به گزارش همشهری آنلاین به نقل از کیهان، اندیشکده شورای آتلانتیک با بررسی امکان توافق هسته‌ای جدید در دوران رئیس‌جمهور جدید ایران، به قلم دنی سیترینوویچ نوشت: مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور منتخب در جریان مبارزات انتخاباتی خود اعلام کرد که قصد دارد برای رفع تحریم‌های آمریکا علیه ایران تلاش کند. واضح است که رفع تحریم‌ها بر بخش‌های حیاتی اقتصاد ایران مانند بخش انرژی، مستلزم توافق جدید با غرب درخصوص برنامه هسته‌ای است.
اما با توجه به تحولات اخیر در صحنه جهانی- جنگ اوکراین، ناآرامی‌های سال ۱۴۰۱ ایران و حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل- و این واقعیت که ایران عمدتاً کنترل نشده، آیا توافق هسته‌ای جدید می‌تواند محقق شود؟ با نگاهی به وضعیت کنونی مذاکرات که ایالات‌متحده تحت رهبری ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و تحریم‌های یکجانبه را مجدداً اعمال کرد، پیشرفت چندانی حاصل نشده است. این شکست و این واقعیت که اکثر محدودیت‌ها بر ایران همان‌طور که در توافق هسته‌ای تعیین شده، تا ضرب‌الاجل اکتبر ۲۰۲۵- آخرین تاریخی که غرب می‌تواند تحریم‌های «اسنپ‌بک» را اعمال کند، برداشته می‌شود- احتمال بازگشت به توافق هسته‌ای را بسیار بعید می‌سازد.
با این حال، با توجه به تمایل فوری طرفین برای جلوگیری از وخامت و تشدید کنترل‌نشده، آنها به گفت‌وگوی خود در عمان برای جلوگیری از تشدید تنش منطقه‌ای در جهان پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ ادامه داده‌اند. در هر صورت، بازگشت به برجام پس از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در ماه نوامبر و به‌ویژه با توجه به پیروزی پزشکیان در ایران و ضرب‌الاجل اکتبر ۲۰۲۵، دوباره روی میز خواهد بود. بنابراین، تهران و قدرت‌های جهانی مربوطه باید در مورد امکان ایجاد یک چارچوب سیاسی جدید برای موضوع هسته‌ای ایران گفت‌وگو کنند. در غیر این صورت، احتمال وقوع بحران‌های بی‌سابقه بین ایالات‌متحده و ایران به شدت افزایش خواهد یافت. اما با توجه به ناکامی طرف‌ها در بازگشت به برجام- و با توجه به بی‌اعتمادی عمیق تاریخی بین آنها- این سؤال مطرح می‌شود که وقتی وضعیت برنامه هسته‌ای ایران به‌طور چشمگیری با آنچه در آن وجود دارد متفاوت شده، به چه نوع توافقی دست خواهند یافت. تهران پیشرفت چشمگیری در ظرفیت غنی‌سازی خود داشته است. امروزه با استفاده از سانتریفیوژهای بسیار پیشرفته ۶۰درصد غنی‌سازی می‌کند و ذخایر اورانیوم غنی‌شده زیادی دارد.
هر مذاکره‌ای پیچیده و چالش‌برانگیز خواهد بود. واقع‌بینی و درک آنچه شامل توافق جدید نمی‌شود، ضروری است. از نظر فناورانه، هدف تعیین‌شده در نسخه برجام ۲۰۱۵، شکستن یک‌ساله گریز هسته‌ای به دلیل پیشرفت بی‌سابقه ایران در غنی‌سازی بود که اکنون از نظر تکنولوژیک غیرمرتبط به نظر می‌رسد و اجرای این هدف را در عمل غیرممکن می‌کند. ایران با استفاده از سانتریفیوژهای بسیار پیشرفته از آستانه غنی‌سازی تا ۶۰درصد گذشت و هیچ کشور یا نهادی قادر به حذف این دانش نخواهد بود، حتی اگر بیشتر زیرساخت‌هایش از بین بروند.
علاوه‌بر این، توافق آینده تنها توانایی هسته‌ای ایران را محدود می‌کند- و نه پیشرفت آن در زمینه متعارف یا فعالیت‌های منطقه‌ای‌اش- زیرا توافق اولیه تنها بر پرونده هسته‌ای متمرکز بود. این موضع قطعی ایران است و توانایی تغییر آن تقریباً وجود ندارد. علاوه‌بر این، با توجه به عدم‌اعتماد به غرب، که پس از خروج ایالات‌متحده در سال ۲۰۱۸ تشدید هم شد، احتمال اینکه تهران با برچیدن زیرساخت‌های هسته‌ای خود موافقت کند بسیار کم است. این بدان معنا نیست که ایران آماده برچیدن سانتریفیوژها نخواهد بود.
با این حال، بعید است که ایران با برچیدن دسته‌جمعی موافقت کند، به‌خصوص اگر انبار سانتریفیوژها دور از تاسیسات هسته‌ای باشد.
با فرض اینکه طرفین بتوانند بر اساس مفروضات اولیه به توافق برسند، غرب توانایی نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران (از استخراج مواد تا تولید سانتریفیوژها تا خود غنی‌سازی) را برای سال‌های طولانی دریافت خواهد کرد. برجام۲ توافق کاملی نخواهد بود، اما توانایی غرب برای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران را به میزان قابل‌توجهی بهبود می‌بخشد و اطمینان می‌دهد که این برنامه به اهداف صلح‌آمیز محدود می‌شود. هزینه لغو تحریم‌ها بسیار قابل‌توجه خواهد بود.
ایالات‌متحده از ابتدا می‌خواست تحریم‌ها را به عنوان چماق حفظ کند که در ازای اجرای توافق هسته‌ای توسط ایران می‌توانست قابل چشم‌پوشی باشد. ایران افزایش نیروهای متعارف خود مانند موشک‌های بالستیک و پهپادها را متوقف نخواهد کرد و حاضر نخواهد شد در مورد همکاری خود با نیروهای نیابتی در خاورمیانه گفت‌وگو کند. هرگونه مداخله بین‌المللی در این موضوعات دارای خط قرمز است و ایران هیچ‌گونه محدودیتی را در ارتباط با هیچ متحدی در هیچ معامله‌ای نمی‌پذیرد. استراتژی ایران از روز اول روشن بود: محدودیت در برنامه هسته‌ای «صلح‌آمیز»، در ازای لغو تحریم‌ها و هیچ‌چیز دیگری. حتی اگر قدرت‌های جهانی این اصول را بپذیرند، دستیابی به توافق آسان نخواهد بود. سوءظن بین واشنگتن و تهران بدون توجه به اینکه چه کسی در هر دو کشور بر سر کار است، ادامه خواهد داشت.