همشهری آنلاین - مجید جباری: «آفانیوس» یا گورخر ماهی، گونه نادر و ارزشمند اکوسیستم های آب شیرین اصفهان تا چند سال پیش در سراسر تالاب گاوخونی، زاینده رود، چشمه ها و برکه های شرق اصفهان زیست می کرد و با تغذیه از لارو حشرات و پشه‌ها از مردم دربرابر سالک، مالاریا و دیگر بیماری‌هایی که از حشرات به انسان منتقل می شوند، محافظت می‌کرد. طی ۲ دهه گذشته اما به دلیل تشدید خشکسالی، زیستگاه‌های هزاران ساله این گونه بومی اصفهان به شدت کاهش یافت. در حال حاضر زیستگاه گورماهی (آفانیوس اصفهان) تنها به بخش هایی از شرق اصفهان مانند اندک آبگیرهای ورزنه، بند شاخ کنار و چشمه جرقویه علیا محدود شده است. با وجود اجرای پویش مردمی حفاظت از ماهی آفانیوس توسط علاقه مندان محیط زیست، زنگ خطر انقراض سرباز کوچک اصفهان به صدا درآمده است.
ماهی بومی اصفهان هیچ کجای دنیا وجود ندارد
یک فعال محیط زیست و مدیر پویش حفاظت از ماهی آفانیوس اصفهان گفت: «این ماهی یک‌گونه بومی اصفهانی لارو خوار و شکارچی است که هزاران سال است از مردم اصفهان دفاع می‌کند. نسل جدید کمتر با این ماهی آشنا هستند اما در گذشته مردم اصفهان این ماهی را به‌خوبی می‌شناختند و همان «ماهی جوبی» راه‌راهی بود که اصفهانی‌ها در زاینده‌رود و مادی‌ها می‌دیدند.»
فرشته عالمشاه افزود: «با توجه به اینکه لارو حشرات بخش مهمی از تنوع غذایی این ماهی است، مبارزه بیولوژیکی با بیماری مالاریا و کاستن از جمعیت پشه‌ها از فواید وجود ماهی آفانیوس است. اهمیت این ماهی برای اصفهان این است که این‌گونه جزو گونه‌های اندمیک و بوم‌زاد اصفهان است و در هیچ کجای دنیا وجود ندارد. گرچه ۱۰ تا ۱۴ گونه از آفانیوس در ایران و مناطق مختلف زندگی می‌کنند اما این گونه بومی فقط در اصفهان است و در معرض خطر انقراض قرار دارد.»
پویش مردمی برای حفاظت از آفانیوس
او ادامه داد: «به دلیل خشک‌شدن زاینده‌رود و ازدست‌دادن زیستگاهش در زاینده‌رود و تالاب گاوخونی یکی از معدود زیستگاه این ماهی در بعضی از مناطق جرقویه علیا بوده و برای حفظ چرخه آب زاینده‌رود حضورش الزامی است. به همین خاطر، پویشی راه‌اندازی و برای آشنایی کودکان با این گونه بومی ارزشمند، جشنواره نقاشی برگزار کردیم و نقاشی کودکان از آفانیوس در گالری صفوی اصفهان به نمایش گذاشته شد و پوستر نقاشی ها نیز به عنوان کمک کوچکی برای کمپین حفاظت از ماهی فروخته شد.»
عالمشاه گفت: «ماهی آفانیوس وظایفی دارد که به سلامت اکوسیستم کمک می‌کند و به آن نیاز داریم؛ چون این ماهی علاوه بر حفظ سلامت مردم، به کنترل رشد گیاهان کمک می‌کند.»
رد پای چینی‌ها در نابودی لاک پشت فراتی | سوپ لاک‌پشت به قیمت انقراض جانور نادر ایران
افعی ها تکثیر می شوند | آشنایی با مرگبارترین مارهای ایران | ۹۰ گونه مار در ایران شناسایی شده است
زیستگاه محدود گورخرماهی اصفهان
یک فعال محلی محیط زیست با اشاره به دلایل کاهش جمعیت ماهی بوم‌زاد اصفهان گفت: «از سال ۱۳۸۷ تغییراقلیم، برداشت های بی رویه و اجرای طرح‌های انتقال آب بین حوزه ای، رود پرآب زاینده رود را به رودخانه فصلی و مقطعی تبدیل و بخش های وسیعی از تالاب گاوخونی و زاینده رود را خشک کرد. همچنین ورود پساب کشاورزی و تراوش فاضلاب به رودخانه در کنار دیگر عوامل، جمعییت گورخرماهی یا ماهی آفانیوس اصفهان را کاهش داده است.» این گونه بومی براساس مشاهدات میدانی به غیر از چشمه جرقویه، در آب بند شاخ کنار، زه‌آب های ورزنه تا گاوخونی و مصب زاینده رود به شکل محدود زیست می‌کند.»
رضا خلیلی در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین افزود: «گورخر ماهی در آب های کم کیفیت و غیر زلال هم دیده می‌شود که نشان می‌دهداین گونه خود را با شرایط نامناسب زیستی هم تطبیق داده و زنده مانده‌است. پویش مردمی حفاظت از ماهی آفانیوس چند سالی است از سوی خانم عالمشاه در چشمه جرقویه علیا اجرا شده که جای قدردانی و تشکر دارد. سازمان ها و دستگاه های دولتی هم باید به کمک پویش های مردمی بیایند و تا این گونه ارزشمند و در معرض حطر انقراض تکثیر و احیاء شود.»
عوامل کاهش جمعیت
- رهاسازی گونه‌های غیربومی مثل ماهی قرمز شب عید و ماهی «مولی» در چشمه‌ها و رودخانه‌ها
- ورود آب فاضلاب به چشمه، قنات و روخانه‌ها
- خشکی زاینده رود و چشمه‌ها و برکه‌ها
اهمیت ماهی آفانیوس
- آفانیوس، گونه اندمیک و بوم‌زاد اصفهان است و در هیچ کجای دنیا وجود ندارد
- ماهی آفانیوس ذخیره ژنتیکی کشور است و در صورت انقراض، جایگزین ندارد
ویژگی‌های ظاهری
- ماهی آفانیوس اصفهان، بین ۴ تا ۶ سانتی‌متر طول دارد.نوع نر آن راه‌راه و نوع ماده آن دارای نقطه‌نقطه‌های کوچک و بزرگ است و در سال یک‌بار تخم‌گذاری کرده و از لارو حشرات و گیاهان آبزی تغذیه می‌کند.