به گزارش همشهری آنلاین، آسیاب‌های بادی یکی از قدیمی‌ترین تکنولوژی‌های جهان هستند و طبق نظر بسیاری، خاستگاه آن‌ها سیستان است. این سازه‌های تاریخی بعدها به دیگر نقاط جهان راه یافتند و با شکل‌های متفاوتی به حیات خود ادامه دادند.
یکی از مهم‌ترین آسیاب‌های بادی سیستان، آسیاب بادی مچی است که در نزدیکی تعدادی از مهم‌ترین جاهای دیدنی زابل، نظیر قلعه رستم و قلعه مچی قرار دارد. هرچند از قدمت آن اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ معماری آن بی‌گمان نشان از عمر بسیارش دارد. با ما همراه باشید و بیشتر درباره آسیاب‌های بادی سیستان، به‌خصوص آسیاب بادی مچی بخوانید.
آسیاب‌های بادی سیستان
در حاشیه مرزهای شرقی ایران که در مسیر بادهای موسمی قر ار دارد و فاقد میزان کافی آب‌های روان سطحی است، از دیرباز استفاده از نیروی باد برای به‌کار انداختن آسیاب‌های بادی معمول بوده است. هم‌اینک نیز در بعضی نقاط این منطقه استفاده از باد برای تولید نیرو رواج دارد. یکی از این نمونه‌ها استان سیستان و بلوچستان است. در این خطه با توجه به شرایط جغرافیایی و وزش بادها، آسیاب‌های بادی متعددی به چشم می‌خورد و در واقع سیستان نخستین خاستگاه آسیاب‌های بادی در ایران است.
مسعودی درباره سرزمین آسیاب‌های بادی این‌گونه می‌گوید: سیستان سرزمین شن و باد است. در آنجا باد آسیاب‌ها را به گردش در می‌آورد و آب را از رودخانه بالا می‌کشد و زمین‌ها با این آب آبیاری می‌شود. در هیچ نقطه جهان بیشتر از سیستان از باد استفاده نمی‌کنند.
استخری نیز دراین‌باره می‌گوید: در آنجا بادهای شدیدی می‌وزد به طوری که به‌واسطه این بادها آسیاب‌های ساخته شده با باد می‌گردد.
تاریخچه
در مورد زمان پیدایش آسیاب‌های بادی اطلاع دقیقی در دسترس نیست؛ اما طبق گفته مورخان و سیاحان احتمالا زمان پیدایش آسیاب‌های بادی به ۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد. درباره مکان پیدایش و زادگاه آسیاب بادی نیز حرف و حدیث‌های فراوانی وجود دارد؛اما اغلب محققان و مورخان در اینکه سیستان زادگاه آسیاب بادی است، هم‌رای هستند. این تکنولوژی یکی از روش‌های ارتباط تجاری بر اساس مجاورت اقوام با یک‌دیگر و تسلط یک قوم بر قوم دیگر است و از طریق جاده ابریشم به سرزمین‌های شرق دور به‌خصوص چین منتقل شده است. آسیاب‌های بادی در مواردی همچون تهویه هوای منازل، کشیدن آب از چاه و آرد کردن غله مورد استفاده قرار می‌گرفتند. ایران با داشتن ۲۰۰۰ آسباد و آسیاب اولین کشور دارنده آسیاب‌های بادی است. هلندی‌ها این فناوری سنتی را طی جنگ‌های صلیبی از سیستان ایران گرفته‌اند.
معماری
طرز ساخت آسیاب‌های بادی سیستان بدین گونه است که در آغاز، برجی بلند، مانند مناره می‌سازند. ساختمان آسیاب دارای دو بخش است. در بخش پایین، سنگ‌های آسیا قرار دارد که بر اثر چرخش سنگ زیرین غلات را آرد می‌کند. در بخش بالا، چرخی قرار دارد که با نیروی باد به حرکت در می‌آید. بر اثر حرکت چرخ و محور آن، سنگ زیرین آسیاب به چرخش در می‌آید. پس از پایان این بنای دو اشکوبه، سیستانی‌ها چهار شکاف در دیوار ایجاد می‌کنند. این شکاف‌ها همانند شکاف‌های تیراندازی در برج‌ها و باروها است. شکاف‌ها از درون تنگ‌تر می‌شوند. باد از میان این شکاف‌ها با نیروی بسیار به درون می‌وزد؛ مانند بادی که از دم آهنگری خارج می‌شود.
معرفی آسیاب بادی مچی
از جمله نقاطی که تاکنون بقایای آسیاب بادی در آن پابرجا است، می‌توان به ناحیه حوضدار زابل اشاره کرد. آثار تزیینات خشتی، جدار و نمای خارجی آسیاب بادی مچی گویای هویت تاریخی آن است. قلعه مچی و بناهای وابسته به آن در جنوب غربی زابل قرار دارد. این قلعه مقر و کاخ خاندان بزرگ ملک محمد رییسی، فرمانروایان جنوبی سیستان بود که از خشت و گل ساخته شده است.
آسیاب بادی مچی کجاست؟
آسیاب بادی مچی در ۸۰۰ متری قلعه مچی، در ناحیه حوضدار جنوب غربی زابل قرار دارد.
فاصله آسیاب بادی مچی تا زابل: ۶۷ کیلومتر
فاصله آسیاب بادی مچی تا زاهدان: ۱۵۸ کیلومتر
فاصله آسیاب بادی مچی تا چابهار: ۷۸۰ کیلومتر
فاصله آسیاب بادی مچی تا ایرانشهر: ۴۷۲ کیلومتر
تاریخچه آسیاب بادی مچی
از سال ساخت آسیاب بادی مچی اطلاعی در دست نیست؛ اما به احتمال زیاد تاریخچه آن به منطقه حوضدار برمی‌گردد. در مورد تاریخچه این منطقه نیز حرف و حدیث‌های بسیاری است. در کتاب احیا الملوک آمده است: یزدجرد پس از شکست از اعراب حوالی دزفول، گریخته به فارس آمده و از آنجا نیز متحرک شده و به هفتقواد که حالا به قصبه بم مشهور است نزول کرده و سرانجام یکی از خاندان آن به نام سلیمان بن هامون بن کیخسرو از آنجا به سیستان آمده، در حوالی روستا حوضدار که موضعی است از نیمروز و آب نسبتا فراوانی داشت ساکن شده است و به روش فقرا و مساکین روزگار می‌گذارانیدند.
از اوایل اسلام تا پایان دوره صفوی، حوضدار دوره پررونقی را پشت سر گذاشت و کشاوزی شغل اصلی مردم این منطقه بود. اما از دوره صفوی تا اوایل دوره قاجار، به‌علت جنگ و لشکرکشی‌های فراوان و حمله به سیستان، امنیت از منطقه سلب شد. در منطقه حوضدار قلعه رستم به‌عنوان پایگاه دفاعی ساخته شده بود، قلعه مچی به‌عنوان بخش حاکم‌نشین قرار داشت و در پیرامون آن‌ها مردم عام ساکن بودند. برای دسترسی بهتر مردم منطقه آسیاب‌های بادی فراوانی را به‌طور پراکنده بنا کرده بودند که آسیاب مچی یکی از مهم‌ترین آن‌ها به شمار می‌آید.
معماری آسیاب بادی مچی
آسیاب بادی مچی در دو طبقه ساخته شده است: در طبقه همکف سه اتاق وجود دارد که یکی از آن‌ها آسیاب‌خانه است و شامل مخزن آب و محلی برای چرخیدن سنگ آسیاب می‌شود. دو اتاق دیگر انبار یا اطاق‌های خدماتی هستند. در طبقه فوقانی فقط چرخ بادی تعبیه شده است.
مصالح بنا به‌طور کامل شامل خشت و کاهگل می‌شود. دیوارهای قطور بنا طوری ساخته شده‌اند که هنگام وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در اواخر بهار و تابستان، باد به‌صورت برج میان آن‌ها فرورود و سه بال از هشت بال کثیرالضلاع‌شکل آسیاب را به حرکت درآورد؛ بقیه بال‌ها که در جهت وزش باد نیستند، مانع حرکت دایره‌وار نمی‌شوند. بال‌ها به‌شکل عمودی کار گذاشته شده‌اند. بدین‌ترتیب سنگ رویین آسیا روی سنگ زیرین به حرکت درمی‌آید.
نکات بازدید از آسیاب بادی مچی
بهتر است در ساعات روشنایی روز برای بازدید آسیاب بادی مچی اقدام کنید.
در سفر به نواحی مختلف کشور و در برخورد با اقوام گوناگون، به باورها و فرهنگ آن‌ها احترام بگذارید.
توصیه می‌شود پیش از بازدید، درباره تاریخچه و معماری آسیاب بادی مطالعه داشته باشید.
جاهای دیدنی اطراف آسیاب بادی مچی
اگر قصد داشتید از آسیاب بادی مچی دیدن کنید، می‌توانید با برنامه‌ریزی، از دیگر جاهای دیدنی استان سیستان و بلوچستان در این منطقه نیز بازدید داشته باشید.
فاصله آسیاب بادی مچی تا قلعه رستم: ۲ کیلومتر
فاصله آسیاب بادی مچی تا شهر سوخته: ۱۹.۵ کیلومتر
فاصله آسیاب بادی مچی تا کوه خواجه: ۷۵ کیلومتر
فاصله آسیاب بادی مچی تا روستای قلعه نو: ۷۳ کیلومتر
فاصله آسیاب بادی مچی تا شهر تاریخی دهانه غلامان: ۷۷.۶ کیلومتر