همشهری آنلاین - گروه سیاسی: مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور در اظهاراتی در بازدید از قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیای سپاه گفت: تهران به عنوان پایتخت کشور با مشکلاتی دست به گریبان است که هیچ راه‌حلی جز انتقال مرکزیت نداریم؛ کمبود آب، نشست زمین، آلودگی هوا و امثال آن با تداوم سیاست‌ها و اقداماتی که تا به حال اتخاذ و اجرا شده‌اند، فقط تشدید شده و راه‌حل اساسی جابجایی مرکزیت سیاسی و اقتصادی کشور است.
سوال اینجاست که جابجایی مرکزیت سیاسی و اقتصادی کار درست و مرسومی است؟ چه تجربیاتی در دنیا در این خصوص وجود دارد؟ کشورهای دنیا مشکلات پایتخت‌های خود را با جابجایی حل می‌کنند یا سرمایه گذاری، نوآوری و فناوری؟ آیا ممکن است مشکلات یک پایتخت به بن بست برسد و هیچ راه حلی جز جابجایی باقی نماند؟ کدام کشورها اقدام به جابجایی پایتخت کرده‌اند و این کشورها از نظر تولید ناخالص داخلی در کدام سطح قرار دارند؟
بررسی‌های رسانه‌ای از تجربیات دنیا در زمینه انتقال پایتخت‌ها به مواردی در حد انگشتان یک دست می‌رسد.
۱. برزیل (انتقال پایتخت از ریو دو ژانیرو به برازیلیا در سال ۱۹۶۰)
براساس گزارش‌های رسانه‌ای متعدد انتقال پایتخت ریو دو ژانیرو به برازیلیا باعث توسعه نواحی مرکزی و داخلی کشور شد و به تمرکززدایی از مناطق ساحلی کمک کرد. برازیلیا تبدیل به نمادی از مدرن‌سازی و توسعه ملی برزیل شد. با وجود توسعه مناطق مرکزی، هزینه‌های ساخت‌وساز برازیلیا بسیار زیاد بود. مشکلات اجتماعی و اقتصادی در مناطق شهری اطراف پایتخت جدید همچنان باقی ماند و نابرابری در توزیع منابع نیز به طور کامل حل نشد. انتقال پایتخت در برزیل مثبت بود اما بدون بدون چالش‌ها و هزینه‌های قابل‌توجه نبود.
۲. قزاقستان (انتقال پایتخت از آلماتی به نورسلطان (آستانه) در سال ۱۹۹۷)
انتقال پایتخت قزاقستان از آلماتی به نورسلطان باعث توسعه اقتصادی مناطق شمالی و مرکزی قزاقستان شد. این شهر به یک مرکز جدید برای جذب سرمایه‌گذاری‌ها و توسعه زیرساخت‌های مدرن تبدیل شد. نورسلطان همچنین به عنوان نمادی از استقلال و مدرن‌سازی کشور دیده می‌شود. به‌عنوان بخشی از چالش‌ها و نتایج منفی انتقال پایتخت قزاقستان، هزینه‌های بسیار بالای ساخت و نگهداری پایتخت جدید به عنوان یک مسئله مهم باقی ماند. همچنین، انتقال فرهنگی و اداری با چالش‌هایی همراه بود. این انتقال به طور کلی موفقیت‌آمیز بود، هرچند با هزینه‌های بالایی همراه بوده است.
۳. میانمار (برمه) (انتقال پایتخت از یانگون به نایپیداو در سال ۲۰۰۵)
نایپیداو به‌عنوان پایتخت جدید میانمار از سال ۲۰۰۵ به بعد از لحاظ زیرساخت‌های مدرن و فضاهای اداری به خوبی طراحی شده است. این انتقال به اهداف امنیتی دولت نظامی میانمار نیز پاسخ داد. نتایج منفی این انتقال نیز این بود که به دلیل کمبود جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی به یک شهر ارواح تبدیل شد. این شهر همچنان از مشکلات ارتباطی و اجتماعی رنج می‌برد و پذیرش آن به عنوان پایتخت توسط مردم نیز کمتر بوده است. این انتقال از نظر اقتصادی و اجتماعی موفقیت‌آمیز نبوده است و با انتقادات زیادی مواجه شده است.
۴. نیجریه (انتقال پایتخت از لاگوس به آبوجا در سال ۱۹۹۱)
لاگوس به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شهرهای آفریقا به شدت پرجمعیت و شلوغ بود. انتقال به آبوجا به هدف کاهش فشار بر این شهر و توزیع جمعیت در سایر مناطق کشور انجام شد. آبوجا به لحاظ جغرافیایی در مرکز نیجریه قرار دارد و این باعث می‌شود که دسترسی به آن برای ساکنان سایر مناطق تسهیل شود. لاگوس به دلیل تنش‌های قومی و سیاسی در بعضی مواقع به عنوان شهری ناامن شناخته می‌شد. انتقال به آبوجا به نوعی تلاش برای ایجاد یک محیط سیاسی پایدارتر بود. انتقال پایتخت به آبوجا باعث کاهش تراکم جمعیت و مشکلات زیرساختی در لاگوس شد. آبوجا به عنوان یک شهر مدرن و منظم طراحی شده و به توسعه متوازن‌تر کشور کمک کرده است. در عین حال همچنان چالش‌هایی مانند تامین خدمات عمومی و زیرساخت‌های کافی در آبوجا وجود دارد همچنین، انتقال پایتخت به مشکلات فساد و مدیریت نادرست منابع نیز دامن زده است. نتیجه کلی اگرچه در جمع‌بندی گزارش‌های رسانه‌ای و کارشناسی مثبت بوده است، اما هنوز چالش‌های مهمی وجود دارد.
۵. پاکستان (انتقال پایتخت از کراچی به اسلام‌آباد در سال ۱۹۶۳)
کراچی به عنوان بزرگ‌ترین شهر پاکستان و یکی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان، با مشکلاتی مانند ازدحام، آلودگی و کمبود خدمات عمومی مواجه بود. انتقال به اسلام‌آباد به هدف کاهش فشار بر کراچی و توسعه یک مرکز اداری جدید انجام شد. اسلام‌آباد در شمال کشور و در نزدیکی نواحی کوهستانی واقع شده است و این موقعیت به آن امکان می‌دهد که به‌طور موثرتری به دیگر مناطق این کشور دسترسی داشته باشد. همچنین در دوران‌های مختلف، کراچی به دلیل ناآرامی‌های سیاسی و اجتماعی با چالش‌های امنیتی مواجه بود. انتقال پایتخت به اسلام‌آباد به نوعی تلاش برای ایجاد یک محیط سیاسی پایدارتر بود. انتقال پایتخت پاکستان از کراچی به اسلام‌آباد به طور کلی موفقیت‌آمیز ارزیابی شده است. این انتقال به کاهش فشار بر کراچی و توسعه متوازن‌تر کمک کرد و همچنین امنیت استراتژیک بیشتری برای پاکستان فراهم آورد. با این حال، هزینه‌های بالای انتقال و چالش‌های اجتماعی نیز از معایب این تصمیم عنوان شده‌اند.
۶. اندونزی (در حال انتقال پایتخت از سال ۲۰۱۹)
اندونزی در سال‌های اخیر تصمیم به انتقال پایتخت خود گرفته است. دولت این کشور در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد که پایتخت کشور را از جاکارتا به منطقه‌ای در جزیره کالیمانتان شرقی در جزیره بورنئو منتقل می‌کند. این پایتخت جدید قرار است به نام نوسانتارا (Nusantara) شناخته شود و انتقال آن در دهه ۲۰۲۰ در حال انجام است.
جاکارتا با مشکلات جدی مانند تراکم جمعیت بالا (بیش از ۱۰ میلیون نفر)، آلودگی هوا، ترافیک سنگین، کمبود آب، و سیل‌های مکرر مواجه است. به دلیل رشد شهری سریع و نبود مدیریت مناسب زیرساختی، بسیاری از این مشکلات شدیدتر شده‌اند.
نشست زمین یکی از مهم‌ترین مشکلات جاکارتاست؛ به گونه‌ای که برخی مناطق این شهر با نرخ حدود ۲۵ سانتی‌متر در سال در حال فرونشست هستند.
پایتخت جدید در کالیمانتان شرقی واقع شده است که به نسبت جاکارتا از خطرات طبیعی مانند زلزله و سیل در امان است. این موقعیت مرکزی‌تر به توزیع بهتر جمعیت و توسعه متوازن‌تر کشور کمک می‌کند.
یکی از اهداف اصلی این انتقال، تمرکززدایی از جاکارتا و توزیع بهتر منابع و امکانات در سراسر کشور است. این اقدام به توسعه مناطق شرق اندونزی که کمتر توسعه یافته‌اند کمک می‌کند و باعث ایجاد فرصت‌های جدید اقتصادی و اجتماعی می‌شود.
اگرچه کالیمانتان شرقی به عنوان منطقه‌ای کمتر توسعه‌یافته و با طبیعت بکر انتخاب شده، اما نگرانی‌هایی وجود دارد که توسعه این منطقه می‌تواند به تخریب جنگل‌های بارانی و زیست‌بوم‌های محلی منجر شود. این منطقه محل زندگی گونه‌های متعددی از حیوانات وحشی است که با توسعه شهری می‌تواند در معرض خطر قرار گیرند.
جابجایی بخش بزرگی از جمعیت و کارکنان دولتی به منطقه جدید، ممکن است با مشکلات اجتماعی و فرهنگی همراه باشد. همچنین، نوسانتارا به دلیل فاصله زیاد از جاکارتا و دیگر مراکز اقتصادی اندونزی، ممکن است در جذب سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های اقتصادی با چالش‌هایی روبرو باشد.
در مورد انتقال پایتخت، مانند بسیاری از تصمیمات بزرگ سیاسی و اقتصادی، موفقیت و شکست نسبی بوده است، به عوامل مختلفی بستگی داشته است و نمی‌توان یک پاسخ قطعی برای همه کشورها ارائه داد. بسیاری از کشورها با انتقال پایتخت به اهداف خود رسیده‌اند، برخی دیگر با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند.