به گزارش همشهری آنلاین کاروانسرای زین‌الدین که به عنوان تنها کاروانسرای مدور ایران شناخته می‌شود از سوی «زین‌الدین گنجعلی خان ریگ» حاکم کرمان به دستور شاه عباس صفوی در قرن دهم هجری قمری ساخته شد. این بنا که با کاربری اقامتی پذیرایی مورد استفاده گردشگران قرار می‌گیرد، در روزگار خودش برای استقرار تفنگچیان و مستحفظان هم بوده و معماری آن به قلعه نظامی شباهت دارد. کاروانسرای زین‌الدین یا همان رباط زین‌الدین در شهرستان مهریز یزد واقع شده.
معماری مدور
بیشتر کاروانسراهای ایرانی مستطیل و مربعی شکل بوده و بعضا با قلعه‌ها تلفیق می‌شدند، اما معماری زین‌الدین یک استثنای جذاب و دیدنی است. ۵ برج نشانه و رمزی است از پنج تن آل عبا و حیاط که به صورت ۱۲ وجهی بنا شده یادآور ۱۲ امام برحق مذهب شیعه اثنی عشری است. از نقشه و تاریخچه بنا که بگذریم به ساختار آجری آن می‌رسیم. ابتدا یک در چوبی در مقابل خود می‌بینید که وقتی از آن عبور کنید به یک حیاط بزرگ دایره‌ای خواهید رسید.
پیرامون حیاط را شاه‌نشین و اتاق‌های هشت ضلعی احاطه کرده‌اند که نمایانگر اوج هنر ایرانی در تقسیم فضاهای این ساختمان شگفت‌انگیز است. در اطراف صحن رواق‌های سکو داری وجود دارد و در انتهای هر رواق اتاق‌های مشابهی دیده می‌شود. کاروانسرای زین‌الدین با ۲۵۰۰ متر مربع وسعت دارد.
همه اتاق‌ها و شاه‌نشین‌ها امروز به اقامتگاه تبدیل شده. در دو سوی حیاط این کاروانسرا پله‌هایی است که مسافر کنجکاو و دوستدار آسمان را به میهمانی آسمان و سکوت کویر می‌برد تا در بلندی کاروانسرا در نور ماه و ستاره‌ها غرق شود و در پایین نیز تا چشم کار می‌کند کویر و شن‌زارها را مشاهده کند. در طرفین هشتی، ورودی و پشت اتاق‌ها، راهروهای وسیع و طولانی قرار دارد که اصطبل چهارپایان بوده. ضلع غربی و شرقی کاملا قرینه‌اند و از بارزترین نشانه‌های معماری کاروانسرای زین الدین است.
به علاوه اینکه فضای ضلع شمالی بنا شاه نشین، دارای سقفی بلند با کاربندی‌های ظریف است. در یزد ۳۲ کاروانسرای ثبتی وجود دارد که قدیمی‌ترین آن کاروانسرای سنگی انجیره اردکان مربوط به دوره ایلخانی است و از دیگر کاروانسراهای استان می‌توان به کاروانسراهای علی آباد، سریزد، رباط نو، شمس، کرمانشاهان، بهادران، رباط خرگوشی، رشتی عقدا و خرانق اشاره کرد.
برای سفر به این کاورانسرا فیلم زیر را ببینید: