اما ساختار اجتماعی – اقتصادی خانواده‌ها، وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی جوامع، وضعیت بهداشت و سلامت خانواده و اجتماع و... نیز بر میزان موفقیت دانش‌آموزان مؤثر است.
دانش‌آموزان، از هر طبقه اجتماعی و فرهنگی، همواره با مشکلاتی چون انواع تعرضات اجتماعی و فردی، مشکلات خانوادگی، جدایی والدین، شرایط نامناسب والدین از جهات مختلف چون کمبودهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... مشکلات فردی چون آسم و آلرژی و سایر بیماری‌ها؛ تعلیم و تربیت نامناسب خانواده و اجتماع، بیش‌فعالی ناشی از کمبودهای مختلف؛ مشکلات روحی – روانی، سوءتغذیه و... روبه‌رو هستند که بی‌تردید این نابسامانی‌ها بر سلامت روحی – جسمی آنها و در نهایت فراگیری و آموزش آنها تأثیرگذار است.
از این رو با توجه به نکاتی که ذکر شد، اولیاء‌مدرسه، مشاوران، والدین دانش‌آموزان و همه افرادی که به هر شکل با آموزش و پرورش دانش‌آموزان مرتبط هستند، باید برای رفع این معضلات گام بردارند تا دانش‌آموزان بتوانند بی‌دغدغه این کمبودها، تحصیل کنند.
از میان همه شاخص‌هایی که برشمردیم، حفظ سلامت و امنیت جسمی – روحی دانش‌آموزان نکته مهم و حائز اهمیت است. در حقیقت آموزش و پرورش صحیح دانش‌آموزان و امکان دستیابی آنها به موفقیت در گرو گره‌گشایی از مشکلات آنها و هموار کردن راه تلاش و کوشش آنها است.
نخستین الگوها
در سال 1980 میلادی، آلن سورت (Allen Sworth) و کولبه (Kolbe) نخستین الگوی آموزشی – بهداشتی مناسب برای ارتقاء سطح آموزش و پرورش دانش‌آموزان را ارایه کردند. سورت و کولبه معتقد بودند اجرای این الگوی آموزشی – پرورشی نه تنها راهی جهت رفع نواقص آموزشی – پرورشی است، بلکه شیوه‌ای جهت رفع نابسامانی‌های خانوادگی و اجتماعی تک‌تک دانش‌آموزان است. این الگو شامل هشت محور به این شرح بود:
محیط سالم
حفظ سلامتی دانش‌آموزان و کوشش در جهت فراهم کردن محیطی سالم برای آنها باعث رفع دغدغه‌های ذهنی آنها شده و موفقیت تحصیلی آنها را در پی دارد. حفظ سلامت جسمانی، روحی و روانی و پاسخگویی به نیازهای روانی- عاطفی دانش‌آموزان باعث فراهم شدن محیطی مناسب برای درس و تحصیل آنها می‌شود.
آموزش‌های بهداشتی جامع و فراگیر
اگر دانش‌آموزان به درستی نکات بهداشتی و راههای حفظ سلامت جسمی و روحی خود را بدانند نه تنها به راحتی می‌توانند از رفتارهای پرخطر فاصله بگیرند، بلکه به نکات بهداشتی به ظاهر ساده و بی‌اهمیت نیز بها داده و به این ترتیب سلامت جسم و روح خود را تضمین می‌کنند.
آموزش حفظ سلامتی جسمی
دانش‌آموزان باید با فواید سلامت جسم آشنا شوند. ورزش و فعالیت بدنی نه تنها شادابی و نشاط آنها را تضمین می‌کند، بلکه مانعی برای تنبلی و اضافه وزن است. فعالیت جسمی بر میزان فراگیری نیز تأثیرگذار است.
خدمات بهداشتی
تشخیص به موقع بیماری و ارایه خدمات مناسب جهت درمان سریع کودکان و ارسال آنها به مراکز درمانی، پیش از تبدیل بیماری به مشکلی حاد، از وظایف والدین و اولیاء مدرسه است. بیماری یکی از عوامل تأثیرگذار بر روند تحصیلی – آموزشی کودکان است.
مشاوره
همه ما نیاز داریم تا مشکلاتمان را با افراد آگاه در میان بگذاریم تا راه‌حل منطقی برای حل مشکلاتمان بیابیم. دانش‌آموزان نیز از این قاعده مستثنا نیستند. مشاور اگر فردی آگاه و دلسوز باشد، می‌تواند به راحتی مشکلات دانش‌آموزان را حل کند.
مشاور باید بتواند مشکلات عاطفی، روحی – روانی، اجتماعی، خانوادگی و فردی آموزشی - پرورشی دانش‌آموزان را برطرف کرده و یا با مشاوره صحیح افراد آگاه را به دانش‌آموزان معرفی کند تا این افراد پاسخگوی نیاز دانش‌آموز باشند. دغدغه فکری دانش‌آموزان یکی از مهمترین عوامل بازدارند آنها از درس و تحصیل است.
تغذیه مناسب
آموزش رفتارهای صحیح تغذیه‌ای و رفع عادت‌های نادرست باعث حفظ سلامت دانش‌آموز و حتی خانواده او می‌شود. کودکی که از تغذیه مناسب برخوردار است، از حافظه بهتری برای فراگیری نیز برخوردار خواهد بود.
سلامت اولیا مدرسه
اولیاء مدرسه الگوی دانش‌آموزان هستند. سلامت روحی و جسمی آنها شاخصی برای آموزش بهتر به دانش‌آموزان است. در حقیقت آرامش ناشی از سلامت جسمی و روحی کادر آموزشی در رفتارها و آموزش‌های آنها جلوه‌گر شده و به این ترتیب آموزش و پرورش در بستری آرام جریان خواهد داشت. آرامش روحی و جسمی اولیاء مدرسه زمینه‌ساز برقراری ارتباط بیشتر و بهتر میان آنها و دانش‌آموزان است.
ارتباط اولیا و مربیان
ارتباط اولیاء دانش‌آموزان با کادر آموزشی و به عکس، باعث اطمینان خاطر دانش‌آموزان می‌شود. این ارتباط باعث رفع نواقص آموزشی – پرورشی هر دو طرف شده و راه را برای دستیابی به اهداف برتر آموزشی هموار می‌کند.
از همان زمان و پس از طرح هشت نکته سورت و کولبه، بسیاری از مدارس با پیروی از این نکات به نتایج مطلوبی در زمینه آموزش و پرورش کودکان دست یافتند. اما بسیاری نیز نتوانستند برنامه‌های از پیش تعیین شده خود بر مبنای این هشت محور را به طور کامل به مرحله اجرا بگذارند.
به عقیده پژوهشگران علوم تربیتی، تنها برنامه‌ریزی، ضامنی برای دستیابی به هدف نیست، بلکه خواست اولیاء مدرسه، دانش‌آموزان و والدین آنها ضامن اجرای برنامه‌ها و دستیابی به نتایج مطلوب و مثبت آموزشی – پرورشی است. در حقیقت شکست برنامه‌ها همواره ناشی از نقص در الگوها نیست، بلکه در بسیاری موارد نقص در اجرا، باعث شکست برنامه‌ها است.
یک الگوی موفق
مدرسه ابتدایی ویژه (Veazie Elementry School) در «رود آیلند» (Rhode Island) یکی از تجربه‌های موفق اجرای برنامه‌های آموزشی - پرورشی منظم و یا همان الگوی آموزشی - پرورشی سورت- کولبه است.
در این مراکز آموزشی، «گروه حمایت از مدرسه» (School Support team) متشکل از مدیر برنامه، مشاور، مربی بهداشت، روانشناس، پزشک متخصص اطفال، مشاور آموزشی مجرب و هماهنگ‌کننده برنامه‌ها تشکیل شد. پس از تشکیل این گروه ویژه، فعالیت برای سامان بخشیدن به وضعیت آموزشی- پرورشی و بهداشتی دانش‌آموزان به این شرح آغاز شد.
گروه حمایت
گروه حمایت ماهی یک‌بار با حضور آموزگاران مقاطع مختلف تحصیلی (اول تا پنجم دبستان) و والدین هر پایه آموزشی تشکیل جلسه داده و درباره مشکلات، نیازهای روحی – روانی و جسمی دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها بحث و تبادل‌نظر می‌کنند. در این نشست طرفین درباره مشکلات، نیازها و برنامه‌های آتی گروه حمایت و... گفتگو کرده و نواقص احتمالی در اجرای برنامه‌ها و... را برطرف می‌کنند.
- خرید بوفه مدرسه براساس الگوی صحیح تغذیه‌ای که توسط مربی بهداشت و متخصص اطفال ارایه شده، انجام می‌شود. علاوه بر این خوراکی‌هایی از طریق بوفه مدرسه در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد که از هر جهت سالم بوده و باعث اضافه وزن آنها نشود. ارایه موادغذایی و خوراکی‌هایی چون انواع چیپس و پفک، سیب‌زمینی سرخ شده ، انواع سوسیس و کالباس، نوشابه و... در بوفه مدرسه ممنوع اعلام شد.
- طراحی برنامه‌های دقیق و منظم آموزشی براساس الگوهای برتر آموزشی و برگزاری برنامه‌های فوق برنامه آموزشی مانند برگزاری کلاس‌های تقویتی، بازدیدهای علمی و...
- طراحی و اجرای برنامه‌های فوق برنامه: شامل انواع برنامه‌های ورزشی تفریحی، به منظور حفظ سلامت روحی – روانی و جسمی دانش‌آموزان.
- برگزاری جلسه‌های مشاوره گروهی و تک‌نفره ویژه دانش‌آموزان، بدون حضور والدین و مربیان مدرسه. این جلسه‌ها کمک می‌کنند تا دانش‌آموزان آزادانه نیازها و مشکلات خود را با مشاور و یا روانشناس در میان بگذارند.
اجرای این برنامه‌ها و هماهنگی مناسب بین «گروه حمایت» دانش‌آموزان، والدین و اولیاء مدرسه باعث شد تا دانش‌آموزان در پایان یک سال تحصیلی از جهت سلامت جسمی و روحی در شرایط بسیار مطلوبی قرار بگیرند. آزمون‌های درسی به عمل آمده نیز نشان از مثبت‌بودن اجرای برنامه داشت، به طوری که نسبت به سال تحصیلی قبل، بین 2تا 5 درصد رشد در نمرات درسی دانش‌آموزان دیده می‌شد.
تکمیل الگوها
اگرچه الگوی آموزشی-پرورشی سورت- کولبه راهگشای بسیاری از مراکز آموزشی در زمان خود و مدت‌ها پس از آن بود: اما پیشرفت‌های جدید آموزشی-پرورشی، نیازهای جدیدی را بیان می‌کرد که برای رفع آنها الگوهای جدیدتری لازم بود.
هرچند در برنامه‌ریزی‌های جدید، الگوی سورت- کولبه(1980م) شاخص طراحی الگوهای جدید آموزشی-پرورشی قرارگرفت، اما نکات بسیاری نیز به آن افزوده شد تا نیازهای آموزشی- پرورشی نسل جدید نیز برآورده شود.
- درک و هوشیاری: کادر آموزشی مدرسه باید دقیقا از وضعیت جسمی و روحی-روانی دانش‌آموزان و وضعیت درسی و تحصیل آنها آگاه باشند تا بتوانند نیازها و کمبودهای آنها را پیش از آن که به مشکلی جهت نقص در آموزش و پرورش آنها تبدیل شود از پیش‌رو بردارند.
- پررنگ شدن نقش مشاوران: مشاوران، چه مشاوران تحصیلی، چه بهداشتی و یا روانشناسان باید نقشی فعال در مدارس داشته باشند. دانش‌آموزان گاه قادر به بیان مشکلات خود با والدین‌شان نیستند و یا والدین آنطور که باید نمی‌توانند مشکلات دانش‌آموزان را برطرف کنند. از این رو مشاوران می‌توانند با برقراری ارتباط درست و منطقی و البته دوستانه مشکلات دانش‌آموزان را برطرف کنند.
- تشکیل گروه بهداشت و سلامت در مدرسه: این گروه شامل مدیر اجرایی، مشاور تحصیلی، روانشناس، پزشک متخصص اطفال و متخصص تغذیه باشد. برگزاری جلسه‌های مشاوره تحصیلی، آموزش‌های بهداشتی- تغذیه‌ای، جلسه‌های مشاوره پزشکی و روانپزشکی و... به راحتی می‌تواند مانع از بروز مشکلات و یا رفع مشکلات دانش‌آموزان در هر زمینه شود.
- ارزیابی: ارزیابی دائمی نتایج حاصل از اجرای برنامه‌ها، یکی از مهمترین نکات جهت پیشرفت برنامه‌ها و رفع نواقص برنامه‌ها است. این ارزیابی می‌تواند به شیوه‌های مختلف باشد.
- اجرای برنامه‌های ویژه سلامت: حفظ سلامت جسمی دانش‌آموزان یکی از مهمترین عوامل جهت پیشرفت تحصیلی آنها است. این برنامه می‌تواند با برگزاری کلاس‌های آموزشی برای والدین و دانش‌آموزان، آموزش نکات بهداشت فردی و اجتماعی، اطلاع‌رسانی درباره بیماری‌های رایج در اجتماع به ویژه بیماری خاصی چون ایدز، شیوه‌های انتقال بیماری‌ها و راههای جلوگیری از انتقال، جلوگیری از اضافه وزن دانش‌آموزان با تغذیه مناسب، تماشای فیلم‌های آموزشی، ارائه کتاب‌های آموزشی و... به اجرادرآید.
- ارتباط مدارس: ارتباط مشاوران، مدیران و به طور کلی کادر آموزشی مراکز آموزشی با یکدیگر شیوه مناسبی جهت تبادل تجربه‌ها است. از طرفی با تکرار تجربه‌های موفق نه تنها می‌توان در وقت و هزینه صرفه‌جویی کرد، بلکه می‌توان در حداقل زمان به بهترین نتایج دست یافت.
- ارتقای سطح معلومات اولیاء مدرسه: ارتقای سطح معلومات کادر آموزشی و به عبارتی به روز بودن اطلاعات آنها، شاخصی مهم جهت ارتقای سطح آموزش و پرورش دانش‌آموزان است.
- تصحیح و کنترل: شیوه‌ای جهت قراردادن برنامه‌ها در مسیر صحیح است.
استحکام ساختارها و برنامه‌ها
برنامه‌ریزی صحیح و اجرای دقیق آن در مراکز آموزشی و دستیابی به نتایج مثبت حاصل از اجرای این برنامه‌ها هرچند به ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما حرکتی نیازمند صرف وقت و هزینه است.
پژوهشگران حداقل زمان برای آغاز اجرا و نتیجه‌گیری از یک برنامه آموزشی را «پانزده» سال می‌دانند که بی‌تردید نقص در عملکرد و به تعویق افتادن اجرای برنامه‌ها به هر دلیل مدت را طولانی‌تر و صرف هزینه را بیشتر می‌کند. بنابراین «ارزیابی» یکی از راههای دستیابی به نتیجه بدون صرف وقت و هزینه اضافی است.
ارزیابی از نحوه اجرای برنامه‌ها باید هر سه، شش یا حداکثر نه ماه یک بار صورت بگیرد.
و در پایان، اینکه موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان در گرو آموزش و پرورش آنها براساس برنامه‌های صحیح و منظم آموزشی است. تدوین و اجرای این برنامه، نیازمند صرف وقت و هزینه مناسب و یاری خواستن از اساتید مجرب آموزشی است ... موفق باشید.
منبع:
http://www.nea.org
Nea=American National Education Association
( انجمن بین‌المللی آموزش و پرورش آمریکا)