همشهری آنلاین - گروه سیاسی: طی روزهای اخیر ۲ گزارش از مبادلات تجاری ایران و روسیه انعکاس رسانه‌ای گسترده‌ای داشته است؛ نخست فروش تسلیحات ایران به روسیه و واردات سویا و ذرت بوده است و دوم تصمیم ایران به واردات گاز از روسیه. این مبادلات تجاری چه سهمی در همکاری‌های اقتصادی ۲ کشور دارند و اتفاق جدیدی محسوب می‌شوند؟
خبرگزاری تاس روسیه اعلام کرده بود حجم مبادلات تجاری روسیه و ایران در سال ۲۰۲۳ به حدود ۴ میلیارد دلار کاهش یافته بود. بنا به اعلام مقامات روسی، روسیه ۲.۷ میلیارد دلار صادرات به ایران داشت و در مقابل ایران نیز ۱.۳ میلیارد دلار صادرات به روسیه داشت. این رقم در سال ۲۰۲۲، ۴.۹ میلیارد دلار بوده است.
برای مقایسه بهتر، بیشترین مبادلات تجاری روسیه با چین به ارزش ۲۴۰.۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ بوده است. هند و ترکیه نیز شرکای اصلی تجاری روسیه در رتبه‌های دوم و سوم با ارزش مبادلات تجاری ۶۴.۹ و ۵۶.۵ میلیارد دلار هستند.
بیشترین میزان واردات ایران از روسیه مربوط به محصولات غذایی و مواد خام کشاورزی با سهم ۸۱.۱ درصد بوده است. ایران طی سال‌های گذشته به‌طور چشمگیری از روسیه گندم وارد کرده است که گاهی به ارزش یک میلیارد دلار در سال نیز رسیده است. واردات ذرت از روسیه نیز به‌طور سنتی در آمارهای گمرکی روسیه قابل توجه بوده است. بر همین اساس، اظهارات احمد بخشایش نماینده مجلس درباره واردات سویا و ذرت از روسیه اتفاق عجیبی نیست.
یادآوری این نکته ضروری است که حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه شامل همکاری‌های نظامی نیست، چون به علت حساسیت‌های ۲ کشور در بحبوحه جنگ اوکراین، این ارقام در آمار رسمی جای نمی‌گیرند.
جواد اوجی وزیر سابق نفت در دولت شهید سیدابراهیم رئیسی ۲۷ تیرماه در اظهاراتی گفته بود: شاهکار دیپلماسی انرژی دولت سیزدهم امضای سند انتقال گاز روسیه به ایران است که می‌تواند سبب انقلاب اقتصادی و تامین امنیت انرژی کشورهای منطقه از طریق ایران باشد.
بنا به توضیحات اوجی مجموع تولید گاز شیرین ۲۳ پالایشگاه کشور حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب در روز است که با اجرای این طرح روزانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز از روسیه وارد کشور می‌شود، هزینه احداث این خط لوله را هم روسیه متقبل شده است که در زمینه احداث خطوط لوله در کف دریا صاحب فناوری هستند.
اهداف این قرارداد ۳۰ ساله نیز تامین پایدار گاز داخل، پایداری صادرات گاز کشور و احداث خط ترانزیت گاز از شمال به جنوب از مسیر ایران عنوان شده بود.
به این منظور بخش زیادی از گاز روسیه به جمهوری اسلامی ایران منتقل می‌شود تا برای مصارف، صادرات و تامین انرژی کشورهای همسایه مورد بهره برداری قرار گیرد.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، پنج‌شنبه گذشته در جریان برگزاری مجمع اقتصادی شرق به خبرنگاران گفت «ایران مدت‌هاست از روسیه می‌خواهد که به این کشور گاز عرضه کند و احتمال دارد که گزینه‌های مختلفی برای صادرات گاز به ایران وجود داشته باشد ولی ما روی سوآپ کار خواهیم کرد.»
پوتین به کاهش عرضه گاز روسیه به اروپا اشاره داشت و گفت: ایران یکی از مناطق امیدوارکننده برای احیای حجم بالای صادرات گاز روسیه است. او در عین حال مسیر ترکیه را نیز یکی از گزینه‌های افزایش ترانزیت گاز روسیه اعلام کرد.
ایران و روسیه در سال ۲۰۲۲ و در دوران ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی، تفاهم‌نامه برای توسعه همکاری‌ها در زمینه انرژی امضا کردند.
بنا به اعلام منابع متعدد داخلی و خارجی ایران حداقل با اهدافی نظیر تامین نیازهای داخلی، توسعه زیرساخت‌ها، تنوع منابع انرژی، همکاری‌های اقتصادی و کنترل شرایط بازار جهانی به دنبال گاز روسیه است.
گاز طبیعی یکی از اصلی‌ترین خوراک‌های صنایع پتروشیمی است. پتروشیمی‌ها برای تولید محصولات مختلفی مانند متانول، آمونیاک و سایر مواد شیمیایی به گاز نیاز دارند. واردات گاز از روسیه می‌تواند به تأمین این خوراک کمک کند.
روسیه نیز با یکی از شکل‌های قرارداد عرضه گاز به ایران مانند سوآپ می‌تواند از فشار تحریم‌ها علیه خود بکاهد و بازارهای هدف جایگزین اروپا برای گاز خود پیدا کند.
پس از آغاز جنگ اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، صادرات گاز روسیه به کشورهای غربی به شدت کاهش یافت. کشورهای اتحادیه اروپا، که یکی از بزرگ‌ترین بازارهای گاز روسیه بودند، به تدریج از خرید گاز روسی خود کاهش دادند.
روسیه تلاش کرده است تا بازارهای جدیدی از جمله چین و هند را هدف قرار دهد. با این حال، حجم صادرات به این کشورها معمولا نمی‌تواند کمبود ناشی از کاهش صادرات به اروپا را جبران کند.
در سال‌های پیش از جنگ، روسیه به طور متوسط حدود ۲۰۰ تا ۲۳۰ میلیارد متر مکعب گاز به اتحادیه اروپا صادر می‌کرد. اما در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، این رقم به شدت کاهش یافته و تخمین‌ها نشان می‌دهد که صادرات گاز روسیه به اروپا به زیر ۱۰۰ میلیارد متر مکعب رسیده است.
تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی و فنی بر صنعت گاز روسیه تاثیر گذاشته و این کشور را با چالش‌های جدی در زمینه تولید و صادرات مواجه کرده است.
پس از جنگ اوکراین، صادرات گاز روسیه به شدت کاهش یافته و این کشور در تلاش است تا بازارهای جدیدی پیدا کند، اما هنوز به سطح پیش از جنگ نزدیک نشده است.
برخی پایگاه‌های خبری خارجی درباره توافق گازی ایران و روسیه نوشته بودند که این توافق ایران را قادر می‌سازد تا گاز روسیه را وارد کرده و آن را با قیمت بالاتری به عراق، ترکیه و پاکستان برساند.