مهلا داریان - همشهری آنلاین : در بالای قلعه الموت در میان ستون‌های آجر چینی که با ظرافت تمام نقش هایی زیبا روی ان نقش بسته وارد سرسرایی میشوید که به مولاسرا معروف است. جایی که محل بحث و گفتگو و احتمالا همان جاییست که حسن‌صباح به مدت ۳۵ سال در آنجا زندگی کرده است. در این سرسرا خندقی عمیق وجود دارد که به وسیله پلکانی چوبی می‌توانید به دنیای دیگری بروید جایی در قلب قلعه که از دید عموم پنهان بوده و در طبقات زیرین قرار داشته است.
در طی مراحل کاوش‌هایی دریچه‌هایی پیدا شده که این فضاها قطعاً پنجره‌هایی برای دیده‌بانی نبوده تا از چیزی بخواهند محافظت کنند بلکه این دریچه‌ها رو به جنوب شرق است یعنی به سوی محلی که اولین ستاره‌ها می‌آیند. این ۳ دریچه که با فاصله معینی از یکدیگر قرار دارند برای رصد ستارگان توسط خواجه نصیرالدین طوسی استفاده می‌شده است. پس از حمله مغول‌ها به ایران خواجه نصیر به قلعه الموت پناه برد و به مدت ۲۲ سال در آنجا به ستاره شناسی و نوشتن کتاب مشغول بود و می گویند: مهم‌ترین کتاب نجوم که دستورالمنجمین نام دارد نیز در قلعه الموت به رشته تحریر درآمده است».
فرضیه استفاده از الگوی قلعه الموت برای ساخت رصدخانه مراغه، با توجه به ارتباط مستقیم خواجه نصیرالدین طوسی با هر دو مکان، قابل بررسی است. قلعه الموت، مرکز علمی و استراتژیکی اسماعیلیان، محلی بود که طوسی سال‌ها در آن به تحقیق و نگارش پرداخت. رصدخانه مراغه نیز مانند قلعه الموت، بر فراز تپه‌ای ساخته شد و علاوه بر موقعیت استراتژیک، فضایی برای فعالیت‌های علمی و پژوهشی فراهم کرد. شباهت‌ها در طراحی و کارکرد این دو بنا، مانند وجود بخش‌های متعدد برای استفاده‌های علمی (کتابخانه، برج مرکزی، و واحدهای تخصصی)، نشان می‌دهد که تجربه‌های طوسی در الموت بر طرح رصدخانه مراغه تأثیرگذار بوده است.
تصویر: مونا فاضلی