به گزارش همشهری آنلاین، موضوع دالان زنگزور در منطقه قفقاز باری دیگر مسئله حضور ایران در این منطقه و تغییر احتمالی مرزها در شمال کشورمان را بر سر زبان‌ها انداخته است. در همین راستا، گفتگویی را با آقای رامین آریان راد پژوهشگر روابط بین الملل و کارشناس ارشد مسائل روسیه ترتیب دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
جناب آریان راد لطفا بفرمایید ماجرای دالان زنگزور چیست؟
آریان راد: پس از بروز جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰ و یک تهاجم چند روزه جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۳ ، بنا بود یک کریدور که آذربایجان را به نخجوان متصل نماید احداث گردد. این دالان از خاک ارمنستان که بین این دو جمهوری آذربایجان و نخجوان قرار دارد گذر خواهد کرد که به دالان زنگزور مشهور است.
با توجه به سخنان شما ظاهرا این دالان به طور کامل در دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان قرار دارد، با این توصیف اهمیت و نقش ایران در این موضوع چیست؟
آریان راد: این دالان به دو دلیل اصلی و چند دلیل فرعی برای ایران اهمیت ویژه دارد اول اینکه تا پیش از این ارتباط بین جمهوری آذربایجان و نخجوان از طریق ایران انجام می‌شد و این دو منطقه از خاک ایران جهت ارتباط با هم گذر می‌کردند. با ایجاد دالان زنگزور، راه پیشین بلا استفاده خواهد شد. چرا که مسیر عبوری از ارمنستان برای جمهوری آذربایجان کوتاه تر است و کنترل آن را نیز طلب کرده است. با این توصیف اهرم قدرتمند ایران در مقابل جمهوری آذربایجان از بین خواهد رفت. از سوی دیگر اگر این دالان ایجاد شود و کنترل آن به طور کامل در دست جمهوری آذربایجان قرار بگیرید یک مسیر ایران به سوی اروپا که از ارمنستان به گرجستان خواهد رفت به طور کامل بسته خواهد شد. در واقع در صورت بروز این موضوع تنها مسیر ایران به اروپا، کشور ترکیه خواهد بود. از دلایل فرعی اهمیت موضوع برای ایران گسترش نفوذ ترکیه در آسیای مرکزی به عنوان رقیب منطقه‌ای ایران است. در واقع اگر آسیای مرکزی میدان بازی روسیه، چین و ایران است با این گزینه حضور ترکیه افزایش چشمگیری خواهد داشت.
نقش روسیه در این ماجرا چیست؟
آریان راد: روسیه به دلیل اشتغال در جنگ اوکراین چند هدف را در این موضوع دنبال می‌کند. نخست اینکه تمایل دارد در جمهوری‌های سابق شوروی که به نوعی آنها را حیاط خلوت خود می‌بیند آرامش حکمفرما باشد. دوم، روسیه تمایل دارد در صورتی که نتواند کنترل دالان را در اختیار خود بگیرد با قراردادن مسیر زنگزور در دست جمهوری آذربایجان به نوعی ارمنستان را تنبیه کند. همانطور که می‌دانید ارمنستان در دوران نخست‌وزیری نیکول پاشینیان در پی روابط بیشتر با غرب به ویژه با آمریکا و فرانسه برآمده است. بگونه‌ای که بارها، مقامات دولت روسیه در این باره به ایروان هشدار داده‌اند. سوم، سفر چندی پیش پوتین رییس‌جمهور روسیه به جمهوری آذربایجان و دیدار وی با الهام علی‌یف قطعا با معاملاتی در این باره همراه بوده است.
به تازگی در رسانه‌ها صحبت از روابط ایران و روسیه و اهمیت مسئله زنگزور برای ایران از سوی مقامات دولتی شنیده می‌شود. برای مثال وزیر امور خارجه ایران گفته بود اجازه تغییر مرزها را نخواهیم داد. دالان زنگزور چگونه بر روابط تهران و مسکو تاثیر گذاشته است؟
آریان راد: واقیعت این است که کارت های بازی ایران در منطقه قفقاز محدود است. اول اینکه این منطقه خاک جمهوری اسلامی ایران نیست. تنش بین دو کشور است. پس ایران به لحاظ دخالت محدودیت‌هایی دارد. دوم، سایه نفوذ روسیه همچنان بر این منطقه سنگینی می‌کند و تقریبا در تمامی کنش‌ها و واکنش‌ها، جنگ‌ها و صلح‌ها پای روسیه در میان است. این موضوع بخاطر این است که جمهوری آذربایجان و ارمنستان سالیان متمادی جزیی از خاک شوروی محسوب می‌شدند. سوم، تمرکز ایران در منطقه غرب آسیا و بی اهمیتی نسبت به این منطقه در سالیان گذشته در سیاست خارجی ایران باعث شده است که به مرور زمان از اهمیت حضور ایران در معادلات قفقاز کاسته شود. سئوال مشخص این است اگر نظرات جمهوری اسلامی ایران در قفقاز اجرایی نشد آیا ما توان استفاده از قوه قهریه را داریم؟
سئوال خوبی خودتان مطرح کردید آیا توان انجام آن را داریم؟
آریان راد: جمهوری اسلامی ایران در زمان و مکان مناسب توان استفاده از قوه قهریه را دارد اما نه در زمان و مکانی که حضور در جنگ به باتلاقی برای ایران تبدیل شود. حضور ایران در غرب آسیا توان بسیاری از ایران را گرفته است. شروع یک جبهه جدید آن هم در مرزهای شمالی کشور می‌تواند به یک باتلاق تبدیل شود. در نتیجه به نفع ایران است که تنها گزینه‌های دیپلماتیک را پیگیری کند و یک نقشه راه بر این اساس ترسیم نماید. دستگاه سیاست خارجی می‌بایست تمام سناریوهای ممکن را در نظر بگیرد. با این قید که همه چیز باید در آرامش باشد.
در پایان، به نظر شما ایران در ارتباط با دالان زنگزور چه گزینه‌هایی دارد؟
آریان راد: پیش از پاسخ به سئوال پایانی شما، ذکر این نکته مفید است. باید مراقب شیطنت هایی که در روابط ایران و روسیه از سوی برخی افراد و رسانه‌های داخلی انجام می‌شود. روابط فعلی تهران و مسکو محصول سال‌ها تلاش دیپلماتیک است. البته این حرف من نباید اینگونه برداشت شود که دولت روسیه هر اقدامی که تمایل داشت در مقابل منافع ملی ایران انجام دهد. منظور این است که دستگاه سیاسی خارجی کشورمان باید به دقت مسائل مربوط به روابط به مسکو را بررسی و از ایجاد تنش بی‌جهت جلوگیری نماید و فضا را متناسب با منافع ملی کشورمان مدیریت کند.
در پاسخ به سئوال شما نیز باید گفت که دالان زنگزور در نهایت به وقوع خواهد پیوست و دو گزینه پیش روی ایران است. اول، کنترل ارمنستان بر دالان مذکور و دوم، کنترل آذربایجان بر دالان زنگزور. بهترین گزینه برای ایران کنترل ارمنستان خواهد بود. قطعا، ایران با کنترل جمهوری آذربایجان موافقت نخواهد کرد و این گزینه ممکنه است حتی به درگیری نظامی نیز کشیده شود. در نتیجه باید گفت با شرایط موجود با توجه به کارت‌های در اختیار ایران، بهترین گزینه کنترل ارمنستان بر دالان است.