به گزارش همشهری آنلاین، عمارت آقازاده یکی از خانه‌های تاریخی اردبیل است که در مرکز این شهر قرار دارد. این عمارت با معماری زیبایی که دارد، توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب می‌کند و از بهترین جاهای دیدنی اردبیل است. در ساخت این بنا از به روزترین طراحی‌های جهان بهره برده‌اند و تزیینات برجسته آن در بخش‌های مختلف این خانه تاریخی به چشم می‌خورد.
خانه آقازاده در طول زمان از گزند آسیب‌های مختلف در امان مانده و شکوه و زیبایی خود را حفظ کرده است. این عمارت به یکی از معروف‌ترین تاجران اردبیل تعلق داشت که در زمان خود از متمول‌ترین اشخاص شهر بود. برای آشنایی با این خانه تاریخی مربوط به دوره حکومت قاجار در ادامه با ما همراه باشید.
عمارت آقازاده کجاست؟
عمارت آقازاده یکی از خانه‌های تاریخی در شهر اردبیل است که قدمت آن به دوره حکومت قاجار می‌رسد. حاج اسماعیل آقایف، تاجر معروف اردبیلی در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه مالک این بنا بود و این خانه یکی از هفت عمارت اعیانی این تاجر به شمار می رفت. خانه آقازاده تنها عمارت پابرجا از میان خانه‌های این تاجر بزرگ است.
حاج اسماعیل آقایف برای ساخت عمارت آقازاده، در یکی از سفرهای تجاری خود به روسیه نقشه ساخت این بنا را تهیه کرد؛ به همین دلیل این ساختمان در زمان خود یکی از مدرن‌ترین بناهای اردبیل بود. زمین این عمارت در حدود هزار و ۴۰۰ متر مربع مساحت داشت و ساختمان آن در دو طبقه ساخته شد؛ البته بخشی از بام طبقه دوم نیز سقف داشت و این عمارت به‌شکل دو بام بود.
زمان ساخت عمارت آقازاده به دوره پادشاهی ناصر الدین شاه می‌رسد. نزدیکی این خانه به مرکز شهر اردبیل و میدان عالی قاپو سبب شهرت بیشتر این بنا شد و معماری مدرن آن، این عمارت را به نمادی از ساختمان سازی در این شهر تبدیل کرد. گرچه در طول سال‌های اخیر بخش‌هایی از عمارت آقازاده را مرمت و بازسازی کرده‌اند، متاسفانه قسمت‌هایی از آن در گذشته به‌دلیل حفاری‌های غیرمجاز سودجویان آسیب‌های جدی دیده است.
در حال حاضر بخش‌هایی از ساختمان خانه آقازاده اردبیل مفقود شده‌اند و بسیاری از اشیای تاریخی داخل عمارت، درهای ورودی، ارسی‌ها و سنگ‌های بنا به سرقت رفته‌اند. در سال ۱۳۴۲ شمسی نیز بر اثر بی‌توجهی به این بنای تاریخی، بخش‌هایی از خانه آقازاده برای تعریض خیابان‌های اطراف نابود شدند؛ اما قسمت غربی ساختمان که بنای اصلی در آن قرار دارد، هم‌چنان سالم و پابرجا است.
عمارت آقازاده در حال حاضر در محله منصوریه اردبیل و در فاصله کوتاهی از میدان عالی قاپو قرار دارد. این منطقه در نزدیکی مرکز شهر اردبیل است و خیابان امام خمینی و بلوار طالقانی دسترسی مناسبی به این میدان دارند. خانه آقازاده فاصله کوتاهی نیز تا مسجد عالی قاپو دارد.
آدرس عمارت آقازاده: اردبیل، مرکز شهر، محله منصوریه، میدان عالی قاپو، نبش کوچه اعتماد، عمارت آقازاده
تاریخچه عمارت آقازاده
قدمت عمارت آقازاده به دوره حکومت قاجار می‌رسد. این بنا در زمان سلطنت ناصرالدین شاه به دست حاج اسماعیل آقایف، تاجر اردبیلی و با طراحی معماران روسی ساخته شد. معماری بنای خانه آقازاده از برجسته‌ترین نمونه‌های خانه‌سازی در اردبیل بود و به همین دلیل شهرت زیادی به دست آورد.
پس از مرگ حاج اسماعیل آقایف، عمارت آقازاده به فرزند او، محمد هاشم آقازاده اردبیلی رسید. تا نخستین سال‌های دهه ۸۰ نیز این خانه تاریخی در اختیار نوادگان این خانواده قرار داشت و مسکونی بود. در طول سالیان طولانی بخش‌هایی از این عمارت واگذار شدند و قسمت‌هایی از آن نیز از میان رفتند. در سال ۱۳۴۲ شمسی نیز به‌منظور تعریض خیابان هم جوار با عمارت آقازاده، بخش‌هایی از این مجموعه تخریب شد؛ اما ساختمان اصلی در غرب این مجموعه سالم باقی ماند. با گذشت زمان و برای حفاظت از این خانه تاریخی، خانه آقازاده زیر نظر سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و به این مجموعه واگذار شد.
در تاریخ ۱۸ شهریور ماه ۱۳۸۶، پس از اتمام بازسازی و مرمت خانه آقازاده اردبیل، نام این عمارت در فهرست میراث ملی ایران قرار گرفت. متاسفانه بخش‌های زیادی از درها، ارسی‌ها و تزیینات چوبی این عمارت را در طول سالیان دراز از این مجموعه خارج کرده‌اند. پس از مرمت این خانه نیز افرادی به قصد سودجویی دست به حفاری باغ و زیرزمین این عمارت زدند. در نهایت از سال ۱۳۹۱ پس از بازسازی مجدد عمارت آقازاده این مجموعه به‌شکل رستوران سنتی در آمد و در معرض بازدید عموم مردم قرار گرفت.
معماری خانه آقازاده
عمارت آقازاده معماری زیبایی از تلفیق هنر معماری ایرانی و غربی دارد. این مجموعه از بخش‌های مختلفی مانند عمارت اصلی، زیرزمین، بادگیرها، حیاط و باغچه‌ها تشکیل می‌شود. عمارت اصلی شکلی متقارن دارد و شامل دهلیز ورودی، تالار اصلی، صندوق‌خانه، مطبخ، حمام و نشیمن است. بخش اعیانی این خانه به اندرونی و بیرونی تقسیم می‌شود.
در قسمت بیرونی عمارت آقازاده تالار شاه‌نشین اصلی با اتاق‌های تودرتو به چشم می‌خورد. این تالار بین راهروهای ورودی قرار دارد و به حیاط بیرون عمارت مشرف است. زیباترین تزیینات معماری این خانه تاریخی در این تالار دیده می‌شوند و این سالن از دیگر بخش‌های این خانه ارتفاع بیشتری دارد. حاج اسماعیل آقایف برای ساخت تزیینات در و پنجره‌های تالار شاه‌نشین این عمارت ۱۵ نفر از هنرمندان روسی را به ایران آورد. این معماران به‌مدت سه سال مشغول به ساخت ارسی‌ها و درهای چوبی این عمارت و سایر تزیینات ساختمان بودند.
پنجره‌های تالار اصلی خانه آقازاده دو لایه هستند و به‌صورت ارسی هفت دری ساخته شده‌اند. در طراحی این پنجره‌ها از ترکیب شیشه‌های رنگی و چوب استفاده کرده‌اند. بخش قابل‌توجه در تزیین ارسی‌ها، نقش و نگارهای بته جقه و نقاشی خط‌های ثلث با متون اسلامی هستند که هویت ایرانی به این معماری بخشیده‌اند. بالای همه پنجره‌ها نمونه‌هایی از این نقاشی خط‌ها وجود دارند که در آن‌ها آیه‌های قرآن و اسامی متبرک به شکلی هنرمندانه نقش بسته‌اند. به‌جز این پنجره‌ها ارسی‌های دیگری نیز در دهلیزها و بخش‌های دیگر ساختمان به چشم می‌خورند.
در طراحی سقف عمارت آقازاده نیز از چوب‌های تراشیده رنگارنگ استفاده کرده‌اند. در سراسر تالار اصلی این عمارت نقاشی‌های دیواری، ستون‌هایی با تزیینات چوبی، طاقچه‌ها و تاج‌های آجری زیبا دیده می‌شوند. این تزیینات را به‌شکل محدودی در سایر بخش‌های ساختمان نیز انجام داده‌اند.
بیرون عمارت اصلی خانه آقازاده به دو حیاط کوچک و بزرگ تقسیم می‌شود. این حیاط‌ها بین عمارت‌های اندرونی و بیرونی قرار گرفته‌اند و اصطبل اسب‌ها، انبار علوفه و محل اقامت خدمه این خانه در بخش‌های مختلف حیاط اصلی قرار دارند. در حیاط اصلی و بخش ورودی ساختمان بیرونی، دو سرستون سنگی به چشم می‌خورند.
وسط حیاط اصلی عمارت آقازاده حوضی سنگی با فواره‌ای بلند قرار دارد. دورتادور این حوض را نیز با سنگ‌های تراشیده تزیین کرده‌اند. باغچه‌های اطراف این حوض سنگی نیز همین دورچین‌های سنگی را دارند. دیگر بخش‌های عمارت آقازاده مانند ساختمان اندرونی، زیرزمین و بام‌ها در طول سال‌های اخیر بازسازی شده‌اند؛ اما زیباترین بخش‌های این عمارت ساختمان تالار اصلی شاه‌نشین و حیاط مشرف به آن هستند.
در حالت کلی ساختمان عمارت آقازاده شامل دو طبقه است؛ اما بخش کوچکی از بام طبقه دوم را نیز ساخته‌اند و به همین دلیل این ساختمان دو بام دارد. معماری زیبا و برجسته این بنا هم‌چنان توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند و این ساختمان را به یکی از زیباترین مکان‌های دیدنی در شهر اردبیل تبدیل کرده است.
اطلاعات بازدید عمارت آقازاده
بازدید از عمارت آقازاده در حدود یک ساعت زمان نیاز دارد. جذاب‌ترین بخش این عمارت حیاط باصفا و تالار تاریخی عمارت بیرونی است.
کاربری و وضعیت فعلی عمارت آقازاده
عمارت آقازاده پس از حاج اسماعیل آقایف به فرزند او، محمد هاشم آقا زاده اردبیلی و سپس به نوادگان بعدی رسید و تا نخستین سال‌های دهه ۸۰ خورشیدی نیز کاربری مسکونی خود را حفظ کرد. در طول سال‌ها، بخش‌های زیادی از این عمارت به‌دلیل فرسودگی و عملیات عمرانی شهرسازی از بین رفتند؛ اما در نهایت به‌شکل بنای نخستین آن مرمت و بازسازی شد.
در بازسازی عمارت آقازاده نشانه‌های سنتی معماری این بنا را احیا کردند و سپس نام این اثر در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر در این عمارت رستورانی سنتی تاسیس کرده‌اند تا گردشگران ضمن بازدید از بخش‌های مختلف این مجموعه، در این رستوران سنتی غذای خود را میل کنند. پس از شیوع ویروس کرونا از زمستان سال ۱۳۹۸ شمسی، بازدید و صرف غذا در این مجموعه در بازه‌هایی از زمان ممنوع شد.
جاهای دیدنی اطراف عمارت آقازاده
عمارت آقازاده اردبیل در نزدیکی میدان عالی قاپو قرار دارد و این میدان از گذشته‌های دور تا به امروز یکی از مهم‌ترین مناطق اردبیل بوده است. در این منطقه دیدنیهای برجسته تاریخی قرار گرفته‌اند که در بازدید از خانه آقازاده می‌توانید زمانی را نیز به بازدید از این جاذبه‌های تاریخی اختصاص دهید.
یکی از معروف‌ترین بناهای نزدیک به عمارت آقازاده اردبیل، مسجد عالی قاپو است که در حدود ۵۰۰ سال قدمت دارد. تاریخ ساخت این مسجد به دوره حکومت صفویان می‌رسد و در حال حاضر با الگوبرداری از بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی آن را بازسازی کرده‌اند. بازدید از این مسجد تاریخی با معماری برجسته برای بسیاری از گردشگران لذتبخش خواهد بود.
بدون شک معروف‌ترین بنای تاریخی در نزدیکی عمارت آقازاده، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی است که در میدان عالی قاپو قرار دارد. این بنا در گذشته محل زندگی شیخ صفی الدین اردبیلی بود؛ اما بنا بر وصیت او، پس از مرگ در حیاط این خانه به خاک سپرده شد. مجموعه شیخ صفی الدین شامل سردر ورودی، حیاط، صحن اصلی، جنت سرا، گنبد الله الله یا مقبره شیخ صفی، مقبره شاه اسماعیل اول، عمارت چینی خانه، حرم خانه، چله خانه، تالار دار الحفاظ، دار الحدیث و شهیدگاه می‌شود که بازدید از آن‌ها برای علاقه‌مندان به بناهای تاریخی خالی از لطف نیست. نام این بنا در فهرست آثار ملی ایران و فهرست میراث جهانی یونسکو به چشم می‌خورد.
دیگر جاذبه تاریخی نزدیک به خانه آقازاده، خانه خادم باشی اردبیل است که قدمت آن به دوره قاجار می‌رسد. صاحب این بنا در گذشته خادم بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی بوده است و به همین دلیل این خانه با این نام شناخته می‌شود. خانه خادم باشی از هشتی ورودی و بخش‌های اندرونی و بیرونی تشکیل می‌شود و سه حیاط دارد. معماری این خانه در عین سادگی بسیار زیبا و دیدنی است.
موزه مردم شناسی اردبیل که از آن با نام موزه عالی قاپو نیز یاد می‌کنند، یکی دیگر از جاذبه‌های اطراف عمارت آقازاده است که در حمام تاریخی آقانقی یا ظهیرالاسلام قرار دارد. این موزه نیز در میدان عالی قاپو قرار گرفته است و در حال حاضر نمونه‌هایی از آثار تاریخی و فرهنگی مردم اردبیل در طول سالیان متمادی در آن به نمایش درآمده‌اند. حمام ظهیرالاسلام در زمان حکومت ایلخانیان توسط شخصی به همین نام بنا شد. این موزه روبه‌روی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی قرار دارد و بازدید از آن برای عموم گردشگران آزاد است.
از دیگر جاذبه‌های تاریخی در نزدیکی عمارت آقازده اردبیل می‌توان به نگارخانه خطایی جنب مجموعه شیخ صفی، امامزاده صالح اردبیل، خانه تاریخی مناف زاده و بازار تاریخی اردبیل اشاره کرد. نگارخانه خطایی مجموعه‌ای از برجسته‌ترین آثار و صنایع دستی هنرمندان اردبیل را شامل می‌شود و خانه مناف زاده با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال، در حال حاضر محل ساختمان حوزه هنری اردبیل است.