به گزارش همشهری آنلاین تورق کتاب‌های تاریخ نشان می‌دهد پیدایش کرمانشاه به سده چهارم میلادی بازمی‌گردد و از آن دوران تا حمله اعراب به ایران به عنوان دومین پایتخت ساسانیان مورد توجه حکومت بود و بناهای زیادی در دوران خسروپرویز در آن ساخته شد.
سکونت نخستین قوم آریایی
کرمانشاه نه تنها یکی از قدیمی‌ترین شهرهای باستانی ایران، بلکه یکی از قدیمی‌ترین شهرهای غرب آسیاست. کشف تبر سنگی مربوط به ۱۲۵ هزار سال قبل فقط یکی از هزاران نشانه‌ایی است که قدمت شهر تاریخی کرمانشاه را روایت می‌کند. غارهای مرخیل، ورواسی، قبه و گاکیه دیگر مکان های باستانی کرمانشاه هستند که نشانه‌هایی از دوره پارینه سنگی در آنها کشف شده است.
کرمانشاه از دوره برنز یا مفرغ (۵۳۰۰ تا ۴۰۰۰ سال قبل) نیز نشانه‌هایی در دل خود دارد، آثاری از این دوره در برخی از تپه‌های باستانی کرمانشاه همچون تپه گیان، گودین تپه، چغاگاوانه و تپه موسایی به دست آمده است.
لولوبیان یکی از نخسین گروه‌های اقوام آریایی بودند که به ایران آمدند و بخشی از حکومت تحت تصرف آنها کرمانشاه امروزی بود. از این قوم سنگ نگاره آنوبانی نی با قدمت ۳۸۰۰ سال یادگاری برجای مانده است.
علاوه بر این‌ها، کرمانشاه یکی از قلمروهای اصلی حکومت های اصلی مادها بوده، مادهایی که به عنوان یکی از سه گروه اصلی آریایی ها به ایران آمدند و غرب کشور را برای زندگی انتخاب کردند. هنوز هم گوردخمه هایی در این استان وجود دارد که یادگاری برجای مانده از آن دوران است.
بزرگترین سنگ نوشته جهان
از مادها و حکومت آنها که بگذریم، کرمانشاه در زمان هخامنشیان (۵۵۰ تا ۳۳۰ ق. م) هم که در آن زمان الیپی نام داشت، مورد توجه ویژه پادشاهان این امپرطواری قرار گرفته بود، به گونه‌ای که آنها بزرگترین سنگ نوشته جهان و یکی از مهم‌ترین سندهای تاریخ بشریت را در این استان یعنی کرمانشاه برجای گذشتند. کتیبه ۲۵۰۰ ساله بیستون که آن را ملکه کتیبه‌های شرق باستان و لوح روزتای آسیا نیز می‌نامند، یکی از برجسته‌ترین آثار به جا مانده از عصر هخامنشیان در کرمانشاه است.
کتیبه بیستون شاخص‌ترین اثر برجای مانده از هخامنشیان در کرمانشاه است که به ثبت جهانی رسیده.
معبد تاریخی آناهیتا دومین بنای بزرگ سنگی کشور پس از تخت جمشید است که پرستشگاهی برای آناهیتا الهه و نگهبان آب‌ها بوده در دوره اشکانی ساخته شده.
نقش برجسته گودرز نقش برجسته مهرداد اشکانی در بیستون، گورستان پارتی در تاق بستان و قلعه یزدگرد در دالاهو از دیگر آثار تاریخی شاخص برجای مانده از دوره اشکانیان در کرمانشاه است.
اولین انیمشین سنگی جهان
تاق بستان مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ نوشته‌های دوره ساسانی است که در شمال شهر کرمانشاه واقع شده، جایی که زمانی تفرجگاه و شکارگاهی برای پادشاهان این امپراطوری بود. این مجموعه باشکوه در قرن سوم میلادی ساخته شده و مراسم تاجگذاری چند شاه ساسانی همچون خسرو پرویز، اردشیر دوم، شاهپور دوم و سوم، مراسم شکار و نواختن موسیقی با چنگ در آن آمده و حکاکی مرحله به مرحله مراسم شکار گراز در تاق بستان، به عنوان اولین انیمشین سنگی در جهان شناخته شده است.
آتشکده‌های شیان، پلنگرد، میل میلگه و حسن زودار، زیج منیژه و زیج انزل، پل های تاریخی خسرو و قوزیوند، طاق گرا، عمارت بان قلعه، تخت شیرین، دیوار گوری، فرهاد تراش، قلعه مریم، قلعه هرسین، چهارقاپی، عمارت خسرو و کانال آبرسانی ساسانی از دیگر آثار تاریخی دوره ساسانی در کرمانشاه هستند.
قلعه‌ها و کاروانسراها
تا پیش از روی کار آمدن صفویان، سلسله های کوچکی شکل گرفتند که از آنها هم آثاری در کرمانشاه به یادگار باقی مانده. از جمله قلعه سرماج از آل حسنویان، آرمگاه ویس قرنی از دوره سلجوقیان، بقعه مالک و کاروانسرایی در بیستون از دوره ایلخانیان.
با روی کار آمدن صفویان، باتوجه به اینکه کرمانشاه استانی مرزی و در مسیر تردد زوار عتبات عالیات محسوب می‌شد، باعث شد تا تعدادی آثار تاریخی همچون پل‌ها، حمام‌ها و کاروانسراها را از این دوره ساخته شود. پل‌های کهنه، بیستون، میانراهان، نژیوران، کوچه و ماهیدشت، حمام توکل و سه کاروانسرای بیستون، قصرشیرین و ماهیدشت از آثار تاریخی دوره صفویان در کرمانشاه هستند. مسجد جامع کرمانشاه هم یکی از یادگارهای دوره زندیه در کرمانشاه است.
نام‌های کهن
کرمانشاه در دوره‌های مختلف دارای نام‌های گوناگونی بوده که معمولا با تغییر از حکومتی به حکومتی دیگر صورت می‌گرفته است؛ در قدیمی‌ترین شکل خود اولین بار در دوران باستان و در زمان فرمانروایی کاسی‌ها کرمانشاه را با نام الیپی می‌خوانند و در دوران هخامنشیان از کرمانشاه با نام‌های کامبادن، کارمیسین و کارمیشین یاد می‌شود.
پس از اسلام، نام کرمانشاه در زبان عربی به قرماسین تغییر پیدا کرد، اما در دوره‌های بعدی از نام‌های کرمانشاهان و کرمانشاه استفاده شد. در استان کرمانشاه تاکنون ۴۲۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده که از این تعداد یک اثر به ثبت جهانی رسیده و ۲۰۰۰ اثر دیگر هم ثبت ملی شدند.