به گزارش همشهری آنلاین، دومین استان پهناور کشور، هم مرز با پاکستان و افغانستان همیشه با معضل بی شناسنامه‌ها مواجه بوده است. هرچند بی‌شناسنامه‌ها در کل کشور پراکنده‌اند، اما بنابر آمار سازمان ثبت احوال ۵ استان سیستان و بلوچستان، خراسان، گلستان، کرمان و آذربایجان غربی و بیش از همه سیستان و بلوچستان بیشترین آمار بی‌شناسنامه‌ها را در خود جای داده‌اند.
آمارهای غیررسمی حاکی از این است که حدود ۱ میلیون بی‌شناسنامه در کشور داریم؛ هرچند این موضوع جدید نیست، اما چند وقت پیش «پرویز پرستویی» بازیگر ویدئویی از روستاهای اطراف سیستان و بلوچستان در فضای مجازی منتشر کرد و نوشت: «روستایی با حدود ۴۰۰ سال قدمت …! یعنی قدمتی بیش از عمر احداث شهر زاهدان …! آرزوی شناسنامه داشتن، بزرگترین آرزوی مردمی است که نه آب دارند و نه برق …! کمک‌های مردم نیکوکار را به این هموطنان میرسانیم، ولی درد بی شناسنامه بودن درد محروم بودن از همه خدمات اجتماعی … درد بی هویتی … را چه می‌شود کرد؟» و همین پست کافی بود تا موضوع بی‌شناسنامه‌ها بار دیگر مورد توجه قرار گیرد.
آمار بالای بی‌شناسنامه‌ها در نیکشهر
گرچه بدون شناسنامه‌ها در بخش‌های مختلف سیستان‌وبلوچستان پراکنده‌اند، اما یک بررسی کوتاه نشان می‌دهد جنوب این استان و به ویژه شهرستان‌هایی مانند چابهار، نیکشهر، قصرقند، دشتیاری و ... بیش از همه با این معضل مواجه هستند و از میان روستاها هم نام «گواجوییک» و «توتان و مهمدان» به عنوان روستاهایی که صد در صد اهالی‌شان بدون مدارک هویتی و سواد هستند مطرح می‌شود.
هرچند فرماندار شهرستان نیکشهر این موضوع را تکذیب و تاکید می‌کند که در کل سیستان و بلوچستان روستایی نداریم که تمام اهالی آن بدون شناسنامه باشند و بی‌شناسنامه‌ها در استان پراکنده‌اند، اما مجیب حسنی منکر آمار بالای بی‌شناسنامه‌ها در این شهرستان و برخی روستاها نمی‌شود.
فرماندار نیکشهر با بیان اینکه موضوع بی‌شناسنامه‌ها در سیستان و بلوچستان حساسیت‌های خودش را دارد، به همشهری می‌گوید: «مرز مشترک سیستان‌وبلوچستان با افغانستان و پاکستان موضوع حساسیت افراد بدون شناسنامه را افزایش داده است.»
او با اشاره به اینکه بسیاری از افراد فاقد شناسنامه اقدامی هم برای دریافت شناسنامه نکرده‌اند، اظهار می‌کند: «افرادی هم هستند که اقداماتی انجام داده‌اند و در حال حاضر شناسنامه دارند. همچین افرادی هستند که برای صدور شناسنامه اقدام کرده ولی به دلایل قانونی رد تابعیت شدند.»
دلایل بی‌شناسنامه ماندن
آن‌طور که یک فعال رسانه‌ای در شهرستان نیکشهر مطرح می‌کند روستاهای بسیاری در این شهرستان دارای افراد بدون شناسنامه هستند که زندگی عشایری یا فاصله زیاد با مرکز شهرستان یکی از دلایلی است که افراد برای تشکیل پرونده اقدام نمی‌کنند.
«مشتاق رئیسی» تطابق نداشتن نام‌ها در شناسنامه‌های المثنی را هم یکی از دلایل این معضل می‌داند و تاکید می‌کند: «به نظر من، بیشترین مشکل همین مسئله است.»
این فعال رسانه‌ای می‌گوید: «خودم در شهر زرآباد فردی را دیدم که پدرش شناسنامه المثنی گرفته و تداخلی در درج نام ایشان به وجود آمده است. به همین دلیل، برای پسرش نتوانسته شناسنامه بگیرد. پدر و مادر رضا انوری شناسنامه دارند، پدرش شناسنامه المثنی گرفته و گویا نامش تغییر کرده است. یعنی با یک اسم دیگری شناسنامه گرفته است. مثلا در شناسنامه خواهر و برادر رضا، نام پدر موسی درج شده و در شناسنامه المثنی نام پدرش عیسی نوشته شده است.»
آزمایش DNA
با همه حساسیت‌ها اما فرماندار نیکشهر درباره ساماندهی افراد فاقد شناسنامه در روستاهای این شهرستان به تابعیت از استان هم توضیح می‌دهد و می‌گوید: «نحوه تشکیل پرونده فرد فاقد شناسنامه زمان زیادی می‌برد. مدتی است که مجوز تشکیل پرونده فاقد شناسنامه هم دارای شیوه‌نامه خاصی شده است. از طرفی قانون الزام بر این دارد که همه تبعه ایرانی باید سند هویتی جمهوری اسلامی ایران را دریافت کنند از سوی دیگر، نباید هیچ تبعه غیر ایرانی اسناد سجلی جمهوری اسلامی را دریافت کند و این موارد روند را سنگین و طولانی کرده است.»
مجیب حسنی با بیان اینکه تاکنون آزمایش DNA برای تشخیص هویت و صدور یا عدم صدور شناسنامه برای افراد بسیاری در سطح استان انجام شده است، اظهار می‌کند: «خود آزمایش DNA علاوه بر اینکه زمان‌بر است، هزینه بالایی هم دارد. در مواردی آزمایش DNA شاید نتواند هویت فرد را ثابت کند و به طور کلی، نظریات مختلفی در مورد این آزمایش وجود دارد. البته دلیل هم دارد؛ اینکه شباهت نژادی، قومیتی و طایفه‌ای شاید نتواند به اثبات ملیت منجر شود. چون ممکن است از نسل ۲ پدر بزرگ و مادر بزرگ در دو سوی مرز زندگی کرده باشند ولی یکی از این افراد ایرانی است و دیگری پاکستانی. منتها بعد از تحریم، دسترسی نداشتن به کیت آزمایش روند را کند کرد. به همین دلیل، پرونده های اینچنینی بر روی هم تلمبار شده است.»
تعیین تکلیف پرونده‌ها در حال انجام است
معاون امنیتی و انتظامی استانداری سیستان و بلوچستان در گفت و گو با همشهری با بیان اینکه علاوه فاقدان شناسنامه با افرادی هم روبه رو هستیم که مدعی هویت ایرانی هستند، اظهار کرد: تشخیصفاقدان شناسنامه با افراد مدعی یا غاصبان شناسنامه باید با ظرافت و دقت زیاد انجام شود تا این طور نشود که یکی که هویت ایرانی دارد مدرک هویتی نگیرد یا برعکس آنکه ایرانی نیست شناسنامه ایرانی بگیرد. گاهی ما با افرادی مواجه هستیم که شناسنامه افراد فوت شده را باطل نکرده و خریده‌اند و می‌خواهند بر اساس آن برای فرزندانشان شناسنامه ایرانی بگیرند. این مساله خیلی پیچیده است و با این موضوع نباید احساسی برخورد کرد.
«علیرضا مرحمتی» با تاکید بر اینکه وضعیت پرونده‌های بی‌شناسنامه‌ها تا حدود زیادی تعیین تکلیف شده است، افزود: تایید یا رد پرونده افراد یک کار ترکیبی شامل تحقیقات، آزمایش و ... است، اما سرعت این ماجرا بستگی به افراد دارد که اسناد و مدارک دقیق به ما بدهند. برای مثال، همین چند روز پیش یک فردی که پدرش متولد ۱۳۵۰ و پدربزرگش متولد ۱۳۱۰ بود مراجعه کرده است، اما نه پدر و نه مادر و نه اقوام پدری یا مادری‌اش شناسنامه ندارند و یک فامیل نزدیک دارای هویت هم ندارد که آزمایش انجام دهیم. یک فامیل دور را معرفی کرده است و ما باید آن را بررسی کنیم.
او البته تاکید کرد که با توجه به دستور شهید رئیسی در سفر استانی دولت سیزدهم به سیستان و بلوچستان یک کارگروه تشکیل شده و به سرعت در حال رسیدگی به پرونده‌هاست و اگر مانعی یا کندی وجود دارد به دلیل کامل نبودن مدارک افراد است.
من، «رضا»، شناسنامه ندارم
شهرستان زرآباد از توابع نیکشهر دارای 74 روستاست. رضا انوری در یکی از روستاهای این شهرستان، شایجا، در 5 کیلومتری زرآباد زندگی می‌کند؛ 25 ساله است و دارای دو فرزند. انوری فاقد شناسنامه است و به همشهری می‌گوید: «هیچ وقت شناسنامه نداشتم و از کودکی بدون شناسنامه بودم چون پدرم برای من شناسنامه نگرفته است. حالا که برای گرفتن شناسنامه اقدام کردم و پرونده‌ام کامل است، جواب من را نمی‌دهند و نمی‌دانم چه کار باید کنم.»
او عنوان می‌کند: «پدر، مادر، خواهر و برادر همگی شناسنامه دارند، به غیر از من. خودم پرونده تشکیل دادم، تعیین سن و انگشت‌نگاری شدم. برای گرفتن شناسنامه خیلی جاها رفتم، ولی به نتیجه نرسیدم. قبلا مادر می‌توانست برای بچه‌ها شناسنامه بگیرد و خواهر و برادرم شناسنامه گرفت ولی نوبت به من که رسید، اعلام کردند باید پدرت اقدام کند. پدرم هم برای کار به بنت و ایرانشهر رفته بود که فوت کرد.»
او توضیح می‌دهد: «الان نزدیک 8 سال است که پیگیر شناسنامه هستم ولی نامه نمی‌دهند که آزمایش DNA بدهم. برای آزمایش DNA درخواست دادم ولی هنوز موافقت نشده است. دو تا بچه دارم که آنها هم شناسنامه ندارند. با اینکه ملیت پدر و مادرم را دارم و کل قوم و خویش ما در شهرستان به خوبی من را می‌شناسند و می‌دانند بچه کدام خانواده هستم، اما هنوز شناسنامه ندارم.»