به گزارش همشهری آنلاین قدیمی‌ترین سازه‌های آبی جهان، همان آسیاب‌های آبی دزفول است که به روایت تاریخ ۱۸۰۰ سال قدمت دارند. رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دزفول می‌گوید که آسیاب‌های آبی دزفول تا سال ۱۳۴۷ کار می‌کردند، اما با ساخت کارخانه آرد جایگاه خود را از دست دادند. به تازگی مستند تلویزیونی از آسیاب‌ها در دزفول با ایفای نقش آخرین بازمانده از آسیابانان دزفولی ساخته و آماده اکران شده‌است.
آخرین بازمانده
«آسیابان دزفولی دیگر در جمع ما نیستند.» این را حمیدرضا خادم، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دزفول به همشهری می‌گوید. انگار بخت یار بوده تا خاطرات سلطانعلی علیزاده، آخرین بازماندگان آسیابانان دزفول که ۱۹ مرداد ۱۴۰۳ در ۹۰ سالگی درگذشت در مستند تلویزیونی آسیاب‌های دزفول ماندگار شود و حالا باید منتظر اکران این مستند به کارگردانی عبدالکریم بیدخ باشیم.
سرگذشت آسیاب‌ها
آسیاب‌های آبی دزفول به عنوان اثر ملی هم به ثبت رسیده‌اند. رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دزفول می‌گوید: «در زمان قدیم، آسیاب‌های آبی مالک خصوصی داشت و به آسیابان، لویینه می‌گفتند. پیشینه تاریخی آسیاب‌های آبی دزفول به دوره ساسانیان باز می‌گردد، اما بیشتر آثار موجود از آسیاب‌ها به دوره تاریخی صفویه می‌رسد.» تعداد آسیاب‌ها در دوره صفوی ۵۰ تا۶۰ حلقه بود. حمید خادم درباره جانمایی آسیاب‌های می‌گوید: «بخشی از آن‌ها به فاصله ۸۰۰ متر از سد دز و در جنوب تفریحگاه ساحلی دز، بخشی در زیر پل جدید (دوم) دزفول و بخشی دیگر نیز در کنار پل قدیم این شهرستان ساخته شدند.» به دلیل طغیان رودخانه و قرار گرفتن در مسیر جاده تعدادی از بین رفته و حالا ۲۰ حلقه باقی مانده است.
معماری آسیاب‌های آبی
قلوه سنگ رودخانه‌ای، آجر و ملات ساروج مصالح ساخت آسیاب‌های آبی بوده. معماری آسیاب‌ها در نوع خودش بی‌نظیر است و جذابیت بصری منحصر به فردی دارد. خادم می‌گوید: «معماری آن‌ها برگرفته از سبک معماری بومی دزفول و به صورت یک مجموعه به هم پیوسته است. پایه این آسیاب‌ها از ملات گچ، خاکستر و آجرها در ۳ ردیف و در قسمت‌هایی از سنگ ساخته شده. دیوارها نیز از آجر و سنگ رودخانه و ملات ساروج ساخته و با نوعی آهک پوشیده شده.» شیوه کنار هم قرارگیری آسیاب‌ها حالت سد مانند داشته تا آب به محل مورد نظر هدایت شود.
ساز و کار آسیاب‌های دزفول
در هر آسیاب پنج نفر مشغول کار بودند؛ مسئول حمل گندم با قاطر تا آسیاب، مسئول رساندن گندم تا سنگ آسیاب، مسئول سنگ آسیاب و مسئول جمع‌آوری آرد و یک نفر مسئول آسیاب در شب. در فصولی که آب رودخانه کم می‌شد برای بالا آمدن سطح آب و نیز انحراف آب به سمت آسیاب‌ها از سبدهای حصیری که داخل‌شان را از سنگ پر می‌کردند، استفاده می‌شد آن‌طور که رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دزفول توضیح می‌دهد سبدها روی هم قرار می‌گرفت و یک بند انحرافی ایجاد می‌کرد که در اصطلاح محلی به آن چوسله می‌گفتند.
۲ آسیاب آبی قدیمی به کار می‌افتند
قرارگیری موزه آب دزفول در بستر رودخانه دز، این مجموعه را به یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر تبدیل کرده است. حمید خادم از مرمت دو آسیب قدیمی خبر می‌دهد و می‌گوید: «به زودی این دو آسیاب قدیمی به کار می‌افتند.»