمیمات اتخاذشده در شورا را منتسب به پزشکیان ندانسته و درباره آن دچار اختلاف شوند در نتیجه از طرفی یکدیگر را متهم به سهم‌خواهی کرده و از سویی نیز ممکن است برای بروز نارضایتی، خود دچار سهم‌خواهی شوند. در چنین شرایطی حضور رئیس‌جمهور می‌توانند هم تعیین‌تکلیف امور را راحت‌تر کرده و هم از شدت اختلافات و سهم‌خواهی‌های احتمالی بکاهد.
۵. تثبیت گزاره بی‌برنامه بودن رئیس‌جمهور قبل از انتخابات
یکی از گزاره‌هایی که توسط رقبای انتخاباتی پزشکیان در تقابل با او مطرح می‌شد عدم ارائه برنامه توسط پزشکیان بود. این گزاره اکنون که به روزهای تنفیذ حکم نزدیک می‌شویم بیشتر تقویت می‌شود؛ چراکه هنوز فهرستی اولیه از کابینه رئیس‌جمهور منتشر نشده و در فرآیند تعیین‌شده از جانب کابینه نیز شخص رئیس‌جمهور ظهور فعالی نداشته است. آسیب نداشتن برنامه زمانی بهتر درک می‌شود که توجه کنیم تعیین کابینه مرحله اول شکل‌گیری دولت است و تعیین مدیران میانی نیز نیاز به زمان دارد، که اگر تعیین کابینه به تعویق بیفتد تعیین مدیران میانی نیز به تعویق می‌افتد. آمادگی پیشینی رئیس‌جمهور و ارائه فهرستی از اسامی احتمالی می‌توانست چنین تصویری را از بین برده و نشان‌دهنده آمادگی پزشکیان برای دولت‌داری باشد.
جای خالی احزاب بهتر درک شد
اقداماتی که اکنون توسط ظریف و شورای راهبری انجام می‌شود در نظام‌های سیاسی حزبی توسط احزاب و در مدت زمانی بلندمدت اجرایی می‌شود. فقدان نظام حزبی در ایران باعث شده است تا همواره روسای جمهور پس از انتخاب شدن در تعیین کابینه با چالش مواجه شده و نهایتا نیز ساختارهای شب انتخاباتی تعیین‌کننده باشند. ساختارهایی که عدم شفافیت، شعارزدگی و عدم مسئولیت‌پذیری در قبال افراد انتخاب‌شده ازجمله ایرادات آن است. مادامی که احزاب در ساختار سیاسی رسمیت نیافته و تحزب شکلی جدی به خود نگیرد تداوم وضعیت سیاسی موجود امری بدیهی تلقی می‌شود.