داوطلبان کنکور دو دسته‌اند؛ دسته‌ای که فارغ‌التحصیل همان سال هستند و ارتباط بیشتری با محل تحصیل خود دارند و اگر اراده کنند و موقعیت فراهم باشد از راهنمایی‌های مشاور مرکز پیش دانشگاهی خود یا پایگاه‌های تعیین رشته آموزش و پرورش بهره می‌گیرند. اما جمع زیادی که فارغ‌التحصیل سال‌های قبل هستند و تقریبا ارتباط آنها با مراکز تحصیلی سابق‌شان قطع شده است بیشتر به سمت مؤسسات، آموزشگاه‌های آزاد و یا انتخاب رشته مجازی که توسط سازمان سنجش ارائه می‌شود متمایل می‌شوند. در این بین تعدادی هم که از تجربه اولیای خود و یا مشاورانی استفاده می‌کنند که وابسته به مؤسسه خاصی نیستند.
سال‌ها بود که آموزش‌و‌پرورش کمک به داوطلبان کنکور را وظیفه خود نمی‌دانست و آنها را فارغ‌التحصیل می‌دانست درصورتی‌که عملا این داوطلبان تا پایان تابستان دانش‌آموز و جزء مجموعه آموزش و پرورش محسوب می‌شوند اما خوشبختانه چند سالی هست که پایگاه‌های انتخاب رشته در هر منطقه برای کمک به داوطلبان کنکور ایجاد می‌شود.
اهمیت انتخاب رشته
داوطلبان کنکور باید واقف باشند که انتخاب رشته بسیار مهم، حیاتی و سرنوشت ساز است و کم نیستند داوطلبانی که با سرسری گرفتن موضوع یا بی‌حوصله عمل کردن و یا سپردن این امر به دست افراد نابلد باعث تغییر سرنوشت خود، قبولی در رشته‌هایی که مورد علاقه‌شان نیست و یا عدم‌قبولی خود مواجه می‌شوند. و جالب این است که در بین این افراد معمولا اشخاصی دیده می‌شوند که کارنامه علمی قابل‌قبولی دارند. به همه داوطلبان مجاز به انتخاب رشته کنکور توصیه می‌شود همانند یک درس و بیش از40 ساعت زمان را برای تعیین رشته در نظر بگیرند و به انتخاب حداکثر تعداد مجاز به انتخاب یعنی صد رشته را انتخاب کنند.
کجا انتخاب رشته کنیم؟
داوطلبان باید توجه داشته باشند که سرنوشت‌شان به‌دست خودشان است و اطمینان داشته باشند که آموزش و پرورش با ساماندهی مراکز انتخاب رشته در چند مرکز پیش دانشگاهی در هر منطقه آموزش‌و‌پرورش و سازمان سنجش در ارائه انتخاب رشته مجازی حرکتی نو در جهت کمک به داوطلبان را دنبال می‌کنند اما برنامه‌های تعیین رشته این دو نهاد دولتی که صرفا با هدف کمک به داوطلبان ایجاد شده است در کنار نقاط قوت، نقاط ضعفی هم دارد. مهم‌ترین ضعف اینگونه تعیین رشته کردن نگاه عام و بی‌توجهی به تفاوت‌های فردی و توانایی‌های بالقوه افراد است.
پایگاه‌های انتخاب رشته مراکز پیش دانشگاهی
در مراکز تعیین رشته آموزش‌و‌پرورش به گفته داوطلبان سال‌های پیش، ساعات فعال کاری مراکز با توجه به زمان محدود برای تعیین رشته خیلی کم است و عملا مشاوران نمی‌توانند زمان زیادی را به هر داوطلب اختصاص دهند اما داوطلبانی که در انتخاب رشته خود تردید دارند و نیاز به اثر‌گذاری دیگران، برای آسان کردن کار خود از اعمال نظر مشاوران دلسوز استفاده می‌کنند که مناسب‌ترین و اقتصادی‌ترین گزینه است. در ضمن افرادی که به این پایگاه‌ها قدم می‌گذارند با شناخت متقابلی که مشاوران و داوطلبان از یکدیگر دارند بهتر می‌توانند به‌خصوص داوطلبانی که دچار تردید در رشته‌های مورد علاقه هستند را راهنمایی کنند.
انتخاب رشته مجازی
سازمان سنجش آموزش کشور در تعیین رشته مجازی، انتخاب رشته براساس علاقه‌مندی‌ها و نمرات داوطلبان سال پیش است و نه رشته‌های مورد علاقه داوطلب، بدین ترتیب رشته‌هایی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند که داوطلب در دروس زیر مجموعه آن رشته توانایی‌های بیشتری را از خود بروز داده است حال آنکه احتمال دارد این رشته خیلی مورد علاقه داوطلب نباشد و داوطلب در دروس زیر مجموعه رشته یا رشته‌های مورد علاقه‌اش نتیجه خوبی کسب نکرده باشد در این صورت شاید نتواند از انتخاب رشته پیشنهادی سازمان سنجش بگذرد و عبور از آن را معادل عدم‌قبولی بداند در این صورت علاقه‌های خود را با قبولی در هر رشته ممکن تعویض خواهد کرد. درصورتی که به‌سادگی می‌توان هر دو حالت را در کنار هم داشت؛ یعنی ابتدا رشته‌های مورد علاقه را برگزید و در اولویت‌های بالاتر قرار داد و سپس رشته‌هایی که مورد علاقه کمتر داوطلب هستند اما احتمال قبولی در آنها بیشتر است را برگزید.
با توجه به ایراداتی که به این روش انتخاب رشته وارد است استفاده حرفه‌ای از آن به داوطلبان توصیه می‌شود؛ به این مفهوم که داوطلب با توجه به اینکه طبق اعلام مسئولان سازمان سنجش، اولویتی برای این رشته‌ها لحاظ نخواهد شد و با عنایت به اینکه رشته‌ها براساس مناطق بومی به داوطلب پیشنهاد می‌شوند اگر داوطلبی از جمع این رشته‌ها، رشته‌های مورد علاقه خود را به‌ترتیب اولویت رشته و شهر مورد علاقه در پیش نویس لیست مورد نظر خود وارد کند انتخاب رشته او انتخابی تقریبا ایده‌آل خواهد بود.
در آن صورت داوطلب باید از جمع رشته‌های پیشنهاد شده، رشته‌هایی را که مورد علاقه‌اش نیستند به‌طور کلی حذف کند و در اولویت بندی (ترتیب‌کردن رشته‌ها از یک تا صد) ساعت‌ها زمان بگذارد و با حساسیت خاصی همراه با والدین یا شخص خبره به جابه‌جایی‌ها تا رسیدن به بهترین حالت ممکن ادامه دهد. البته این انتخاب رشته درصورتی کارساز و قابل استفاده و مفید خواهد بود که تمامی رشته‌ها در نرم افزار، تعریف شده و نرم افزار ایراد نداشته باشد و فراموش نکنیم تمامی اطلاعات این نرم افزار براساس علاقه‌مندی‌های داوطلبان سال‌های پیش است نه سال‌جاری.
بهترین‌شیوه تعیین رشته
اگر داوطلبی که زمان‌های بسیار زیادی را برای مطالعه دروس اختصاص داد، صبوری پیشه کند و انتخاب رشته را همچون درسی بپندارد که باید موشکافانه با آن برخورد کند و به‌دقت مطالعه و بررسی کند حتی بدون کمک دیگران می‌تواند بهترین انتخاب ممکن را هم شخصا انجام دهد.
توصیه‌ها
1- رشته‌های مورد علاقه خود را با دقت از دفترچه استخراج کنید.
2- با مطالعه دقیق ناحیه و قطبی که استان شما در آن قرار دارد را بشناسید چون برای بعضی از رشته‌ها استان‌هایی که در یک ناحیه یا قطب قرار دارند برای آن رشته‌ها حکم استان بومی را خواهند داشت و احتمال قبولی در آنها بیشتر است. بعضی از رشته‌ها هم که استانی محسوب می‌شوند فقط در استان بومی است و در مورد رشته‌های کشوری برای داوطلبان سراسر کشور چگونگی پذیرش یکسان خواهد بود.
3- برای انتخاب رشته‌های روزانه با توجه به بند 2، رشته‌های مورد علاقه را در شهرهایی که برای ما بومی محسوب می‌شوند انتخاب کنیم و اگر تمایل داشتیم از شهرهای بزرگ غیربومی هم چند انتخاب مقدماتی داشته باشیم.
4- برای غیرحضوری، شبانه، پیام نور و غیرانتفاعی و همه بند‌هایی که در آن مجاز به انتخاب رشته هستیم به همین صورت عمل کنیم اما توجه داشته باشیم که بومی گزینی برای این دانشگاه‌ها با روزانه تفاوت دارد.
5 – در این‌صورت شاید به انتخاب بیش از یکصد رشته برسیم که باید تعدادی از آنها، به‌ویژه آنهایی که کمتر مورد توجه و علاقه شخص هستند را حذف کنیم.
6 – مهم‌ترین بخش، ردیف‌کردن رشته‌ها به‌ترتیب اولویت رشته‌هایی است که مورد علاقه داوطلب هستند که دارای مقطع بالاتر و در دانشگاه‌های معتبرتر هستند. برای داوطلبان غیرتهرانی (غیربومی تهران) حتی در اولویت‌های ابتدایی بهتر است اگر رشته مورد نظرشان کشوری نیست از دانشگاه‌های تهران انتخاب خود را آغاز کنند. به‌عبارت دیگر برای انتخاب‌های ابتدایی بومی‌گزینی را فراموش کنند.
هشدار
اطمینان داشته باشید با مطالعه دفترچه، استفاده از راهنمایی‌های افراد آگاه، توجه دقیق و اجرای نکات ذکر شده در این نوشتار، به‌سادگی خواهید توانست انتخاب رشته ایده‌آلی با تاکید بر همه فاکتورها اعم از رشته و شهرهای مورد علاقه، قبولی در بهترین دانشگاه و استفاده از تمامی احتمالات برای قبولی انجام دهید.
به‌خاطر داشته باشید اگر در هر رشته روزانه حتی اگر در مقطع کاردانی باشد، پذیرفته شوید و به هر دلیل تصمیم به ادامه تحصیل در آن رشته را نداشته باشید سال بعد از شرکت در کنکور محروم خواهید بود.