به گزارش همشهری، آیین سنتی قالیشویان هر سال در روستای خاوه در مشهد اردهال کاشان برگزار می‌شود و هزاران نفر خود را از شهرهای مختلف به این مراسم می‌رسانند. قالیشویان تنها مراسم سنتی - مذهبی محسوب می‌شود که طبق تاریخ شمسی برگزار می‌شود؛ نمایشی نمادین از تشییع و به خاکسپاری حضرت سلطان علی‌بن امام محمد باقر (ع) که البته ریشه اصلی آن را آیین‌های کهن ایرانی می‌دانند که پس از اسلام شکل دیگری به خود گرفته است. آیین سنتی و مذهبی قالیشویان که در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده، دسامبر ۲۰۱۲ در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو نیز به ثبت رسید.
آغاز آیین
امامزاده سلطان علی‌بن محمد باقر (ع) که حالا برگزاری آیین قالیشویان را به شهادت ایشان نسبت می‌دهند یکی از چهار امامزاده معلوم‌النسب و دارای تاریخ مستند در ایران است که مطابق روایت‌های تاریخی در سال ۱۱۳ هـجری قمری بنا به درخواست هوادارنش از اهالی چهل‌حصاران و فین کاشان به این منطقه هجرت کرد و در همین منطقه هم به خاک سپرده شد. در سال ۱۱۶ هجری قمری امامزاده سلطان علی‌بن محمد باقر(ع) در منطقه اردهال همراه با ۱۰۰ تن از یاران خود پس از جنگی نابرابر همچون جد مظلومش حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به شهادت می‌رسد. بدن مطهر این امامزاده واجب‌التعظیم و یارانش را از قتلگاه به مکان فعلی حرم مطهر در اردهال منتقل و در محلی که وصیت فرموده بود دفن می‌کنند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کاشان در این باره به همشهری می‌گوید: «قالیشویان از آیین‌های خاص کاشان است که در دومین جمعه مهر و نزدیک به 17 مهر برگزار می‌شود. زمان برگزاری این مراسم به هیچ وجه تغییر نمی‌کند. در متون قدیمی و از قول مردم‌شناسان، آیین قالیشویان به جشن مهرگان مربوط می‌شده است.»
علیرضا عبداله‌زاده عنوان می‌کند: «مردم کاشان مراسم قالیشویی را یک آیین سنتی و مذهبی عنوان می کنند و آن را منتسب به حضرت سلطان علی‌بن محمد باقر(ع) که به دعوت خود مردم فین کاشان برای راهنمایی و رشادت آنها به اینجا آمده است. ایشان به کاشان سفر می‌کند و دقیقا مشخص نیست که در چه قرنی این سفر انجام شده است. حاکم کاشان با امامزاده سلطان علی‌بن محمد باقر(ع) درگیر می‌شود و حضرت را به شهادت می‌رسانند.»
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کاشان یادآور می‌شود: «حضرت به دلیل خوش آب و هوا بودن اردهال مدتی را در منطقه می‌ماند و وقتی حاکم شهر ارتباط دوستانه و صمیمی حضرت را با مردم مشاهده می‌کند، حسادت کرده و با ایشان درگیر می‌شود. وقتی امامزاده سلطان علی‌بن محمد باقر(ع) به شهادت می‌رسند، مردم کاشان ایشان را در یک قالی دستباف می‌پیچند و بعد از غسل دادن، حضرت در اینجا دفن می‌کنند.»
به همین دلیل، مردم کاشان با حضور در ضریح مطهر امامزاده سلطان علی‌بن محمد باقر(ع)، این مکان را با گلاب ناب قمصر کاشان شست‌وشو می‌دهند و سپس آیین قالیشویان آغاز می‌شود.
تقویم برگزاری آیین
به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کاشان، قالی نماد فرشی است که به هنگام شهادت، پیکر امامزاده سلطان علی‌بن محمد باقر(ع) را در آن پیچیده بودند. علیرضا عبداله‌زاده درباره اینکه چرا روز جمعه دوم در مهرماه به عنوان روز برگزاری آیین قالیشویی اعلام شده است، می‌گوید: «هفته اول مهر به عنوان هفته جار معروف است که مردم فین به بازار کاشان رفته و جار می‌زنند که جمعه هفته دوم مهر مراسم قالیشویی برگزار می‌شود. جمعه دوم مهرماه که مراسم برگزار می‌شود و جمعه هفته سوم مهر به هفته نشلجی‌ها شهرت دارد که از روستای نشلج برگرفته شده است. در هفته سوم مهرماه اهالی نشلج فقط به عزاداری می پردازند. این زمان در واقع مراسم روز هفتم شهادت آن حضرت محسوب می‌شود.»
شکل برگزاری قالیشویان
در ابتدا اهالی فین که هر یک چوبی به دست دارند در صحن اصلی و مرکزی امامزاده بنام صحن صفا اجتماع می‌کنند و عده‌ای هم در صحن شاهزاده حسین با آداب خاصی به چوب به دستان صحن صفا می‌پیوندند؛ پس از روضه‌خوانی و سینه‌زنی و سخنرانی متولیان امامزاده، نمایندگان روستای خاوه اردهال یک قالی لوله شده از صحن مطهر امامزاده را که نماد قالی به آن حضرت است، به اهالی فین تحویل می‌دهند. رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کاشان در این باره می‌گوید: «مراسم قالیشویان به این ترتیب است که مردم فین در هنگام صبح با چوبدستی به سمت بقعه شازده حسین که در فاصله 800 متری بقعه سلطان علی قرار گرفته است، می‌روند. اهالی اردهال در این هنگام درهای بقعه سلطان علی را می‌بندند و یکی از قالی‌های حرم را غباروبی کرده و در چشمه با چوبدستی به قالی آب‌پاشی می‌کنند. پس از آن قالی را بر روی دوش گذاشته و به سمت بقعه می‌روند تا آن را تحویل دهند تا مراسم آغاز شود و عزاداری بپردازند.»
به گفته عبداله‌زاده، افرادی که قالی را تحویل می‌گیرند، آن را از ایوان صفا به داخل صحن صفا می‌آورند و حسین حسین (ع) گویان و با تکان دادن چوب دستی‌های خود که نمایش نبردی نمادین با قاتلان است، قالی را در یک مسیر مشخص به سوی نهر آب شاهزاده حسین می‌برند و آن را شست و شو می‌دهند.
ثبت در فهرست جهانی یونسکو
مراسم قالیشویان در دسامبر ۲۰۱۲ در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به ثبت رسیده است. علاوه بر آن، آیین سنتی قالیشویی در فهرست آثار میراث ناملموس نیز به ثبت رسیده است. رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کاشان با ببیان اینکه آیین قالیشویان توسط اهالی فین صورت می‌گیرد، می‌گوید: «مراسم قالیشویان تماما توسط مردم فین انجام می‌شود و مردمی که از شهرهای مختلف به این منطقه می‌آیند، نظاره‌گر هستند. به همین دلیل، مردم فین آیین قالیشویان را به فرزندان خود هم یاد می‌دهند تا چگونه چوب‌ها را تراشیده، به دست بگیرند و به استقبال مراسم قالیشویان بروند.»
بیشتر بخوانید: