همشهری آنلاین: نامش زنگزور است، اما واقعیت این است که همه چیز را نمی توان با زور تحمیل کرد، مانند همین کریدور زنگزور که به اصطلاح قرار است جمهوری آذربایجان را بدون هیچ مرز مشترکی به نخجوان و سپس ترکیه متصل کند، اما این کریدور فراتر از موضوع اتصال ارتباطی برهم زننده شکل مرزها در شمال ایران هم است و از همین رو ایران اجرای کریدور زنگزور در امتداد مرز با جنوب ارمنستان را خط قرمز خود می داند.
زنگزور کجاست؟
پیش از هرچیز بد نیست نگاهی به مختصات و موقعیت کریدور زنگزور داشته باشیم:
موقعیت جغرافیایی: منطقه‌ای در جنوب قفقاز و در امتداد مرز ایران با کشورهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان (در منطقه‌ای بین ارمنستان و نخجوان)
مسیر اتصال: متصل کننده زمینی جمهوری آذربایجان از طریق ارمنستان به نخجوان و در نهایت به ترکیه
طول مسیر: 36 کیلومتر به ادعای خبرگزاری آناتولی ترکیه
حامیان اجرا: جمهوری آذربایجان، روسیه و ترکیه
مخالفان اجرا: جمهوری اسلامی ایران
چرا ایران مخالف است؟
ایران اجرای کریدور زنگزور را برخلاف مصالح و منافع ملی خود می‌داند و بسیاری از کارشناسان هم گفته‌اند که اجرای این کریدور تاثیرات عمده‌ای بر روابط اقتصادی، امنیتی، و ژئوپلیتیکی ایران در قفقاز جنوبی خواهد داشت:
برهم زننده شکل مرزها: ایران روابط تاریخی و سیاسی نزدیکی با ارمنستان دارد و کریدور زنگزور در امتداد مرز مشترک ایران و ارمنستان می‌تواند ارتباط زمینی دو کشور را مختل کند.
تغییر مسیرهای ترانزیتی: طبیعی است که هر کشوری از جمله ایران حساسیت زیادی روی تقویت مسیرهای ترانزیتی خود دارد و کریدور زنگزور می تواند مسیر ترانزیتی از خاک ایران را تحت الشعاع قرار دهد.
مسائل امنیتی و تغییرات ژئوپلیتیکی: ایجاد و تقویت کریدور زنگزور در منطقه می‌تواند به تغییر جایگاه بازیگران از جمله تضعیف ارمنستان منجر شود و ایران موافق کاهش وزن ارمنستان به عنوان همسایه شمالی خود نیست.
اختلال دسترسی ایران به بازارهای قفقاز و اوراسیا: ایران از طریق ارمنستان به کشورهای شمالی از جمله گرجستان، روسیه و اروپا دسترسی دارد، اما ایجاد یک کریدور آذربایجانی می‌تواند این مسیر را محدود کرده یا از بین ببرد.
نزدیکی جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی: روابط آذربایجان و اسراییل در هم تنیدگی قابل توجهی دارد و ایران در چنین شرایطی تحولات قفقاز جنوبی پس از جنگ دوم قره‌باغ و حضور احتمالی صهیونیست‌ها در برخی مسیرها از جمله دالان زنگزور را علاوه بر یک تهدید علیه منافع میان مدت و بلند مدت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی خود، تهدیدی نسبت به امنیت ملی خود نیز تفسیر می‌کند.
باز شدن پای ناتو: از دیگر دلایل مخالفت ایران با اجرای کریدور زنگزور در مجاورت مرز شمالی خود، بازشدن پای ناتو به قفقاز از طریق دسترسی مستقیم ترکیه به این منطقه است و ایران حضور ناتو در قفقاز را برخلاف امنیت ملی خود می داند.
خط و نشان تهران
همزمان با انتشار برخی گزارش‌ها درباره حمایت روسیه از اجرای کریدور زنگزور، مقامات ارشد و عالی رتبه ایرانی به این موضوع واکنش جدی نشان دادند:
موضع رسمی مقام معظم رهبری: حتی پیش از اعلام حمایت روسیه از اجرای دالان زنگزور، «آیت الله خامنه‌ای»، رهبر معظم انقلاب روز ۹ مرداد سال جاری در دیدار با «نیکول پاشینیان»، نخست‌وزیر ارمنستان تاکید کرده بودند که ایران کریدور زنگزور را مخالف منافع خود می‌داند.
خط قرمز ایران از زبان وزیر خارجه: چند روز پس از آن که «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه ادعا کرد که مسکو حامی خواسته جمهوری آذربایجان درباره کریدور زنگزور است، «عباس عراقچی»، وزیر امور خارجه، ایران، پنج‌شنبه شب، ۱۵ شهریوردر صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیر قابل قبول است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود.»
ابهامات برطرف شود: «محسن رضایی»، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز با انتشار پیامی درباره مواضع اخیر مسکو تصریح کرد: «رفتار دولتمردان روسیه درباره گذرگاه زنگزور و جزایر سه گانه ایران، به هیچ وجه قابل قبول نیست و با اظهار دوستی آنها و روابط راهبردی با ایران، در تناقض آشکار است. این ابهامات را باید برطرف کنند.»
روس‌ها بدنبال چه هستند؟
به نظر می‌رسد حمایت مسکو از اجرای کریدور زنگزور توسط جمهوری آذربایجان با برخی اهداف خاص دنبال می شود:
گسترش نفوذ: توسعه و افزایش نفوذ روسیه در جمهوری آذربایجان پس از جنگ قره باغ با حمایت از خواسته باکو برای ایجاد کریدور زنگزور
پیام به ارمنستان: حمایت روسیه از جمهوری آذربایجان با هدف داشتن اهرم فشار در برابر دولت متمایل به غرب در ارمنستان
اتصال ریلی به ترکیه: اتصال روسیه توسط راه‌آهن به ترکیه برای نخستین‌بار و مهم بودن این اتصال به لحاظ استراتژیک و اقتصادی برای مسکو با توجه به بحران اوکراین و مسدودشدن تماس‌های روسیه با اروپا و آمریکا